کردستان، از استان‌های مرزی ایران، به مرکزیت سنندج است که به دلیل هم‌جواری با مناطق کردنشین در سوریه، عراق و ترکیه، و مناقشات قومیتی، چه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و چه پس از آن، همواره درگیر چالش‌هایی با حکومت مرکزی بوده است.
پیشینه
کردستان از استان‌های غربی ایران است. مردم منطقه، کردزبان و از اقوام ایرانی‌آریایی‌اند که در حوالی قرن هفتم پیش از میلاد در غرب ایران کنونی ساکن شده‌اند.[۱] بیشتر مردم منطقه، مسلمان شافعی مذهب‌اند[۲] و طریقت قادریه و نقش‌بندیه در منطقه رواج دارد.[۳] کردهای ساکن در آذربایجان غربی و کرمانشاه نیز در فرهنگ و تاریخ با مردم کردستان مشترک‌اند. کردها از اقلیت‌های قومی و زبانی ایران به شمار می‌آیند و دنباله قومی آنان در کشورهای ترکیه، عراق و سوریه قرار دارد.
قوم‌گرایی
به سبب نزدیک‌بودن کردها با آذربایجان و عثمانی و بر اثر آشنایی برخی از فعالان و نیروهای کرد عثمانی با اندیشه‌های ناسیونالیستی، احساسات قوم‌گرایانه در میان کردها از اوایل قرن بیستم شکل گرفت[۴] و پس از جنگ جهانی دوم، در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴، جدایی‌طلبی در میان کردهای ایران در سطح گسترده‌تری مطرح شد.[۵]
در دوران پهلوی دوم، هرگونه نشانه قوم‌گرایی کُردی، نشر مطبوعات به زبان کُردی و آموزش و کاربرد این زبان در محافل رسمی ممنوع شد و هرگونه فعالیت تشکیلاتی در میان کردها سرکوب گشت.[۶] در این دوره امنیت منطقه به خان‌ها و رؤسای عشایر سپرده شد.[۷]
کردستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با وجود همراهی تودۀ مردم کرد با انقلاب اسلامی، برخی از احزاب معارض از جمله دو گروه با گرایش‌های مارکسیستی، به نام حزب دموکرات کردستان ایران به رهبری عبدالرحمن قاسملو[۸] و سازمان کومله (سازمان انقلابی زحمتکشان کردستان) با مدیریت عبدالله مهتدی[۹] در مقابل حکومت نوپای مرکزی به مقابله و شورش برخاستند. غائله کردستان در پایان سال ۱۳۵۷ و بهار ۱۳۵۸ -که با فداکاری نیروهای مسلح و حضور تودۀ مردم خنثی شد- (بنگرید به: غائلۀ کردستان) و غائلۀ پاوه در مرداد ۱۳۵۸ -که با وجود دخالت مستقیم مصطفی چمران، معاون نخست‌وزیر، سرانجام با دستور صریح امام‌خمینی به عنوان فرمانده کل قوا مهار شد- (بنگرید به: غائله پاوه) از مهم‌ترین حوادث این دوران‌اند.
کردستان در دوران جنگ تحمیلی
در دوران هشت ساله جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، کردستان به دلیل هم‌مرز بودن با عراق، علاوه بر نقش مؤثری که در دفاع از مرزهای ایران داشت، متحمل خسارات فراوانی شد و بیش از ۳۶۰بار هدف حملات هوایی رژیم بعث عراق قرار گرفت.[۱۰] در عین حال افراد ضدانقلاب نیز پس از سوءاستفاده از عفو عمومی، شرارت‌های خود را در این منطقه ادامه دادند و با آغاز جنگ تحمیلی آن را تشدید کردند.[۱۱]
امام‌خمینی و کردستان
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ مردم کردستان همبستگی خود را با انقلاب اسلامی اعلام کردند. این همراهی تشکر ویژه و مکتوب امام‌خمینی را در پی داشت.[۱۲] امام‌خمینی که خواهان همدلی و مشارکت همه ایرانیان در پیشبرد جمهوری اسلامی ایران و استفاده از دستاوردهای آن بود، در آستانه پیروزی انقلاب، در دیدار با گروهی از مردم و علمای کردستان، ضمن ابراز همدلی با مردم کُرد، همه را به وحدت و الفت دعوت کرد.[۱۳] ایشان معتقد بود مخالفان نظام اسلامی در کردستان، در پوشش خودمختاری، در پی جدا کردن خاک کردستان از جمهوری اسلامی ایران هستند.[۱۴] از نظر امام‌خمینی حساب تودۀ مردم کُرد، از ضد انقلاب و افراد ساده و فریب‌خورده جدا بود.
پانویس‌ها
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ج۱۱، ص۱۶۰۸۷
- ↑ آبنوس، نگاهی به فرهنگ و آیین‌های مردم کردستان، ص۸
- ↑ کیهان، روزنامه، ۲۷/۲/۱۳۸۸، ص۱
- ↑ محمدپور، بررسی بحران کردستان در آستانه جنگ تحمیلی، ص۴۰
- ↑ دریاباری، احزاب، گروه‌های سیاسی کردستان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ص۴۷۱
- ↑ کوچرا، جنبش ملی کرد، ص۲۳۹ ـ ۲۴۰
- ↑ نخعی و یکتا، روزشمار جنگ ایران و عراق، ج۱، ص۱۷۲
- ↑ اسماعیلی، دولت موقت، ص۱۳۹ ـ ۱۴۰
- ↑ الیاسی، عملیات روانی ضد شورشگری سپاه در بحران کردستان، ص۲۵
- ↑ پایگاه اینترنتی فارس، روایتی تلخ از زخم‌های به‌جای‌مانده جنگ تحمیلی در کردستان
- ↑ اللهیاری، پاوه در جنگ با ضدانقلاب، ص۴۵–۶۲
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۳۱۱ ـ ۳۱۲؛ ج۵، ص۴۴۵ و ۴۵۲
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۹۴
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۱۳۷؛ ج۱۰، ص۲۹۶ و ج۲۱، ص۲۸۰
منابع
اسماعیلی، خیرالله، دولت موقت، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
اللهیاری، محمد، پاوه در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۳۹۱.
الیاسی، محمدحسین، عملیات روانی ضد شورشگری سپاه در بحران کردستان، مجله عملیات روانی، شماره ۱۲، ۱۳۸۵.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفۀ امام، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹.
آبنوس، اسفندیار، نگاهی به فرهنگ و آیین های مردم کردستان، روزنامه اعتماد، ۲۶/۷/۱۳۸۶ش.
پایگاه اینترنتی فارس، روایتی تلخ از زخم‌های به‌جای‌مانده جنگ تحمیلی در کردستان
دریاباری، سیدمحمدحسین، احزاب، گروه‌های سیاسی کردستان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مجله یاد، شماره ۵۳ ـ ۵۴ و ۵۵ ـ ۵۶، ۱۳۷۸.
دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳.
کوچرا، کریس، جنبش ملی کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، نگاه، ۱۳۷۳.
کیهان، روزنامه، ۲۷/۲/۱۳۸۸.
محمدپور، محمد، بررسی بحران کردستان در آستانه جنگ تحمیلی، پژوهشنامه دفاع مقدس، شماره ۹، ۱۳۹۳.
نخعی، هادی و حسین یکتا، روزشمار جنگ ایران و عراق، پیدایش نظام جدید، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۷۵.