محمد ایمانی
ایمانی، محمد؛ از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. محمد ایمانی در سال ۱۳۱۰ ش در لاهیجان به دنیا آمد. پدرش میرزا اسماعیل معلم قرآن بود و جدش از معاریف لاهیجان به شمار می‌رفت («فرزانگان: آیت‌الله...»، ۶). او تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان رساند. هم‌زمان قرآن را نزد پدرش آموخت و پای سخنرانی‌ها و درس‌های او با مفاهیم دینی و مسائل شرعی آشنا شد. آنگاه در سال ۱۳۲۲ ش، به حوزه علمیه جنب مسجد جامع لاهیجان رفت و به تحصیل در آن حوزه که زیر نظر شیخ محمد مهدوی لاهیجی اداره می‌شد پرداخت. در همان‌جا و به مدت یک سال و نیم، بخشی از مقدمات را به احتمال زیاد نزد مهدوی لاهیجی آموخت و در ۱۳۲۳ ش به قم رفت. ادامه دروس حوزوی را در حوزه علمیه قم نزد علیرضا ممجّد لنگرودی پی گرفت و سپس در درس شرح لمعه شیخ محمد صدوقی یزدی و شیخ اسدالله اصفهانی حاضر شد. رسایل و کفایه را نزد میرزا محمد مجاهدی تبریزی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی آموخت و در درس مکاسب از شاگردان محمدتقی بهجت بود. در همان زمان به پیشنهاد آیت‌الله سید صدرالدین صدر، کتاب فصول را بدون استاد، با محمدعلی امینیان به‌صورت مباحثه خواند. علاوه بر آن، بخش‌هایی از شرح لمعه ازجمله طهارت تا آخر حدود، دیات، اقرار، قصاص، احیا الموات و... را بدون استاد با او مباحثه کرد. گذشته از کتاب‌های فوق، اسفار اربعه را هم بدون اینکه نزد استادی به فراگیری آن بپردازد، با محمدعلی امینیان به شکل مباحثه‌ای خواند (ادهم‌نژاد، ۱۳-۱۸). محمد ایمانی سپس در آزمونی که توسط آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی برای ارزیابی سطح طلاب حوزه علمیه قم برگزار شده بود شرکت و نمره بالایی را کسب کرد (همان، ۳۲). پایان دوره سطح او مصادف با آغاز درس خارج طهارت آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی بود و او به مدت ده سال در آن درس شرکت کرد. همچنین از همان زمان در درس خارج اصول امام خمینی که در مسجد سلماسی و سپس در مسجد اعظم قم برگزار می‌شد حضور یافت و ده سال هم از آن درس بهره‌مند شد (همان، ۱۸) و تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور در درس خارج اصول ایشان حضور می‌یافت (رخ نگار در صفای...، ۴۴). در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۴۲ از امام خمینی اجازه تصدی در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۱۹۵). او یکی از افراد مورد اعتماد امام خمینی بود و به گفته عبدالله خائفی، وقتی امام خمینی پیش از شروع نهضت اسلامی درصدد برنامه‌ریزی برای تربیت علمی برخی از طلاب دارای استعداد اجتهاد از مناطق مختلف برآمد، محمد ایمانی را هم به همین منظور برگزید («نگاهی به علما و...»، ۱۵). محمد ایمانی علاوه بر آن در درس خارج اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد شرکت کرد (رخ نگار در صفای...، ۴۳-۴۴). وی و پس از آن در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید مرتضی مرتضوی لنگرود، سید محمد محقق داماد، میرزا هاشم آملی، شیخ مرتضی حائری یزدی و شیخ محمدتقی بهجت شرکت کرد (ادهم‌نژاد، ۱۹). او که اسفار را با امینیان مباحثه کرده بود، در درس فلسفه و تفسیر قرآن علامه سید محمدحسین طباطبایی شرکت کرد و به‌ویژه از درس اسفار ایشان بهره‌مند شد (رخ نگار در صفای...، ۵۰). او علاوه بر حضور در درس‌های عمومی علامه طباطبایی، در درس‌های خصوصی ایشان که هر پنج‌شنبه و جمعه در خانه‌های اعضای آن جلسه تشکیل می‌شد، شرکت می‌کرد (ادهم‌نژاد، ۳۱).
