عرفان در منظر وحی و برهان (کتاب)
عرفان در منظر وحی و برهان کتابی به قلم حسن ممدوحی است که به شرح و توضیح مطالب مهم عرفانی امام در کتاب مصباح الهدایه پرداخته است. این کتاب در سال ۱۳۸۹ توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، منتشر شده است.
مؤلف
حسن ممدوحی، متولد ۱۳۱۸ش، پژوهشگر علوم اسلامی و استاد حوزه علمیه قم می‌باشد. کتب و مقالات زیادی به قلم او منتشر شده است.
محتوا
کتاب عرفان در منظر وحی و برهان، شرح کتاب مصباح الهدایه امام‌خمینی است که به مباحث عرفان نظری پرداخته و به شرح قواعد عقلی نظیر قاعده «الفاظ برای ارواح معانی» که از مصادیق عمل به حدیث معروف «تفکر ساعة خیر من عبادة ستین سنة» می‌باشد.[۱] امام‌خمینی در کتاب مصباح الهدایه خود این قاعده را مفتاح ابواب معرفت و اصل اصول فهم اسرار قرآنی می‌داند.[۲] امام‌خمینی در کتاب مصباح الهدایه به دو مطلب مهم پرداخته است؛ یکی مبحث ولایت مطلقه محمدی در نظام علمی حق و دیگری درباره آثار ولایت و نبوت در نشئه غیب مطلق و عالم خلق.[۳]
نویسنده این پژوهش با تاکید بر این مطلب که شرح این رساله آنچنان نیست که قابل استفاده برای همگان باشد؛ بلکه ادراک آن نیاز به مقدمات فلسفی و عرفانی دارد؛ از این رو به گفته امام به دلیل عدم فهم درست مطالب فلسفی و عرفانی، برخی نقدها و اشکالات به دور از واقعیت مطرح می‌شود.[۴] و از همین جهت است که حضرت امام در کتاب مصباح الهدایه به صعوبت و غموض مسائل عرفانی اشاره کرده است.[۵] نویسنده معتقد است که اول بحث در کتاب مصباح الهدایه بسیار شبیه به «نص اوّل» از نصوص بیست و یگانه قونوی است که ذات حق به هیچ وصفی توصیف نمی‌شود.[۶] در این کتاب حاضر آمده است که امام‌خمینی معتقد است حقیقت انسان کامل، همان حقیقت اسم اعظم است که مجمع صفات جمال و جلال و جامع دو اسم ظهور و بطون می‌باشد؛ از این رو در صحیفه نظام خلقت هیچ چیز نخواهد ماند، جز آنکه مظهر و آینه تجلی اسم اعظم و تاکید دارد که حقیقت محمدی و حقیقت علوی با هم در حضرت علمیه متحدند.[۷]
در این کتاب آمده که امام‌خمینی آثار و نتایج مهمی بر وحدت شخصی وجود مترتب ساخته است از جمله آن، علم ذات حق به جزئیات، سر قدر در نشئه عینی.[۸] ایشان برخلاف آقا محمدرضا قمشه‌ای در بحث اسفار اربعه، سفر چهارم را حرکت از سوی اعیان ثابته که نظام علمی اشیاء است به سوی حقایق عینی می‌داند. در این مرتبه سالک به کیفیت ارتقاء مدارج عالیه هستی و وصول آن آگاه می‌شود.[۹]
ساختار
این عرفان در منظر وحی و برهان، از یک مقدمه و دو مشکات سامان یافته است: در مشکات اول به اسرار خلافت محمدی و ولایت علوی در حضرت علمیه، معصون بودن حقیقت غیبی از هرگونه ظهور، فنای کثرت در فیض اقدس، بررسی نظریه قاضی سعید قمی درباره اسماء الهی و نقد کلام وی می‌باشد. مشکات دوم درباره اسرار خلافت، ولایت و نبوت در عالم عینی و عالم مجردات و عالم طبیعت، بیان اسرار عالم امر، نقد کلام قونوی در تعبیر به صدور، بیان شهود وحدت در کثرت، خلافت عقل کلی در عالم خلق و تفاوت مراتب انبیاء الهی در سفرهای چهارگانه سخن به میان آمده است.
نقدها و نظریات مؤلف
برخی مطالب کتاب عرفان در منظر وحی و برهان، به خوبی و در قالب اصطلاح عرفان نظری بیان نشده و غرض اصلی امام در این کتاب را خوب توضیح نداده است.
وضعیت نشر
چاپ اول کتاب عرفان در منظر وحی و برهان، در سال ۱۳۸۹ توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، منتشر شده است.
پانویس
- ↑ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج۸، ص۱۳۹.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۳۹؛ ممدوحی، عرفان در منظر وحی، مقدمه.
- ↑ ممدوحی، عرفان در منظر وحی، مقدمه.
- ↑ امام‌خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۱۷۳-۱۷۵؛ ممدوحی، عرفان در منظر وحی، مقدمه.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۶۸-۶۹.
- ↑ ممدوحی، عرفان در منظر وحی، ص۲۸.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۳۶-۳۷؛ ممدوحی، عرفان در منظر وحی، ص۱۹۶-۱۹۷.
- ↑ ممدوحی، عرفان در منظر وحی، ص۳۱۹-۳۲۲.
- ↑ امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۸۸-۸۹؛ ممدوحی، عرفان در منظر وحی، ص۵۲۶.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ یازدهم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، مصباح الهدایه إلی الولایة و الخلافه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
- فیض کاشانی، محسن، محجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، قم، مؤسسه المحبین، بی‌تا
- ممدوحی، حسن، عرفان در منظر وحی و برهان، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.