محمد صادقی تهرانی
محمد صادقی تهرانی، از شاگردان درس فلسفه، سطح، اخلاق و خارج فقه امام‌خمینی.
تولد و خاندان
محمد صادقی تهرانی در سال ۱۳۰۵ش در محله گلوبندک (چال حصار) نزدیک بازار تهران زاده شد. پدرش شیخ رضا لسان‌المحققین، از واعظان نامور تهران و از روحانیان مبارز علیه حکومت پهلوی بود و به همین خاطر بارها زندانی و شکنجه شد.
تحصیل
صادقی تهرانی در پنج‌سالگی وارد مدرسه اسلام در گذر مستوفی تهران شد و دوران ابتدایی را در آن مدرسه طی کرد. دوران متوسطه را هم در دبیرستان پهلوی تهران (سمیه فعلی) گذراند. او از ۱۴ سالگی تحصیل علوم حوزوی را در مدرسه سپهسالار قدیم آغاز کرد و مقدمات را در آن مدرسه آموخت. آنگاه وارد حلقه درس عرفان و اخلاق آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی در مسجد جامع تهران شد. سپس با مشورت آیت‌الله شاه‌آبادی، برای تکمیل تحصیلات حوزوی به مدرسه مروی تهران رفت و ادبیات عربی را نزد شیخ محمدحسین زاهد خواند و در درس فقه میرزا باقر آشتیانی شرکت کرد. هم‌زمان در درس منطق و کلام سیدصدرالدین جزایری و فلسفه میرزا مهدی و میرزا احمد آشتیانی هم حضور می‌یافت. مدتی هم از درس فلسفه سیدابوالحسن رفیعی قزوینی بهره‌مند شد. در کنار تحصیل به تدریس کتاب‌هایی چون جامع المقدمات، حاشیه ملاعبدالله، سیوطی و... می‌پرداخت.[۱]
او در سال ۱۳۲۰ش به قم رفت و در درس فلسفه (منظومه) امام‌خمینی در حجره خرم‌آبادی‌ها در مدرسه فیضیه حضور یافت. آن روز بحث امام‌خمینی پیرامون باب «اتحاد صفات ذات با هم و اتحاد صفات ذات با ذات» از منظومه ملاهادی سبزواری بود. حضور در درس امام‌خمینی مقررات خاص خود را داشت و اگرچه امام‌خمینی در جلسه نخست، از حضور او ممانعت نکرد ولی وقتی تقریر درس نخستین جلسه حضورش در آن درس را به امام‌خمینی تقدیم کرد، مورد توجه ایشان قرار گرفت و تا پایان آن درس (۱۳۲۴ش)، از محضر ایشان سود برد.[۲] سپس در درس اخلاق امام‌خمینی که روزهای پنج‌شنبه و جمعه در مدرس زیر کتابخانه مدرسه فیضیه برگزار می‌شد، شرکت کرد. مدت کوتاهی هم از درس سطح کفایه امام‌خمینی بهره‌مند شد.[۳] هم‌زمان در درس مکاسب آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد و رسائل آیت-الله شیخ مرتضی حائری یزدی و درس کفایه الاصول سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی حضور می‌یافت.[۴] در همان دوران ازسوی امام‌خمینی مأمور شد برخی از دروس را به سیدمصطفی خمینی تدریس کند. او در دوران تعطیلات حوزه علمیه قم به مشهد می‌رفت و در درس شرح منظومه حکمت میرزا مهدی اصفهانی شرکت می‌کرد.[۵]
صادقی تهرانی پس از استقرار آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی در قم، در درس خارج فقه و اصول ایشان حاضر شد و مدت هفت سال به استفاده از درس ایشان پرداخت. مدت کوتاهی نیز در درس خارج فقه امام‌خمینی شرکت جست ولی این حضور کوتاه بود.[۶] او در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، در درس تفسیر قرآن علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت می‌کرد.[۷] صادقی تهرانی در سال ۱۳۳۰ ش به تهران بازگشت.[۸] و در نهضت ملی شدن صنعت نفت در کنار آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی حضور داشت.[۹] و به سبب همراهی با آیت‌الله کاشانی، مدتی بازداشت و زندانی شد.[۱۰] سپس به توصیه آیت‌الله کاشانی، در آزمون مدرسی دانشکده معقول و منقول شرکت کرد و پس از قبولی در آن آزمون، به تحصیل در آن دانشکده پرداخت و موفق به اخذ لیسانس شد. سپس تحصیلات خود را تا مقطع دکتری ادامه داد.