وی مبارزات سیاسی خود را علیه رژیم پهلوی با آغاز نهضت اسلامی امام خمینی آغاز کرد. پس از آزادی امام خمینی از حبس و حصر و بازگشت به قم، با ارسال تلگرافی به علمای مبارز رشت، ضمن اطلاع‌رسانی دراین‌باره، از اقدام روحانیان مبارز آن شهر در حمایت از امام خمینی تقدیر کرد (انقلاب اسلامی به...، استان...، ج ۱، ۵۲). پس از تبعید امام خمینی به عراق، همراه با طلاب لاهیجانی و لنگرودی حوزه علمیه قم با ارسال نامه‌ای به امام خمینی، ورود ایشان را به عتبات عالیات تبریک گفت و بازگشت ایشان را به کشور مسئلت کرد (روحانی، ج ۲، ۱۳۱). سپس همراه با جمعی از علما و فضلای حوزه علمیه قم، با ارسال نامه‌ای به امام خمینی، خرسندی خود را از انتقال ایشان به نجف اشرف ابراز کردند. آنان در آن نامه ادامه تبعید «آن مرجع عالی‌قدر که به خاطر دفاع از قرآن و حقوق ملت اسلام و حمایت از استقلال و تمامیت ارضی کشور اسلامی ایران» بود را «موجب تأثر و تنفر عموم ملت ایران» دانستند و اعلام کردند «ملت شریف مسلمان ایران و حوزه علمیه قم که از منویات مقدس آن قائد عظیم‌الشأن پیروی می‌کنند و برای تأمین و اجرای آن از هیچ‌گونه فداکاری دریغ ندارند، انتظار دارند که به‌زودی موانع برطرف شود تا با مراجعت حضرت‌عالی به حوزه علمیه قم و با تدبیرات خردمندانه و رهبری‌های ارزنده آن زعیم عالی‌قدر، مصالح عالیه اسلام و ایران و حقوق ازدست‌رفته ملت تأمین گردد» (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۸- ۱۷۳؛ دوانی، ج ۵، ۱۵۸-۱۵۹؛ امام خمینی در آیینه اسناد...، ج ۳، ۲۸۱- ۲۸۵؛ خسروشاهی، ۹۴-۱۰۰؛ سیر مبارزات امام در آیینه... ج ۵، ۳۷۲-۳۶۹). او در سال‌های حضور در قم، به امر تبلیغ هم اهتمام داشت و سال‌ها در روستای کنف گوراب (از توابع لاهیجان) به منبر می‌رفت و به ارشاد مردم می‌پرداخت. همچنین در مسجد آقا سید محمد یمنی لاهیجان نیز سخنرانی می‌کرد (ادهم‌نژاد، ۳۶). وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با حکم امام خمینی به سمت قاضی شرع در بابل و گرگان منصوب شد. به همین منظور راهی آن سامان شد و در استقرار آرامش در آنجا نقش داشت. به‌ویژه در دستگیری و محاکمه مقامات حکومت پهلوی در بابل نقش مهمی داشت و در مقابله با گروه‌های مخالف نظام اسلامی در آن شهر نیز نقش مهمی ایفا کرد. سپس از طرف سید محمد حسینی بهشتی رئیس دیوان عالی کشور به سمت قاضی شرع استان خراسان منصوب گردید و مدت یک سال به خدمت در آن استان پرداخت. ازجمله اقدامات او در آن استان، مقابله با قاچاقچیان بود. آنگاه به ریاست دادگاه‌های استان تهران منصوب شد و مدتی هم ریاست دادگاه ویژه مسکن را بر عهده گرفت و به وضعیت و مشکلات مسکن به‌ویژه خانه‌های برجای مانده از وابستگان حکومت پهلوی و مشکلات حقوقی ـ بانکی آنان رسیدگی کرد. مدتی مسئولیت دادگاه ویژه کار را بر عهده داشت و در حل‌وفصل مسائل و مشکلات میان کارگران و کارفرمایان کوشد. سپس به شورای عالی قضایی رفت و در آن شورا به برخی از پرونده‌های قضایی ارجاعی از مناطق مختلف کشور رسیدگی می‌کرد و همراه با دیگر اعضای آن شورا، احکام لازم را صادر می‌نمود. همچنین در انتصاب قضات برای برخی از شهرها نقش داشت. سپس به دیوان عالی کشور رفت و ریاست شعبه چهارم آن دیوان را بر عهده گرفت. هم‌زمان نماینده ولی‌فقیه در دانشگاه تربیت‌معلم تهران بود و به تدریس در آن دانشگاه می‌پرداخت (ادهم‌نژاد، ۲۰-۳۷؛ «فرزانگان: آیت‌الله...»، ۶). از آثار علمی او می‌توان به لوث و قسامه، تقریر بخشی از دروس امام خمینی، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله محقق داماد و محمدتقی بهجت اشاره کرد («فرزانگان: آیت‌الله...»، ۶). محمد ایمانی در آبان ۱۳۷۸ در قم از دنیا رفت و پیکرش پس از تشییع از مسجد امام حسن عسکری (ع) تا حرم مطهر حضرت معصومه (س) و پس از اقامه نماز توسط محمدتقی بهجت در گلزار شهدای قم به خاک سپرده شد (انصاری، ۳۱۷؛ ادهم‌نژاد، ۴۰).
منابع: ادهم‌نژاد لنگرودی، محمدتقی (۱۳۸۵)، «محمد ایمانی لاهیجانی آیت عدالت»، ستارگان حرم، ج ۱۹، قم، زائر؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انصاری، ناصرالدین (۱۴۰۰)، «درگذشتگان: ایمانی لاهیجی»، دو ماهنامه آینه پژوهش، سال سی و دوم، شماره ۱۹۲، بهمن و اسفند؛ سیر مبارزات امام خمینی در اسناد شهربانی (۱۳۸۳)، ج ۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان (۱۳۸۹)، ج ۱ تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ رخ نگار در صفای آستانه: خاطرات آیت‌الله محمدعلی امینیان (۱۳۹۵)، تدوین: محمدهادی فلاح، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد ساواک (۱۳۸۷)، ج ۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ «فرزانگان: آیت‌الله حاج شیخ محمد ایمانی» (۱۳۹۶)، دوهفته‌نامه افق حوزه، سال شانزدهم، شماره ۵۳۹، ۱۸ دی؛ «نگاهی به علما و حوزه علمیه قم: آیت‌الله خائفی: مراجع عظام همان طرح امام (س) را اجرا نمایند» (۱۳۹۳)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۱۳، ۲۸ فروردین. داود قاسم پور