بنیاد پانزده خرداد
بنیاد پانزده خرداد، نهادی خیریه برای رسیدگی به خانواده شهدا، ایثارگران و محرومان.
واقعه پانزده خرداد
پانزده خرداد ۱۳۴۲ چنان‌که امام‌خمینی تصریح کرده‌است آغاز نهضت اسلامی مردم ایران است. (ببینید: پانزده خرداد) امام‌خمینی پس از آن واقعه، از خانواده شهدا و آسیب‌دیدگان دلجویی و به آنان کمک کرد.[۱] سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) میزان کمک امام‌خمینی به این خانواده‌ها را گزارش کرده‌است.[۲]
معرفی بنیاد
بنیاد پانزده خرداد از نهادهایی است که در پانزده خرداد ۱۳۶۰ با اجازه شفاهی امام‌خمینی به حسن صانعی و مهدی کروبی تأسیس شد.[۳] هدف از تأسیس آن، گرامیداشت خاطره یوم‌الله پانزده خرداد ۱۳۴۲ و خدمت به خانواده‌های شهدا، محرومان و مستضعفان بود.[۴] بنیاد پانزده خرداد نهادی غیردولتی است[۵] و نشان این بنیاد افزون بر نفی نظام شاهنشاهی و نقش امام‌خمینی در حرکت پانزده خرداد و انقلاب اسلامی، بیانگر فلسفه وجودی این نهاد است. لاله سرخ در حصار چرخه صنعتی، نشانگر توجه این نهاد به آرمان‌های شهیدان و ضرورت رسیدگی به بازماندگان آنان است. کتاب، نشانگر بعد فرهنگی بنیاد و قلم، بیانگر زیربنایی‌بودن نقش فرهنگ در جامعه و توجه این نهاد به آن است. چرخه اقتصادی نیز نشان از فعالیت صنعتیاقتصادی این نهاد دارد.[۶]
بنیاد پانزده خرداد پس از تأسیس، شعبه‌هایی در شهرستان‌ها ایجاد کرد. اعضای این شعبه‌ها سه نفر بودند که امام‌جمعه، سپاه پاسداران و نماینده شهر آنها را تأیید می‌کرد.[۷] با توجه به تأکید امام‌خمینی[۸] بیشترین شعبه‌های آن در شهرهای محروم است.[۹] در ۱۳۶۰/۷/۱۹ دولت تأسیس بنیاد پانزده خرداد را به وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای انقلابی ابلاغ کرد و با اشاره به اعضای هیئت مؤسس و اهداف بنیاد، خواستار همکاری آنان با بنیاد شد.[۱۰]
در ۱۳۶۱/۴/۲۳ چگونگی عملکرد و ویژگی‌های بنیاد در جلسه هیئت دولت مطرح شد و بر اساس مصوبه ۱۳۵۸/۱۰/۲۲ شورای انقلاب، و تعریف آن شورا از نهادهای انقلابی، این بنیاد جزء نهادهای انقلاب اسلامی[۱۱] و در ۱۳۶۱/۷/۱۴ جزء مؤسسات امور خیریه و عام‌المنفعه شد؛ از همین‌رو در تاریخ ۱۳۶۶/۴/۲ به درخواست محمدجواد ایروانی؛ وزیر امور اقتصادی و دارایی وقت از امام‌خمینی و موافقت ایشان شرکت‌های متعلق به آن از شمول قانون مالیات کشوری معاف شدند.[۱۲]
اعضای مؤسس بنیاد
اعضای مؤسس بنیاد، مهدی کروبی، حسن صانعی و محمدعلی نظام‌زاده بودند.[۱۳] یک سال بعد، حبیب‌الله عسگراولادی وزیر بازرگانی دولت وقت با پیشنهاد هیئت مؤسس و موافقت امام‌خمینی به این افراد افزوده شد.[۱۴] امام‌خمینی در حکم عسکراولادی، ضمن ستایش وی، اختیارات او را در این بنیاد همانند دیگر اعضا دانست.[۱۵] سیداحمد خمینی، فرزند امام‌خمینی هرچند عضو رسمی بنیاد نبود، اما در تأسیس و پیشرفت آن نقش بسیاری داشت.[۱۶] این نهاد تا مدتی به صورت شورایی اداره می‌شد.[۱۷]