[۱۱] و با دفاع از رساله‌اش با عنوان ستارگان از دیدگاه قرآن، موفق به دریافت مدرک دکتری شد. با پایان تحصیل به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و به تدریس در دانشگاه تهران پرداخت. هم‌زمان در برخی از مساجد تهران ازجمله مسجد سرپولک و مسجد امین‌السلطان جلسات سخنرانی و تفسیر برگزار می‌کرد که اغلب اعضای جلسات دانشجویان بودند.[۱۲] در آن سال‌ها از اطرافیان آیت‌الله کاشانی محسوب می‌شد.[۱۳] و در جلساتی که در بیت ایشان برگزار می‌شد شرکت و سخنرانی می‌کرد.[۱۴] و به عبارتی، منبری ویژه آیت‌الله کاشانی محسوب می‌شد.[۱۵]
صادقی تهرانی در ۲۲ دی ۱۳۴۱ در برگزاری جشن نیمه شعبان در حرم حضرت فاطمه معصومه نقش داشت و در آن جشن، در حضور امام‌خمینی به منبر رفت و در سخنانی، بر استقلال حوزه‌های علمیه از حکومت تأکید کرد. در دومین سالگرد رحلت آیت‌الله بروجردی در مسجد اعظم قم در سال ۱۳۴۲ش نیز در سخنان شدیداللحنی، حکومت پهلوی را مورد انتقاد قرار داد. پس از پایان سخنرانی، شعارهایی در مخالفت با محمدرضاشاه سر داده شد و اعلامیه‌های مراجع تقلید پخش گردید. امام‌خمینی که در آن سخنرانی حضور داشت، از بیم دستگیری صادقی، او را همراه با خود به منزلشان برد. این سخنرانی بازتاب زیادی داشت و حتی شایع شد که حکومت پهلوی دستور اعدام صادقی تهرانی را صادر کرده است؛ به همین خاطر به بهانه حج، به عراق رفت. او در عراق به مبارزات سیاسی ادامه داد و پس از دستگیری امام‌خمینی در پانزده خرداد ۱۳۴۲ با حضور در بیت مراجع تقلید در نجف اشرف، خواستار واکنش به اقدام حکومت ایران شد. پس از تبعید امام‌خمینی به ترکیه هم با حضور در بیت آیات سیدمحمود حسینی شاهرودی و سیدمحسن طباطبایی حکیم، خواستار اقدامی از طرف آنان نسبت به وضعیت امام‌خمینی گردید. در جریان ورود امام‌خمینی به عراق، برای استقبال از ایشان به کاظمین رفت و در سفر امام‌خمینی به سامرا و کربلا هم در کنار امام‌خمینی حضور داشت. در برنامه‌ریزی برای استقبال از ایشان در نجف اشرف هم نقش داشت. پس از آغاز تدریس خارج فقه امام‌خمینی در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف، در آن درس شرکت کرد.[۱۶] و ضمن حضور در درس امام‌خمینی، به تدریس تفسیر قرآن پرداخت.
او هم‌زمان با تحصیل و تدریس، به فعالیت‌های سیاسی ادامه می‌داد و او در ۱۳۴۶ش همراه با جمعی از طلاب و علمای حوزه علمیه نجف اشرف، پس از دستگیری و زندانی شدن آقایان حسینعلی منتظری و عبدالرحیم ربانی شیرازی، با ارسال نامه‌ای به آنان، تأثر خود را از آن اقدام اعلام و بر آزادی فوری آنان تأکید کردند.[۱۷] در سال ۱۳۴۷ش واسطه دیدار اعضای سازمان آزادی‌بخش فلسطین با امام‌خمینی شد.[۱۸] در آن دیدار فتوای امام‌خمینی را درباره کمک به مبارزات ضداسرائیلی مبارزان فلسطینی که پیش‌تر منتشر شده بود ترجمه کرد. وی در این ترجمه، عبارت‌هایی را آورده بود که در فتوای فوق نبود بنابراین وقتی امام‌خمینی از عبارت‌های حماسی افزوده‌شده توسط صادقی تهرانی مطلع شد، مخالفت خود را با آن ابراز کرد.[۱۹] او همچنین جلساتی در منزل خود برگزار می‌کرد و سیداحمد خمینی در شهریور ۱۳۴۶ در یکی از آن جلسات شرکت کرده بود.[۲۰] ساواک در گزارشی او را یکی از روحانیان افراطی مقیم عراق نامید.[۲۱]
