خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل فردوسی‌پور (کتاب)

خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل فردوسی‌پور، کتابی به کوشش فرامرز شعاع‌حسینی و رحیم روح‌بخش که به بررسی خاطرات اسماعیل فردوسی‌پور درباره امام‌خمینی و انقلاب اسلامی ایران پرداخته است.

گردآورندگان

فرامرز شعاع‌حسینی پژوهشگر تاریخ معاصر، نویسنده و گرد آورنده آثار دیگری از امام‌خمینی و انقلاب اسلامی می‌باشد که «دهه پنجاه»، «دیدار در نوفل لوشاتو: خاطرات سیاسی – اجتماعی ابوالفضل توکلی بینا» و گزیده‌ای از آثار و سیره امام‌خمینی: نگاهی به آینده»، از جمله آن می‌باشد. رحیم روح‌بخش (۱۳۴۵) پژوهشگر مطالعات اسنادی و تاریخ شفاهی نیز گردآوری و تنظیم آثاری چون: «بررسی تعامل تشکل‌های سیاسی- مذهبی دهه چهل با نهضت روحانیت» و امام‌خمینی و دانشگاه اسلامی در دوره‌ی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی» را در کارنامه خود دارد (484086https://www.magiran.com/author/profile/).

اهمیت کتاب

اهمیت کتاب خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل فردوسی‌پور، به‌دلیل دامنۀ خاطرات دست‌اول فردوسی‌پور از هر سه دورۀ ایران، عراق و فرانسه است؛ و هم این‌که داده‌های با ارزشی از کنشگری‌های روحانیون مبارزه در دوره‌های تاریخی دهۀ چهل و پنجاه را به خواننده می‌دهد. همچنین خاطرات و تاریخچۀ نخستین سال‌های شکل‌گیری انقلاب اسلامی در آغاز دهه چهل شهر مشهد را به خوبی بیان کرده است. دیگر نقطۀ قوّت خاطرات ایشان در این است که در دوره‌های مختلف از نزدیک با امام‌خمینی ارتباط داشته و شاهد و ناظر مستقیم مسائل و رویدادهای تاریخ انقلاب اسلامی بوده است. ساختار مناسب، همراه با چندین فهرست، اسناد و تصاویر، از امتیازات این کتاب است.

ساختار

کتاب «خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل فردوسی‌پور» (شعاع‌حسینی و روحبخش، خاطرات... اسماعیل فردوسی‌پور) پس از فهرست و پیش‌درآمد، در سه فصل نوشته‌ها و خاطرات را دسته‌بندی و نمایانده است. فصل نخست، «در ایران» که به زندگی او و رخ‌دادهای آغاز نهضت روحانیت در مشهد و خاطرات سال‌های اول دهۀ چهل، آشنایی با امام‌خمینی، واکنش و واکنش روحانیت و مردم مشهد نسبت به قیام ۱۵ خرداد و تبعید امام‌خمینی تا ورودش به نجف پرداخته است (همان، ص ۳ تا ۱۰۵). فصل دوم، «در عراق» که ویژۀ خاطرات سال‌های اقامت در نجف است. نخست به علل و چگونگی مهاجرت به نجف اشاره (همان، ص ۱۰۷)، سپس چگونگی قرارگرفتن کنار امام‌خمینی و هسته مرکزی روحانیون مبارز خارج کشور را بیان کرده است (همان، ۱۱۷). همچنین در فصل دوم به جریانات، حوادث و خاطرات تلخ و شیرین خود از ۱۱ سال حضور در نجف، و سرانجام چگونگی پیوستن ابراهیم یزدی و تصمیم‌گیری درباره رفتن به پاریس و خروج از عراق پرداخته است (همان، ص ۱۰۶ تا ۲۲۸). فصل سوم «در فرانسه»، دربرگیرندۀ روایت خاطرات و وقایع عزیمت و حضور امام‌خمینی در فرانسه است. فردوسی‌پور که در هجرت امام‌خمینی به فرانسه و بازگشت ایشان به ایران همراه او بوده است، به خاطرات خوبی از فرودگاه «اورلی» پاریس، هنگام ورود امام‌خمینی، تا خروج ایشان از فرانسه اشاره کرده است (همان، ص ۲۳۳ تا ۲۷۰). پایان‌بخش این کتاب، نمایه اشخاص، اماکن، گروه‌ها و احزاب و کتب و نشریات (همان، ص ۲۷۱ تا ۲۹۲)، اسناد (همان، ص ۲۹۵ تا ۳۳۹)، تصاویر (همان، ص ۳۴۰ تا ۲۶۹) است.

وضعیت نشر

کتاب خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل فردوسی‌پور، سال ۱۳۸۷ش در ۳۶۹ صفحه به‌وسیله فرامرز شعاع حسینی و رحیم روح بخش تدوین گردیده و در تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج (وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی) با ۳۰۰۰ نسخه به چاپ رسیده است.

خاطرات خودنوشت حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل فردوسی‌پور در سال ۱۳۷۲ نیز با عنوان «همگام با خورشید؛ از ایران تا ایران، خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل فردوسی‌پور»، در ۵۵۳ صفحه (فردوسی‌پور، اسماعیل، همگام با خورشید...، ۱۳۷۲) منتشر شده بود اما بسیاری از محتوای آن به علت همپوشانی، در خاطرات شفاهی ادغام شده است به گونه‌ای که اینک ۸۰ درصد هر دو کتاب همپوشانی دارند.

کاستی‌ها

نخستین کاستی این کتاب و دیگر کتاب در این باره (همگام با خورشید)، نپرداختن به خاطرات پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. نداشتن منابع و پاورقی که به توضیح برخی نکات تاریخی پرداخته باشد، از دیگر کاستی‌های هر دو کتاب است. همچنین بی‌دقتی و اشاره نکردن به تاریخ دقیق برخی حوادث و خاطرات، همانند تاریخ هجرت فردوسی‌پور به عراق، یا تاریخ و چگونگی خروج از پاریس و... از کاستی‌های این کتاب (خاطرات ۱۳۷۸) است.