علی‌اکبر مسعودی خمینی
مسعودی خمینی، علی‌اکبر؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. علی‌اکبر مسعودی خمینی در سال ۱۳۱۰ ش در شهر خمین دیده به جهان گشود (خاطرات آیت‌الله...، ص۲۳). او خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را به مدت دو سال در مکتبخانه ملا ابوالقاسم خمین آموخت. سپس وارد دبستانی در خمین شد، ولی به سبب روحیه مذهبی پدرش، در کلاس پنجم ابتدایی تحصیل در آنجا را رها کرد و به فراگیری دروس حوزوی روی آورد (خاطرات آیت‌الله، ص۲۴) و صمدیه را نزد شیخ احمد آل طاهر خواند. سپس به اراک رفت و در مدرسه ملا ابراهیم آن شهر مقیم شد و حاشیه ملا عبدالله (در منطق) را نزد سید علی اراکی فراگرفت. بخشی از کتاب معالم را هم نزد شیخ قنبرعلی آموخت (خاطرات آیت‌الله، ص۲۸-۳۱) و آنگاه در سال ۱۳۲۶-۱۳۲۷ ش راهی قم شد (خاطرات آیت‌الله، ص۲۲۱). او در حوزه علمیه قم، معالم را نزد شیخ جعفر سبحانی و شرح لمعه را پیش سید موسی صدر و میرزا جواد تبریزی خواند. آنگاه در درس رسایل و مکاسب میرزا علی‌اکبر مشکینی شرکت کرد و سپس از درس رسایل میرزا محمد مجاهدی تبریزی و سید رضا بهاءالدینی بهره برد. بخش دیگری از مکاسب و همچنین کفایه‌الاصول را هم نزد شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی فراگرفت (خاطرات آیت‌الله، ص۳۲-۳۳). همچنین از درس قوانین‌الاصول میرزا حسین نوری همدانی استفاده کرد و بخش دیگری از آن را نزد سید رضا صفی (عمادالدینی) خواند (خاطرات آیت‌الله، ص۵۷). مسعودی خمینی هم‌زمان به تحصیل شرح منظومه ملاهادی سبزواری نزد شیخ محمد فکور یزدی، سید رضا صدر و مسلم ملکوتی پرداخت و منطق را هم خدمت سید جلال‌الدین آشتیانی فراگرفت. در درس اسفار اربعه و شفای ابوعلی سینا هم از شاگردان علامه سید محمدحسین طباطبایی بود (همان، ۳۲-۳۳). مدتی هم از درس‌های اخلاق سید رضا صدر (همان، ۴۲-۴۳) و سید حسین فاطمی بهره برد (همان، ۵۷). مسعودی خمینی سپس به فراگیری درس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس خارج آیات سید حسین طباطبایی بروجردی و امام خمینی استفاده کرد (همان، ۳۳). او از سال ۱۳۳۷ ش در درس خارج فقه امام خمینی و اصول که در مسجد سلماسی و سپس مسجد اعظم قم تشکیل می‌شد، حضور یافت (مصاحبه حجت‌الاسلام‌والمسلمین تقوی با...) و کتاب مکاسب را از ابتدا تا اواسط یا انتهای مبحث فضولی پیش ایشان خواند (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۱۷۰). در تابستان ۱۳۴۳ ش نیز در درس مسائل مستحدثه امام خمینی که در بیت امام برگزار می‌شد، شرکت داشت (مصاحبه حجت‌الاسلام‌والمسلمین تقوی با...). وی درباره ویژگی‌های درس خارج امام خمینی می‌گوید: «شیوه تدریس امام به این صورت بود که ابتدا مسئله‌ای را مطرح می‌کردند و می‌فرمودند. این مسئله دارای مقدماتی است. بعد از ذکر مقدمات، در خلال صحبت‌هایشان اقوال علمایی همچون مرحوم نائینی و آخوند خراسانی را مطرح می‌کردند و بعد به نقد آنها می‌پرداختند. معمولاً کسی نمی‌توانست مقابل ایشان ایستادگی کند... نکته دیگر اینکه وقتی امام در محفل درس، اقوال و آرای دیگران را مطرح می‌کردند، احدی از شاگردان حق اظهار نظر نداشت، ولی وقتی نوبت به موضع‌گیری خودشان می‌رسید فضا را باز گذاشته بود که طلبه‌ها انتقاد کنند... ایشان چنان افکار شاگردانش را به درس و بحث گره می‌زد و درگیر می‌کرد که کسی خوابش نمی‌برد و نیز هنگام تدریس به تمام جزئیات جلسه و حالات شاگردان اشراف داشت» (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۱۶۸-۱۷۱). او