مجتبی حاج‌آخوند
حاج‌آخوند، مجتبی؛ از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. مجتبی روشن معروف به حاج آخوند در سال ۱۳۰۸ ش در کرمانشاه به دنیا آمد. پدرش شیخ حسن حاج آخوند از شاگردان میرزای نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی بود که در کرمانشاه به تبلیغ دین و ارشاد مردم می‌پرداخت (کرجی، ۱۵۴). مجتبی حاج‌آخوند پس از طی دوران ابتدایی در کرمانشاه، در سال ۱۳۲۳ ش وارد حوزه علمیه آن شهر شد و دروس مقدمات و سطح را نزد پدرش و سید محمدجواد حسینی نجومی، محمدحسن علامی، سید محمود معصومی لاری، سید حسین معصومی لاری، محمد آل آقا (کرجی، ۱۵۵-۱۵۷) و سید محمد میبدی آموخت (همان؛ «درگذشتگان: آیت‌الله حاج آخوند»، ۱۲۶). در سال ۱۳۳۲ ش رهسپار قم شد و در درس سطح کفایه سید محمدباقر سلطانی طباطبایی شرکت کرد و آنگاه در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حضور یافت. او پس از وفات آیت‌الله بروجردی در درس خارج فقه آیات سید کاظم شریعتمداری و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و خارج اصول امام خمینی شرکت کرد («درگذشتگان: آیت‌الله حاج آخوند»، ۱۲۶-۱۲۷) و درس امام خمینی را تقریر نمود (کرجی، ۱۷۱). مدتی هم در درس خارج فقه و اصول سید محمد محقق داماد و محمدعلی اراکی حضور یافت (همان، ۱۵۶ ـ ۱۵۷). او در ده خرداد ۱۳۴۰ از امام خمینی اجاره دخالت در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۲۱، ۴۷۹) و از نخستین افرادی بود که چنین اجازه‌ای را دریافت نمود. حاج‌آخوند در مهر ۱۳۴۳ (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۵، ۱۲) و با دستور امام خمینی به زادگاهش بازگشت (کرجی، ۱۵۹)، بنابراین می‌توان گفت که در سال‌های ۱۳۴۰-۱۳۴۳ در درس خارج اصول امام خمینی که در مسجد اعظم تشکیل می‌شد شرکت می‌کرده است. او در بازگشت به کرمانشاه پیام امام خمینی را به روحانیان کرمانشاه مبنی بر تشکیل جلسات هفتگی و افشاگری علیه اقدامات خلاف دین حکومت پهلوی ابلاغ کرد. پیرو ابلاغ این پیام، اولین جلسه روحانیان کرمانشاه در سوم مهر ۱۳۴۳ در مسجد شهباز خان برگزار شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۵، ۱۲). سپس به اقامه نماز جماعت و تبلیغ دین در مسجد شهباز خان آن شهر پرداخت و هم‌زمان مدیریت مدرسه حاج شهباز خان را هم بر عهده گرفت (کرجی، ۱۵۹). وی همچنین همراه با عطاءالله اشرفی اصفهانی، در جلساتی که با حضور برخی از روحانیان مبارز مدعو به کرمانشاه تشکیل می‌شد حضور می‌یافت. در یکی از جلسات که با حضور محمد یزدی در منزل اشرفی اصفهانی برگزار شده بود، با اشاره به اعدام انقلابی حسنعلی منصور گفت: «اینها دشمن اسلام می‌باشند و هر کسی آنها را بکشد عملش بسیار خوب است» (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۲۵٬۲۱-۲۲). همچنین از برخی روحانیان برای سخنرانی به کرمانشاه دعوت می‌کرد (همان، ۸۰).
حاج‌آخوند پس از درگذشت آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم در سال ۱۳۴۹ ش، در معرفی امام خمینی به‌عنوان مرجع تقلید اعلم می‌کوشید. این تلاش‌ها باعث تثبیت مرجعیت امام خمینی در کرمانشاه شد (بهرامی، ج ۱، ۵۰۴). حاج‌آخوند در آذر همان سال از طرف امام خمینی مأمور پرداخت شهریه به طلاب علوم حوزوی در مدرسه شهباز خان کرمانشاه شد (صحیفه امام، ج ۲۱، ۵۹۶). او پس از آن سؤالات شرعی را به امام خمینی ارجاع می‌داد (همان، ج ۲۱، ۶۰۹) و یک بار نیز هدیه (شیرینی) برای امام خمینی به نجف اشرف ارسال کرده بود (همان، ۶۱۴). به سبب ارتباط با امام خمینی، ساواک از وی به‌عنوان یکی از طرفداران امام خمینی در کرمانشاه نام برد و سپس در گزارشی دیگر، او را «از وعّاظ متعصّب و ناراحت و طرفدار» امام خمینی نامید که «کراراً به ساواک استان هدایت شده است». تداوم فعالیت‌های سیاسی باعث شد تا در ۱۲ آبان ۱۳۵۲ به دستور ساواک مرکز (تهران) در کرمانشاه دستگیر و بعد از سه روز بازداشت در ساواک آن شهر، محاکمه شود. او در نهایت به سه سال زندان محکوم و به کمیته ضدخرابکاری ساواک تهران تحویل داده شد (کرجی، ۱۶۴) و در زندان قصر محبوس گردید (دوانی، ج ۶، ۳۳۲-۳۳۳). دستگیری مجتبی حاج‌آخوند با واکنش روحانیان مواجه شد و عطاءالله اشرفی اصفهانی اقداماتی را برای آزادی او انجام داد. ساواک که در جریان این تلاش‌ها قرار گرفته بود، در ذیل گزارشی دراین‌باره تأکید کرد که «اصلح است که شیخ مجتبی حاج‌آخوند شدیداً تحت تعقیب قانونی قرار گیرد» (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۵، ۹۳). در پی تلاش‌های روحانیان مبارز و مراجع تقلید، وی پس از شش ماه آزاد شد و به کرمانشاه بازگشت. او در کرمانشاه به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه داد و تداوم این مبارزات باعث شد تا در سال ۱۳۵۴ ش ممنوع‌الخروج شود (همان، ج ۲۰، ۲۷۷ ـ.