امام‌خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۶۱ طی نامه کوتاهی به هیئت مؤسس، با تأکید بر اینکه متصدیان آن مورد وثوق و اطمینان می‌باشند، از دولت و ملت خواست از این بنیاد پشتیبانی کنند و به هیئت مؤسس نیز یادآور شد برای روستاهای محروم اولویت قائل شوند.[۱۸] ایشان در ۲۲ تیر ۱۳۶۲ برای اداره بهتر بنیاد، طی حکمی با ابراز اعتماد به حسن صانعی، او را به سرپرستی این بنیاد منصوب کرد. (ببینید: حسن صانعی) ایشان در این حکم، بر رسیدگی به وضع مستضعفان و محرومان تأکید کرده، خاطرنشان ساخته‌است به خانواده محترم شهدا و معلولین، توجه بیشتری شود.[۱۹]
بودجه بنیاد
بنیاد پانزده خرداد بودجه دولتی ندارد[۲۰] و به عنوان نهادی غیردولتی از محل سرمایه اولیه اهدایی امام‌خمینی از وجوهات شرعیه، تشکیل شده‌است.[۲۱] در هشت تیر ۱۳۶۴ حسن صانعی از امام‌خمینی خواست بخشی از اموال مصادره‌شده و در اختیار محاکم انقلاب، به آن بنیاد واگذار شود. ایشان در پاسخ، موافقت خود را به مقدار ضرورت و بر اساس موازین شرعی اعلام[۲۲] و پیرو آن یوسف صانعی، دادستان کل کشور را مأمور اجرای این حکم کرد.[۲۳] پس از چندی، به درخواست حسن صانعی و موافقت امام‌خمینی برخی کارخانه‌ها و کارگاه‌های مصادره‌شده از عوامل رژیم پهلوی به این بنیاد واگذار شد[۲۴] همچنین امام‌خمینی به این بنیاد اجازه داد از اموال مجهول‌المالک و بدون وارث برای دستیابی به اهداف خود استفاده کند.[۲۵]
عملکرد بنیاد
بنیاد پانزده خرداد در حوزه‌های گوناگون خدماتی، اقتصادی، فرهنگی و عمرانی، فعالیت‌ها و خدمات چشمگیری داشته‌است که بخشی از آن اینهاست:
خدماتی و اقتصادی
تولید، تهیه و توزیع کالاهای مورد نیاز خانواده‌های زیر پوشش و تخصیص یارانه و فروش اقساطی بخشی از کالاها در شعبه‌های دویست‌گانه زنجیره‌ای در سراسر کشور. سرپرست بنیاد در سال ۱۳۶۷ اعلام کرد از زمان تأسیس، بنیاد یک میلیون و ششصد هزار نفر از خانواده شهدا، مفقودین، اسرا، جانبازان و مستضعفان را زیر پوشش خود قرار داده‌است.[۲۶] بنیاد با معرفی خانواده‌های شاهد به شعبه‌های خود در سراسر کشور، آنان را زیر پوشش خود قرار می‌دهد[۲۷] و به خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد امام‌خمینی نیز مبلغی برای برطرف‌کردن بعضی از نیازهای ضروری می‌پردازد.[۲۸] بنیاد در دوره دفاع مقدس ضمن زیر پوشش قراردادن بسیاری از خانواده‌های رزمندگان اسلام، با اعزام کاروان‌های کمک‌رسانی، در یاری رزمندگان نیز گام‌هایی برداشت.[۲۹]
فرهنگی
بنیاد در عرصه فرهنگی نیز به جمع‌آوری و حفظ آثار و شواهد تاریخی و خاطرات قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ پرداخت و با انجام گفتگو، تهیه عکس و فیلم در حفظ آثار این قیام کوشید. بخش هنری بنیاد، شامل فیلمسازی، گرافیک، خطاطی و عکاسی است و چند فیلم با محور قیام پانزده خرداد و نقش امام‌خمینی تهیه کرده‌است.[۳۰] مشارکت در بازسازی بیت امام‌خمینی در شهر خمین که یکی از مراکز مذهبی و فرهنگی است، از دیگر فعالیتهای این نهاد است.[۳۱]
تعیین جایزه برای اجرای حکم امام‌خمینی دربارهٔ سلمان رشدی که با نگارش کتاب آیات شیطانی، به مقدسات اسلام اهانت کرد از دیگر اقدام‌های این نهاد است. (ببینید: سلمان رشدی) این بنیاد در اسفند ۱۳۶۹ همایشی نیز در تبیین حکم امام‌خمینی برگزار کرد.[۳۲] پس از صدور این حکم تاریخی، در اسفند ۱۳۶۷ سرپرست بنیاد یک میلیون دلار جایزه برای مجری حکم امام‌خمینی دربارهٔ سلمان رشدی در نظر گرفت که بازتاب گسترده‌ای در سطح جهان داشت. این جایزه بعداً به دلیل ساخت فیلمی موهن علیه پیامبر اسلام(ص) با استفاده از کتاب سلمان رشدی به سه میلیون و سیصد هزار دلار افزایش یافت.[۳۳] حسن صانعی در مصاحبه‌ای یادآور شد امام‌خمینی تعیین جایزه برای کشتن سلمان رشدی را تأیید کرده‌است[۳۴] از سوی دیگر، به دنبال صدور فرمان امام‌خمینی در فروردین ۱۳۶۵ مبنی بر مشارکت بنیاد پانزده خرداد در امور فرهنگی فرزندان شاهد[۳۵] بنیاد مسئولیت شماری از مدارس شاهد را در نقاط محروم بر عهده گرفت.[۳۶]