درباره سال‌های حضور در درس خارج فقه یا اصول امام خمینی در خاطراتش سخنی نگفته است، ولی می‌توان احتمال داد که در دهه ۱۳۳۰ ش در آن درس‌ها حاضر می‌شد و تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور در آبان ۱۳۴۳ در آن درس شرکت می‌کرد. وی یک سال و نیم هم در درس خارج فقه (خیارات) آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت کرد و مدتی هم در درس خارج آیت‌الله سید محمد محقق داماد استفاده کرد. آنگاه مدت هشت سال در درس خارج محمدتقی بهجت حضور یافت (همان، ۳۳). در تعطیلات تابستانی هم به اراک می‌رفت و در درس خارج محمد امامی اراکی شرکت می‌کرد (همان، ۵۲). هم‌زمان با تحصیل، به تدریس درس‌هایی چون جامع‌المقدمات، صمدیه و عوامل ملامحسن در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و آنگاه تدریس حاشیه ملا عبدالله را در مسجد محمدیه شروع کرد و سپس به تدریس شرح لمعه، رسایل و... در حوزه علمیه قم ادامه داد (همان، ۶۰-۶۱). او از امام خمینی (صحیفه امام، ج ۲، ۱۸۲) و آیات گلپایگانی، محمدتقی بهجت و شیخ محمدعلی اراکی اجازاتی در امور شرعیه دریافت کرد (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۶۳-۶۴). مسعودی خمینی از نخستین روزهای ورود به قم به خانه امام خمینی تردد داشت و یک بار نیز واسطه انتقال وجهی از سید مرتضی پسندیده به ایشان شد (همان، ۳۴-۳۵). او که در دوران تحصیل در قم با جمعیت فدائیان اسلام آشنا شده و تحت تأثیر مبارزات آنان قرارگرفته بود (همان، ۶۹)، با آغاز نهضت اسلامی به فعالیت علیه حکومت پهلوی پرداخت و در سال ۱۳۴۲ ش به جرم دفاع از امام خمینی در خمین دستگیر و سپس از سخنرانی در آنجا منع شد (همان، ۲۶۳). پس از دستگیری امام خمینی در ۱۵ خرداد، در تجمع اعتراضی طلاب در حرم حضرت معصومه (س) شرکت داشت (همان، ۲۶۵). سپس در همان سال به جرم تردد به بیت امام خمینی دستگیر و به ساواک قم منتقل شد و مدتی بعد آزاد گردید (همان، ۲۶۸). همچنین در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۳ ش همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم، اعلامیه‌هایی را امضا می‌کرد (سیر مبارزات یاران...، ج ۲، ۸۰-۸۳، ۲۱۴-۲۱۵، ۲۳۳-۲۳۶؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۶، ۱۱۰، ۱۳۰، ۱۴۵، ۱۶۳، ۱۶۵، ۱۷۳، ۱۸۸، ۱۹۶، ۱۹۹). یکی از نامه‌هایی که توسط او امضا شد، ارسال نامه همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم به آیات سید محمدهادی حسینی میلانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در موسم تبلیغ (رمضان ۱۳۴۳ ش) بود. آنان در این نامه، با اشاره به موسم تبلیغ و سختگیری‌های حکومت پهلوی علیه امام خمینی، خواستار اظهار نظر آن مراجع درباره تجلیل از امام خمینی، علی‌رغم این سختگیری‌ها شدند. آیات میلانی و مرعشی نجفی هم در پاسخ، بر تجلیل از امام خمینی و تکرار مطالبه علما درباره بازگشت امام خمینی به کشور تأکید کردند (آیت‌الله‌العظمی سید...