۲۷۸). حاج‌آخوند در ۲۷ خرداد ۱۳۵۷ و در پی حمله مأموران رژیم پهلوی به بیوت آیات عظام در قم، همراه با روحانیان مبارز کرمانشاه اعلامیه‌ای صادر کرد و از مردم خواست در اعتراض به آن اقدام، دست از کسب‌وکار بکشند (انقلاب اسلامی به...، ج ۶، ۵۸۱). همچنین در جریان تحریم اعیاد شعبانیه توسط امام خمینی، با صدور اعلامیه‌ای دیگر همراه با روحانیان مبارز کرمانشاه، بر ضرورت پیروی از دستور امام خمینی در این زمینه تأکید کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۲۵، ۱۳۱؛ انقلاب اسلامی به...، ج ۷، ۳۱۵-۳۱۶). در ۳۱ تیر آن سال هم با صدور اعلامیه‌ای دیگر همراه با روحانیان مبارز کرمانشاه، اقدامات سرکوبگرانه مأموران رژیم پهلوی در قم و دیگر شهرها را محکوم کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۵، ۱۳۳). مجتبی حاج‌آخوند پس از پیروزی انقلاب اسلامی از طرف شورای مرکزی کمیته انقلاب اسلامی به فرماندهی کمیته انقلاب اسلامی شهر کرمانشاه منصوب شد (کرجی، ۱۶۶) و در ۶ بهمن ۱۳۶۱ همراه با محمدحسین زرندی و با حکم امام خمینی، سرپرستی حوزه علمیه باختران (کرمانشاه) را بر عهده گرفت. امام خمینی در آن حکم به آنان اجازه داده بود از وجوهات شرعیه در رفع نیازهای طلاب علوم حوزوی استفاده کنند (صحیفه امام خمینی، ج ۱۷، ۲۵۸). نمایندگی امام خمینی در جهاد سازندگی استان کرمانشاه، نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، ریاست اداره عقیدتی ـ سیاسی ارتش در غرب کشور و نمایندگی امام خمینی در بنیاد مسکن کرمانشاه از دیگر سمت‌های او بود (کرجی، ۱۶۶). وی در اولین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری، نمایندگی مردم استان کرمانشاه در آن مجلس را بر عهده داشت (خبرگان ملت، ج ۱، ۵۸۹) و در دوره دوم آن مجلس نیز همچنان نماینده مردم استان کرمانشاه بود (همان، ۵۹۴). او در کنار فعالیت‌های فوق به تدریس در دانشگاه‌های کرمانشاه می‌پرداخت و در تأسیس صندوق‌های قرض‌الحسنه در زادگاهش فعال بود («درگذشتگان: آیت‌الله حاج‌آخوند»، ۱۲۶). تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی و تقریرات درس خارج اصول امام خمینی از تألیفات اوست (کرجی، ۱۷۱). از فعالیت‌های اجتماعی او هم می‌توان به مرمت و بازسازی مسجد و مدرسه شهباز خان اشاره کرد (همان، ۱۶۵؛ «درگذشتگان: آیت‌الله حاج‌آخوند»، ۱۲۶). حاج‌آخوند در ۱۵ مهر ۱۳۸۰ ش در کرمانشاه از دنیا رفت و پیکرش پس از تشییع در زادگاهش، به قم منتقل شد و پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله محمدتقی بهجت، در حرم مطهر حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد (همان).
منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۷۸)، ج ۶، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۷۹)، ج ۷، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ بهرامی، روح‌الله (۱۳۸۹)، انقلاب اسلامی در کرمانشاه، ج ۱ و ۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خبرگان ملت، شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۹)، دفتر دوم، قم، دبیرخانه¬ مجلس خبرگان رهبری؛ «درگذشتگان: آیت‌الله حاج‌آخوند» (۱۳۸۰)، دوماهنامه آینه¬ پژوهش، شماره¬ ۷۰، مهر و آبان؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ صحیفه¬ امام خمینی (۱۳۷۸)، ج ۱ و ۱۷ و ۲۱ (ویرایش سوم)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ کرجی، علی (۱۳۸۲)، «مجتبی حاج‌آخوند کرمانشاهی، آیینه¬ غیرت»، ستارگان حرم، ج ۱۴، قم، زائر؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۲۰: آیت‌الله سید مرتضی پسندیده (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۵: آیت‌الله حاج شیخ عطاءالله اشرفی اصفهانی (۱۳۸۲)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.