عمرانی
بنیاد طی ده سال نخست فعالیت خود، کارهای عمرانی بسیاری انجام داده‌است. احداث و تکمیل بیش از ۱۷۱۳ باب مدرسه در مناطق روستایی که بیشتر آنها در مناطق دورافتاده و محروم کشور قرار دارند و ساخت ۲۱۵ باب خانه بهداشت روستایی از آن جمله‌اند. از دیگر کارهای عمرانی این بنیاد، ساخت بیمارستانی بزرگ در منطقه کویری و محروم جرقویه اصفهان در دوازده هکتار است. ساخت این بیمارستان در سال ۱۳۶۱ آغاز شد و در سال ۱۳۷۵ هم‌زمان با میلاد حضرت زهرا(س) و امام‌خمینی افتتاح گشت. مردم هفت شهر و ۳۳ روستا به این بیمارستان مراجعه می‌کنند.[۳۷] ساخت سد پانزده خرداد نیز از خدمات عمرانی این بنیاد است.
ساخت سد پانزده خرداد
از دیگر اقدام‌های مهم عمرانی بنیاد، احداث سد پانزده خرداد است. این سد در شمال شرقی شهر دلیجان در استان مرکزی و پنج کیلومتری آن قرار دارد که با هدف تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی قم و حومه و برخی شهرهای مجاور، ساخته شد. در شانزده مهر ۱۳۶۵ رئیس بنیاد در نامه‌ای با اشاره به موفقیت بنیاد در تأمین نیازهای ضروری خانواده شهدا، مفقودین و محرومان، از امام‌خمینی اجازه خواست با توجه به نیاز شهر قم به آب آشامیدنی و کشاورزی، بنیاد سدّی بزرگ بسازد و دولت نیز بخشی از بار مالی آن را عهده‌دار شود. امام‌خمینی با این درخواست موافقت کرد[۳۸] و پیرو آن، دولت و وزارت جهاد سازندگی موظف به همکاری با این بنیاد شدند. امام‌خمینی در این اجازه اشاره کرده‌است که کمک به محرومان، جانبازان، جنگ‌زدگان، خانواده‌های شهدا و اسرا و مفقودین، از بزرگ‌ترین عبادت‌هاست. ایشان کمک به بنیاد پانزده خرداد برای رفع نیازهای نیازمندان را از کارهای اصیل انقلابی برشمرد.[۳۹] آستانه مقدسه فاطمه معصومه(س) نیز در این طرح مشارکت کرد و امام‌خمینی نیز از تولیت این آستانه تشکر کرد.[۴۰]
در ۱۳۶۷/۶/۲۸ رئیس بنیاد در نامه‌ای دیگر به امام‌خمینی یادآور شد در اجرای طرح سد پانزده خرداد، گام‌های مؤثری برداشته شده و مراحلی از این کار بزرگ اجرا شده‌است، ولی عدم تمرکز در تصمیم‌گیری از موانع سرعت عمل و تأخیر در اتمام کار سد است و از امام‌خمینی درخواست کرد کارها تنها زیر نظر بنیاد پانزده خرداد و وزارت نیرو انجام شود. امام‌خمینی در پاسخ، ضمن یادآوری محرومیت مردم قم و زحمات آنان در طول دوران مبارزه با رژیم پهلوی و با تشکر از همه دست‌اندرکاران طرح، با پیشنهاد رئیس بنیاد موافقت کرد و از آنان خواست برای رفاه مردم محروم و مظلوم کوشش کنند و غمخوار مردم باشند و با همکاری دیگر ارگان‌ها ساخت و بهره‌برداری از سد پانزده خرداد را سرعت بخشند.[۴۱]
پانویس
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۷۹.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳/۲۲۶.