، ۲۶۵ ـ ۲۶۹؛ روحانی، ج ۲، ۳۵-۳۷؛ دوانی، ج ۵، ۸۲-۸۴). همچنین او در انتشار نشریات بعثت و انتقام مشارکت داشت. علاوه بر آن، در تشکیل جمعیت سرّی با هدف اصلاح حوزه علمیه قم و تبیین معارف دینی نقش داشت (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۲۷۸-۲۸۳). مسعودی خمینی در سال ۱۳۴۶ ش به نجف رفت (همان، ۳۱۴) و در آنجا امام خمینی به او پیشنهاد داد برای تبلیغ دین به سیرجان برود. پیرو این دستور، او راهی سیرجان شد و مورد استقبال اهالی آن شهر قرار گرفت. امام خمینی پس از اطلاع از این قضیه، در نامه‌ای خوشحالی خود را از موفقیت وی در آنجا ابراز کرد (صحیفه امام، ج ۲، ۲۴۲). مسعودی خمینی چند سال در سیرجان به فعالیت‌های تبلیغی پرداخت و ازجمله اقدامات او در سیرجان، برگزاری جلساتی با جوانان بود که با کمک آنان، یکی از سینماهای آنجا و همچنین کتابخانه شاهنشاهی به آتش کشیده شد. به همین سبب و نیز به خاطر دفاع از امام خمینی، توسط ساواک بازداشت و به کرمان اعزام گردید و مدت سه روز در زندان بود و سپس به قم بازگردانده شد (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۳۳۱-۳۳۳). او پس از بازگشت به قم، به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و در هیئت مدرسان حوزه علمیه قم عضویت یافت و در اغلب جلسات آنان شرکت می‌کرد (همان، ۴۰۳) و همراه با آنان اعلامیه‌هایی در حمایت از امام خمینی یا انتقاد از حکومت پهلوی امضا می‌کرد و امضای او زیر اغلب اعلامیه‌ها دیده می‌شود (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۳۹، ۲۵۱، ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۹، ۳۲۲، ۳۳۱، ۴۰۵، ۴۲۰، ۴۲۷، ۴۳۴، ۴۳۹، ۴۴۴، ۴۵۰، ۴۵۲، ۴۶۲، ۴۷۳، ۴۷۶، ۴۷۹، ۴۸۲، ۴۹۱، ۴۹۸، ۵۰۵، ۵۲۵، ۵۲۹، ۵۳۴). مسعودی خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مدرسه رفاه در خدمت امام خمینی بود (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۶۴-۶۵). سپس در ۲۳ اسفند ۱۳۵۷ با حکم امام خمینی و همراه با ابراهیم امینی، به استان هرمزگان رفت و به کمیته‌های انقلاب اسلامی در آن استان رسیدگی کرد (صحیفه امام، ج ۶، ۳۷۳). پس از دو ماه بررسی مشکلات کمیته‌های انقلاب اسلامی در هرمزگان، گزارشی از آن به امام خمینی ارائه کرد (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۵-۶۷). در هشتم آبان ۱۳۵۸ نیز از سوی امام خمینی و همراه با ابراهیم امینی، به ترکمن‌صحرا در استان گلستان اعزام شد تا به اختلافات ایجادشده در آن منطقه رسیدگی کند (صحیفه امام، ج ۱۰، ۳۹۷). پس از بازگشت از مأموریت فوق، به بوشهر اعزام و مأمور رسیدگی به وضعیت زندان‌های آن استان شد. مدتی هم در بازرسی کل کشور مشغول به فعالیت گردید. آنگاه با اجازه امام خمینی به قم بازگشت و مسئولیت اداره مدرسه رضویه را بر عهده گرفت و به تدریس در آنجا نیز پرداخت. مدتی هم در هیئت داوران حج که برای رسیدگی به مشکلات میان زوار تشکیل شده بود، عضویت یافت (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۶۴-۶۷). وی در سال ۱۳۷۱ ش به سمت متولی آستانه حضرت معصومه (س) منصوب شد و تا سال ۱۳۸۹ ش در آن سمت بود (مروار، ۳۵۲). وی هم‌اکنون به فعالیت‌های علمی در قم اشتغال دارد. یکی از مهم‌ترین آثار او، مشارکت در انتشار کتاب طهارت امام خمینی است (مصاحبه حجت‌الاسلام‌والمسلمین تقوی با...).
منابع
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون (۱۳۸۵)، ج۳ (زندگی‌نامه اعضا)، تدوین: سید محسن صالح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی (۱۳۸۳)، تدوین جواد امامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۲، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- مروار، محمد (۱۳۸۹)، «مسعودی خمینی، علی‌اکبر»، فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام خمینی، تألیف: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- مصاحبه شفاهی حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدکاظم تقوی با آیت‌الله مسعودی خمینی.