عبدالکریم بی‌آزار شیرازی

عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، از شاگردان مسائل مستحدثه و خارج فقه امام‌خمینی.

عبدالکریم بی‌آزار شیرازی در سال ۱۳۲۳ در خانواده‌ای مذهبی در شیراز به دنیا آمد. پدرش از دوستان سیدعبدالحسین دستغیب و مادرش منتسب به خاندان امام جمعه فارس بود که از دوره کریم‌خان زند تا دوره پهلوی امامت جمعه شیراز را برعهده داشتند و نسب آنان به دو تن از صحابی پیامبر به نام‌های جابر بن عبدالله انصاری و حبیب بن مظاهر اسدی می‌رسد. بی‌آزار شیرازی در چنین خانواده‌ای به دنیا آمد و دوران ابتدایی را مدرسه صدرای شیراز و متوسطه را در دبیرستان فرصت آن شهر گذراند. وی پس از پایان دوره متوسطه به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و مقدمات را در آنجا و نزد سیدحسین علوی خواند. سپس وارد مدرسه آقا باباخان شیراز شد و مدتی در درس‌های استادان آنجا شرکت کرد. بی‌آزار شیرازی در سال ۱۳۴۱ برای ادامه تحصیل دروس حوزوی راهی قم شد و در حوزه علمیه آنجا دروس سطح را نزد ناصر مکارم شیرازی، حسین نوری همدانی، جعفر سبحانی و شیخ غلامرضا صلواتی به پایان رساند.

او در تابستان سال ۱۳۴۳ و وقتی امام‌خمینی درس مسائل مستحدثه را در منزلشان برگزار کردند، وارد آن درس شد و از بحث‌های ایشان بهره‌مند شد. بی‌آزار شیرازی دراین‌باره می‌گوید: «... چند روز بعد اعلام شد که قرار است امام درس خصوصی در منزلشان راجع به مسائل مستحدثه بگذارند. امام درس خصوصی در منزلشان دایر کردند که شاگردان خاص می‌آمدند. فکر کنم دو سه ماه تعطیلات تابستان بود و هر روز در منزلشان درس مستحدثه برگزار می‌شد. بنده هم توفیق پیدا کردم و تمام این جلسات را حضور داشتم و همه مباحث را من یادداشت برمی‌داشتم. امام نکات خیلی جالبی را بیان می‌فرمودند که برای همگان تازگی داشت. مسئله موضوعشناسی یکی از این مسائل بود. ایشان ابتدا مسائل مستحدثه را موضوعشناسی می‌کردند و آنگاه احکام را به‌صورت اجتهادی از قرآن و روایات استنباط می‌کردند. یاد دارم که ایشان بحثشان رسیدبه مسائل بانکی. راجع به اعتبارات بانکی به بنده مأموریت دادند که بروم و در این باره مطالعه کنم و موضوعشناسی کنم و آنگاه برای ایشان بیاورم و ایشان بر اساس آن احکامش را بیان کنند».

وی در ادامه فهرستی از مسائل مستحدثه را که امام‌خمینی در آن زمان بیان کردند آورده است که عبارت‌اند از: ۱ـ بیمه: تعریف بیمه، پاسخ از ایرادهای مربوط به بیمه، حکم بیمه و شرایط آن. ۲ـ بانک: آیا کار بانک منطبق با قرض است یا امانت و ودیعه؟ حکم بهره‌های دفترچه پس‌انداز و حکم جوایز آنها. ۳ـ پول و اسکناس: اقسام پول، مالیات اشیاء انواع پشتوانه‌ها، حکم اوراق نقدی و بهادار از حیث ربا. ۴ـ چک: تعریف، خریدوفروش چک، چکهای بی‌محل. ۵ـ سفته: تعریف سفته، اقسام سفته، سفته حقیقی، سفته دوستانه، در صورت دیرکرد پرداخت بعد از فرارسیدن موعد سفته. ۶ـ بلیت‌های بخت‌آزمایی: تعریف و چگونگی آن، آیات و روایات دال بر حرمت آن، تحریم آن. ۷ـ سرقفلی: تاریخ سرقفلی، ماهیت سرقفلی، اقسام سرقفلی، حکم آنچه را که مستأجر مغازه از مستأجر دوم می‌گیرد ۸ـ حقوق مستحدثه: مانند حق طبع، حق امتیاز، حق تقدم و... ۹ـ تلقیح مصنوعی: انواع تلقیح مصنوعی، آبستنی مصنوعی با اسپرم همسر، آبستنی مصنوعی با اسپرم غیر همسر، نسبت نوزاد مصنوعی، زایمان نارس، تغییر طبیعی حداقل یا حداکثر دوران آبستنی، انتقال جنین به رحم دیگر. ۱۰ـ کالبدشکافی و تشریح اعضای مرده: کالبدشکافی کافر برای تعلیم، کالبدشکافی مسلمانان برای حفظ حیات مسلمانی دیگر، کالبدشکافی برای کشف جنایت یا حادثه. ۱۱ـ پیوند اعضاء: آیا پیوند اعضاء جایز است یا نه؟ آیا با اجزاء پیوند شده می‌توان نماز خواند درصورتی‌که حرام گوشت باشد؟ آیا اجزاء پیوند شده حکم اعضای اصلی را دارد؟ ۱۲ـ مسافرت با هواپیما: انواع آن، چند مسئله مهم، حکم نماز با تغییر اوقات.