صادقی تهرانی همچنین اجازه دخالت در امور حسبیه و شرعیه از امام‌خمینی دریافت کرده بود.[۲۲] و امام‌خمینی ذیل معرف او عبارت «معروف هستند» را قید کرده بود.[۲۳] صادقی تهرانی در پی اخراج ایرانیان از عراق در سال ۱۳۵۰ش، از عراق اخراج شد و به لبنان رفت.[۲۴] در لبنان همراه با امام موسی صدر در احقاق حقوق شیعیان آن کشور می‌کوشید.[۲۵] همچنین به برخی از ایرانیان که در لبنان دچار مشکلاتی می‌شدند کمک می‌کرد.[۲۶] هم‌زمان با فعالیت علیه حکومت پهلوی، به مبارزه با حکومت بعثی عراق نیز می‌پرداخت. برخی از مواضع او ازجمله مخالفت‌های مقطعی با امام موسی صدر، مورد انتقاد برخی از فعالان سیاسی بود.[۲۷] در سال ۱۳۵۵ش و در پی جنگ داخلی در لبنان، به عربستان سعودی رفت و مدت دو سال در آن کشور بود.[۲۸] در آنجا به فعالیت علیه حکومت پهلوی ادامه داد، به‌ویژه در موسم حج، اعلامیه‌های امام‌خمینی را توزیع می‌کرد. این اقدامات باعث شد تحت فشار حکومت ایران بازداشت شود. دولت سعودی قصد بازگرداندن او به ایران را داشت که با اعتراض حجاج، مجبور به آزادی او شد.[۲۹] وی پس از آزادی ابتدا به لبنان بازگشت و در چهلمین روز درگذشت دکتر علی شریعتی در بیروت حضور داشت.[۳۰]
وی در پی سخت‌گیری رژیم بعث عراق به امام‌خمینی در مهر ۱۳۵۷، با ارسال تلگرافی به امام‌خمینی خواستار هجرت ایشان به لبنان شد.[۳۱] با هجرت امام‌خمینی به فرانسه، به پاریس رفت و ده روز در نوفل‌لوشاتو در خدمت امام‌خمینی بود. در آستانه پیروزی انقلاب اسلامـی به کشور بازگشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به قم رفت و ضمن تدریس در حوزه علمیه قم، به اقامه نماز جماعت در مسجد جمکران پرداخت.[۳۲] سپس به امر تدریس و تألیف ادامه داد و مرکزی علمی ـ پژوهشی به نام «جامعه علوم القرآن» تشکیل داد.
تألیفات
تألیفات صادقی تهرانی عبارت است از: الفرقان فی تفسیر القران بالقرآن و السنه در ۳۰ جلد، التفسیر الموضوعی بین الکتاب و السنه در ۲۲ جلد، الفقه المقارن بین الکتاب و السنه در ۸ جلد، الفقه علی الضوء القرآن، حوار بین الالهیین و المادیین، حوار بین اهل الجنه و النار، المقارنات العلمیه و الکتابیه بین کتب السماویه، رسول الااسلام فی الکتب السماویه، عقائدنا بین الکتب الساویه، علی و الحاکمون، علی شاطی الجمعه، لماذا انتصرت اسرائیل و متی تنهزم، فتیاتنا، ترجمه تفسیر قرآن، توضیح المسائل، زمین و آسمان و ستارگان در قرآن، مسیح از نظر قران و انجیل، خاتم پیامبران از نظر قرآن، حکومت قرآن، آفریدگار و آفریده از نظر مادی و الهی، بشارت عهدین، اسرار و مناسک حج، دولت مهدی پرچم‌دار انقلاب جهانی، گفتگویی در مسجدالنبی، دعاهای قرآنی، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق و نقش علما و مجاهدین اسلام، سپاه نگهبانان اسلام، آیات رحمانی در نقد آیات شیطانی، نماز مسافر با وسایل امروزی، ماتریالیسم و متافیزیک در ۴ جلد، قضاوت از دیدگاه کتاب و سنت، برخورد دو جهان‌بینی، ترجمه فرقان در ۵ جلد، مفسدین فی الارض، نماز جمعه، نگرشی جدید بر حقوق بانوان در اسلام، نقدی بر سخنان برخی از دین‌پژوهان معاصر.[۳۳]
درگذشت
او در اول فروردین ۱۳۹۰ درگذشت و پیکرش در قبرستان باغ بهشت قم به خاک سپرده شد.[۳۴]
پانویس
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، ص۲۱-۲۶ ؛ روحانی صدر «قرآن‌پژوهان...»، ص۴۷-۴۸.
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، ص۳۰؛ «قرآن تنها معیار...»، ص۹۸-۹۹؛ «امام مرجعیت را...»، ص۲۱.
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، خاطرات آیت‌الله دکتر صادقی تهرانی، ص۳۰؛ «امام مرجعیت را...»، ص۲۱.
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، ص۳۳.
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، ص۳۱.
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، ص۳۸.
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، ص49.