- ↑ جوانان امروز، ۷؛ اطلاعات، ۱۸/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ جوانان امروز، ۷؛ اطلاعات، ۱۸/۱۱/۱۳۶۷، ۵؛ رزمگیر، نهادها و ارگان‌هایی که به حکم امام‌خمینی تأسیس شده‌اند، ۳۵۹.
- ↑ جوانان امروز، ۷.
- ↑ قائمی، نگاهی به فعالیتهای عمرانی بنیاد ۱۵ خرداد، مقدمه.
- ↑ جوانان امروز، ۶–۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۹۵.
- ↑ اطلاعات، ۱۸/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ اطلاعات، ۱۸/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ رزمگیر، نهادها و ارگان‌هایی که به حکم امام‌خمینی تأسیس شده‌اند، ۳۵۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۹۰.
- ↑ جوانان امروز، ۶.
- ↑ جوانان امروز، ۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۵۵.
- ↑ جوانان امروز، ۸.
- ↑ اطلاعات، ۱۸/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۹۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۲۱/۱۱/۱۳۷۲، ۱۴–۱۵؛ رزمگیر، نهادها و ارگان‌هایی که به حکم امام‌خمینی تأسیس شده‌اند، ۳۵۹.
- ↑ رزمگیر، نهادها و ارگان‌هایی که به حکم امام‌خمینی تأسیس شده‌اند، ۳۵۹–۳۶۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۹۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۰۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۵۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۵.
- ↑ اطلاعات، ۱۹/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ اطلاعات، ۱۸/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ اطلاعات، ۱۸/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ اطلاعات، ۱۹/۱۱/۱۳۶۷، ۵؛ قائمی، نگاهی به فعالیتهای عمرانی بنیاد ۱۵ خرداد، مقدمه.
- ↑ اطلاعات، ۱۹/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ قائمی، نگاهی به فعالیتهای عمرانی بنیاد ۱۵ خرداد، مقدمه.
- ↑ واعظ‌زاده، تبیین حکم امام دربارهٔ حکم اعدام سلمان رشدی، ۱.
- ↑ اعتماد، ۷.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۲۰/۷/۱۳۷۷، ۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۸–۲۹.
- ↑ اطلاعات، ۱۹/۱۱/۱۳۶۷، ۵.
- ↑ قائمی، نگاهی به فعالیتهای عمرانی بنیاد ۱۵ خرداد، مقدمه؛ جمهوری اسلامی، ۶/۵/۱۳۹۲، ۱۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۴۰–۱۴۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۴۰–۱۴۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۷۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۳۹–۱۴۰.
منابع
- اطلاعات، روزنامه، فعالیتهای بنیاد پانزده خرداد در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، ۱۳۶۷/۱۱/۱۸؛ ۱۳۶۷/۱۱/۱۹ش.
- اعتماد، روزنامه، ۱۳۹۱/۶/۲۶ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۳۷۲/۱۱/۲۱؛ ۱۳۹۲/۵/۶؛ ۱۳۷۷/۷/۲۰ش.
- جوانان امروز، مجله، بنیاد پانزده خرداد یکساله شد، تهران، شماره ۸۰۸، ۱۳۶۱/۳/۲۵ش.
- رزمگیر، سیدمحمد، نهادها و ارگان‌هایی که به حکم امام‌خمینی تأسیس شده‌اند، چاپ‌شده در رسول آفتاب، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- قائمی، قربانعلی، نگاهی به فعالیتهای عمرانی بنیاد ۱۵ خرداد، تهران، ۱۳۷۹ش.
- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- واعظ‌زاده خراسانی، محمد، تبیین حکم امام دربارهٔ حکم اعدام سلمان رشدی، مجله مشکوة، شماره ۳۰، ۱۳۷۰ش.
پیوند به بیرون
منیژه ربیعی رودسری، «بنیاد پانزده خرداد»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۶۰–۶۶۴.