بی‌آزار شیرازی در ادامه درباره ویژگی‌های درس امام‌خمینی می‌گوید: «رعایت ادب اختلاف و احترام کامل به علما و فقها و نظرات و گفته‌های آنان یکی دیگر از خصوصیات امام‌خمینی در همه زمینه‌ها به‌خصوص در مسائل مستحدثه و مسائل مورد اختلاف است. امام همواره شاگردان خود را به رعایت ادب و احترام نسبت به بزرگان توصیه می‌کردند. به‌عنوان نمونه ضمن بحثی که پیرامون بلیت‌های بخت‌آزمایی داشتند فرمودند: مسئله بلیت‌های بخت‌آزمایی از مسائل اجتهادیه فقه است و نظریه‌های مجتهدین ممکن است درباره آن مختلف باشد، چه این‌گونه مسائل از مسائل ضروریه و واضح فقه نیست تا اینکه همه در آن متفق باشند، در همین مسئله بلیت‌های بخت‌آزمایی مشهور بود که مرحوم آقای خوانساری و مرحوم میرزا سیدیونس اردبیلی رضوان‌الله علیهما جائز می‌دانند، البته این اجتهاد ایشان است که مؤدی به جواز شده است و این سبب نمی‌گردد که چون آنها جایز می‌دانستند ما بر آنان طعنه بزنیم؛ همان‌طور که آنان نیز نمی‌توانند به ما طعنه بزنند که چرا ما آن را جایز نمی‌دانیم، بلکه می‌توان در این‌گونه موارد به بحث پرداخت. آقایان باید خیلی مواظب این خرده‌کاری‌ها باشند، خیلی مواظب الفاظشان باشند، مبادا خدای نکرده به‌واسطه شطر کلمه‌ای سلب توفیق از آنها شود و یا از زمره محصلان (واقعی) خارج گردند و یا از طریق الهی و صراط مستقیم بیرون روند». بی‌آزار شیرازی در سال ۱۳۴۴ به عراق رفت و در حوزه علمیه آنجا تحصیلاتش را پی گرفت. او با آغاز درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی در مسجد شیخ انصاری، در آن درس شرکت کرد. وی در این باره می‌گوید: «بعد از دید و بازدیدها، امام درس خودشان را در مسجد شیخ انصاری شروع کردند. در جلسه اول سخنرانی بسیار جالب و پرمحتوا خطاب به سران کشورهای اسلامی داشتند. از جلسه دوم بحثشان را از مسائل اقتصادی آغاز کردند. یعنی در خلال این مدتی که در نجف بودند، تمام بحث ایشان مسائل فقه اقتصادی بود. البته لابه‌لای اینها مسائل سیاسی هم مثل ولایت فقیه مطرح می‌شد». بی‌آزار شیرازی از سال ۱۳۴۸ با دارالتقریب قاهره همکاری و مقالاتی را برای این مرکز تألیف می‌کرد. او در سال ۱۳۵۳ به دریافت گواهی اجتهاد از وزارت علوم و آموزش عالی نائل آمد و در سال ۱۳۵۴ به دانشگاه مکگیل کانادا رفت و موفق به دریافت مدرک M.A در تاریخ و مطالعات اسلامی از انستیتو مطالعات اسلامی شد. از سال ۱۳۶۱ نیز به تدریس در دانشگاه‌های ایران پرداخت و در سال ۱۳۶۷ به ریاست دانشکده الهیات و ادبیات دانشگاه تهران منصوب شد. هم‌زمان تحصیلات عالی خود را ادامه داد و در سال ۱۳۷۲ موفق به اخذ درجه دکتری در علوم قرآن و حدیث شد. او سال‌ها ریاست دانشگاه مذاهب اسلامی را برعهده داشت. وی بالغ بر ۱۳۰ عنوان کتاب و دهها عنوان مقاله نوشته است.