- ↑ روحانی صدر، «قرآن‌پژوهان...»، ص۵۰.
- ↑ آیت‌الله کاشانی...، ج۲، ص۸۴۴.
- ↑ آیت‌الله کاشانی...، ج۲، ص۸۹۱.
- ↑ روحانی صدر، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، ص۵۰-۵۱؛ روحانی صدر، «قرآن‌پژوهان...»، ص۴۶-۵۰.
- ↑ روحانی صدر، «قرآن‌پژوهان...»، ص۴۹-۵۱.
- ↑ آیت‌الله کاشانی به...، ص۸۹۰.
- ↑ آیت‌الله کاشانی به...، ص۸۹۱ و ۸۹۶ و ۹۱۲.
- ↑ حجت‌الاسلام حاج...، ص۹۵.
- ↑ «امام مرجعیت را...»، ص۲۲-۲۵.
- ↑ روحانی، ج۲، ص۲۶۴-۲۶۵.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱، ص۲۷۵.
- ↑ گوشه‌ای از خاطرات...، ص۱۶۳-۱۶۴.
- ↑ حجت‌الاسلام حاج...، ص۹۵.
- ↑ آیت‌الله حاج...، ص۲۲۲.
- ↑ صحیفه امام، ج۲، ص۳۴۹.
- ↑ صحیفه امام، ج۱، ص۵۱۱.
- ↑ رازی، ص۱۶۵.
- ↑ آیت‌الله امام...، ج۲، ص۱۰۷.
- ↑ آیت‌الله امام...، ج۲، ص۱۴۶.
- ↑ آیت‌الله امام...، ج۲، ص۳۲۶-۳۲۷.
- ↑ رازی، ج۸، ص۱۶۵.
- ↑ یاران امام به...، ص۴۶.
- ↑ آیت‌الله امام...، ج۳، ص۲۵۶.
- ↑ خاطرات سال‌های نجف، ج ۲، ص۶۷.
- ↑ رازی، ج۸، ص۱۶۵).
- ↑ دانشنامه قرآن‌پژوهان، ص۲۱۸-۲۱۹؛ «درگذشتگان»، ص۱۳۰.
- ↑ «درگذشتگان»، ص۱۳۰.
منابع
- آیت‌الله امام سیدموسی صدر (۱۳۷۹)، جلد ۲ و ۳، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- «امام مرجعیت را ملازم با دخالت در امر سیاست می‌دانست: ناگفته‌ها وخاطره‌هایی از منش علمی و عملی حضرت امام‌خمینی(ره) و نهضت اسلامی: درگفت‌وشنود منتشرنشده با مرحوم آیت‌الله دکتر محمدصادقی تهرانی» (۱۳۹۳)، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۳۸۷ - شماره پیاپی ۳۸۸، خرداد و تیر.
- حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج سیداحمد خمینی به روایت اسناد: یادگار امام (۱۳۸۷)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- خاطرات سال‌های نجف (۱۳۸۹)، ج۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی و مؤسسه چاپ و نشر عروج.
- دانشنامه قرآن‌پژوهان (۱۳۸۵)، به اهتمام سعید بهمنی، قم، بوستان کتاب.
- «درگذشتگان: آیت‌الله صادقی تهرانی» (۱۳۹۰)، دوماهنامه آینه پژوهش، سال بیست‌ودوم، شماره ۱۲۹، مرداد و شهریور.
- روحانی صدر، حسین (۱۳۹۷)، خاطرات آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- روحانی صدر، حسین (۱۳۹۰)، «قرآن‌پژوهان: سیری در زندگینامه آیت‌الله دکتر محمد صادقی»، بینات، شماره ۶۹، بهار.
- روحانی صدر، حسین (۱۳۹۰)، «شاگردی در محضر استاد و شاگرد (خاطراتی از آیت‌الله‌العظمی صادقی تهرانی)»، فصلنامه حضور، شماره ۷۷، تابستان.
- شریف‌رازی، محمد (بی‌تا)، گنجینه دانشمندان: انقلاب و شهادت، قم، پیروز.
- شهید آیت‌الله حاج سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک: امید اسلام (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱و۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- «قرآن تنهار معیار در تفسیر در گفت‌وگو با آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی» (۱۳۸۰)، فصلنامه بینات، شماره ۳۰، تابستان.
- «گفتگو با آیت‌الله دکتر صادقی تهرانی» (۱۳۸۲)، نشریه قرآن و حدیث: پژوهش‌های قرآنی، شماره¬ ۳۳، بهار.
- گوشه‌ای از خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمود دعایی (۱۳۸۷)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۷۶)، کتاب ۱، شهید آیت‌الله سعیدی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.