تألیفات او عبارت‌اند از: دوره تفسیر کاشف، دوره رساله نوین امام‌خمینی، دوره رساله نوین فقهی ـ پزشکی، دوره قرآن در ادبیات فارسی، دوره قرآن ناطق، دوره قرآن و طبیعت، دوره داستان زندگی پیامبر(ص)، دوره امام متقین علی(ع)، دوره فاطمه(س) پاره پیامبر(ص)، دوره امام حسن(ع)، دوره سبط نبی(ص) حسین بن علی(ع)، دوره عاشورا در سرزمین‌ها، دوره خدا و اختراعات از دیدگاه علم و قرآن، میثاق در قرآن، طلوع و غروب تمدن‌ها، جهان دیگر، گذشته و آینده جهان، همبستگی مذاهب اسلامی، اسلام آئین همبستگی، الوحدة الاسلامیه، مشعل اتحاد، توحید کلمه، آلاء الرحمن، باستان‌شناسی و جغرافیایی تاریخی قصص قرآن، اخلاق عملی برای جوانان، تفسیر سوره یوسف، المسائل المستحدثه، تقریرات درس امام‌خمینی(ره)، ولایت‌های فقیه، تحریر اللمعه، ترجمه تفسیری و تصویری دعای عرفه، ترجمه تفسیری و تصویری دعای کمیل، ترجمه داستان «حی بن یقظان» ابن‌طفیل اندلسی، بیونیک یا الهام صنعت از خلقت، مناسک حج امام‌خمینی(ره)، دعای توسل (همراه با بحثی در حقیقت توسل و پاسخ به ایرادات وهابیان)، شیخ محمود شلتوت، طلایه‌دار تقریب، پرشکوه‌ترین مراسم عبادت و قربانی.

مقالات وی هم عبارت‌اند از: اندیشه سیاسی در قرآن (به زبان انگلیسی)، تلاش علمای شیعه در راه وحدت اسلامی، تلاش رؤسای الازهر در راه وحدت اسلامی، تفسیر قرآن به قرآن با توجه به همبستگی آیات، نقش خمس در اسپانیا، توزیع در نظام اقتصاد اسلامی، زمینه‌سازی اسلام برای عدالت اقتصادی، نقش قرآن در تبلیغ، الوحدة الاسلامیه، تقریب بین شیعه و سنی در مناسک حج، نبش قبور کتب تفرقه‌انگیز، اساس عمل به حدیث، ذکریات الشیخ محمدتقی القمی عن مسیره دارالتقریب، سیره ولی معصوم(ع) در زمان خلفا، امامت کبری و خلافت عظمای امام علی(ع)، تاریخ و مبانی ترجمه قرآن کریم، مادران را اسوه کامل بتول، رهبری از دیدگاه نهج‌البلاغه، ارتباط و تناسب آیات در قرآن، نطق و تکلم در قرآن، سیر ترجمه قرآن، مشکل ترجمه قرآن، قرآن و باستان‌شناسی، پوشش و حجاب در قرآن، تأثیر قرآن در پیدایش طب اسلامی، مسجد قلب جامعه، رباط پایگاه عبادتی، بعد سیاسی مسجد از نظر قرآن، بینش فقهی امام‌خمینی در برخورد با رویدادهای نوین، ترجمه قرآن از نظر مفسرین و فقهای مذاهب اسلامی، حقوق المرأه فی القرآن، اسوه‌های مرجعیت و زعامت در شیعه، دیداری از مساجد سوریه، دیداری از مساجد مالزی، فتح استامبول، ابعاد بین‌المللی عاشورا، پژوهش‌های فقهی ـ پزشکی، جراحی در طب و فقه اسلامی، ابعاد بهداشتی روزه‌داری، انگیزش از نظر امام صادق(ع).