سیدمحمدعلی مرتضوی لنگرودی
مرتضوی لنگرودی، سید محمدعلی؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. او در سال ۱۳۱۴ ش (جواهرکلام، ج ۳، ۱۷۷۳) در خانواده‌ای روحانی در قم دیده به جهان گشود. پدرش آیت‌الله سید مرتضی حسینی لنگرودی از مراجع تقلید وقت و از مدرسان حوزه‌های علمیه تهران و قم بود. سید محمدعلی در حالی که سیزده‌ماهه بود، همراه خانواده‌اش به عراق رفت و دوران کودکی را در نجف اشرف گذراند و خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را نزد پدرش آموخت. در سال ۱۳۲۱ ش همراه خانواده به کشور بازگشت و در تهران مقیم شد و بخشی از مقدمات را در مدارس دینی تهران چون مدرسه ابوالفتح خان، مروی و برهان و نزد شیخ علی‌اکبر برهان، شیخ موسی زنجانی و شیخ حسین کنی خواند. دروس سطح را هم پیش پدرش و نیز سید احمد شهرستانی فراگرفت و در سال ۱۳۳۲ ش همراه خانواده راهی قم شد (ادهم‌نژاد، ۱۸۱-۱۸۷). مرتضوی در حوزه علمیه قم کفایه‌الاصول را نزد سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و میرزا محمد مجاهدی تبریزی خواند و سپس به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و مدت ۶ سال در درس خارج فقه و اصول پدرش شرکت کرد. هم‌زمان به مدت سه سال در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حضور داشت (شریف رازی، ج ۹، ۳۲۵؛ ادهم‌نژاد، ۱۹۰). او پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، منحصراً در درس خارج فقه و اصول پدرش شرکت کرد و با درگذشت ایشان (تیر ۱۳۴۲)، در درس خارج فقه آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و درس خارج فقه و اصول آیت‌الله میرزا هاشم آملی شرکت کرد و مدت ۱۲ سال از محضر آن دو بهره‌مند شد. مرتضوی در زندگینامه خودنوشت، از حضور غیرمستمر در درس خارج فقه و اصول آیات شیخ مرتضی حائری یزدی، امام خمینی، سید کاظم شریعتمداری، سید محمد محقق داماد و سید احمد شبیری زنجانی سخن گفته است (جواهرکلام، ج ۳، ۱۷۷۴)، بنابراین می‌توان گفت که در فروردین ۱۳۴۳ (پس از آزادی و بازگشت امام خمینی به قم) تا تبعید ایشان به خارج از کشور (آبان همان سال)، در درس خارج فقه یا اصول یا هر دو درس ایشان و احتمالاً درس مسائل مستحدثه ایشان شرکت می‌کرده و حضور او در درس امام خمینی کوتاه بوده است. او دروس فلسفه و تفسیر قرآن را هم نزد علامه سید محمدحسین طباطبایی فراگرفت. مدتی هم به نجف اشرف رفت و در درس خارج فقه و اصول آیات سید ابوالقاسم موسوی خویی و سید محسن طباطبایی حکیم حاضر شد. حضور او در نجف اشرف هم‌زمان با تدریس درس خارج فقه امام خمینی بود و در آن درس هم حضور یافت (ادهم‌نژاد، ۱۹۰)، ولی درباره سال و مدت حضور او در آن درس نیز گزارشی در دست نیست. سید محمدعلی مرتضوی که از آیات سید احمد شهرستانی، سید احمد شبیری زنجانی، میرزا هاشم آملی اجازاتی در امور شرعیه دریافت کرده بود (همان، ۲۰۱-۲۰۲)، سال‌ها به تدریس دروسی چون مکاسب، رسایل و کفایه‌الاصول در حوزه علمیه قم اشتغال داشت (همان، ۱۹۱). همچنین در مسجد عشقعلی از مساجد قدیمی شهر قم، نماز جماعت اقامه می‌کرد و مدت سی سال امام جماعت آن مسجد بود. او در آن مسجد جلسات تدریس اخلاق و قرآن نیز تشکیل می‌داد (همان، ۲۰۵). سپس با تأسیس مدرسه علمیه مرتضویه در قم، همراه با برادرانش، به تدریس در آن مدرسه نیز می‌پرداخت و اداره آنجا را بر عهده داشت (همان، ۲۰۵). تألیفات او عبارت است از: ۱- رساله‌ای در عدالت. ۲- تاریخ را بررسی کنیم (مناظره بدون تعصب در امامت). ۳- شرح فارسی بر تجرید الاعتقاد علامه حلی. ۴- تقریرات درس خارج فقه (خمس و طهارت و مختصری از بحث قضا) آیت‌الله بروجردی. ۵- تقریرات اصول و فقه برخی دیگر از استادان. ۵- شرح بر مکاسب شیخ انصاری. ۶- کشکول (مجموعه‌ای از روایات). ۷- ترجمه الطرائف ابن طاووس. ۸- تکه‌های تاریخی. علاوه بر آن اشعاری هم از او بر جای مانده است (جواهرکلام، ج ۳، ۱۷۷۵؛ ادهم‌نژاد، ۲۰۶-۲۰۷). او در ۷ مهر ۱۳۷۴ در قم از دنیا رفت و پیکرش در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد (همان، ۲۰۷-۲۰۸؛ جواهرکلام، ج ۳، ۱۷۷۵؛ احمدیان، ۲۹۱ ). منابع: احمدیان، مینا (۱۳۸۳)، شیخان قم، زندگینامه بزرگان مدفون در شیخان کبیر (گلزار شیخان)، قم، دلیل ما؛ ادهم‌نژاد، محمدتقی (۱۳۸۶)، «سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی دانشور شکیبا»، ستارگان حرم، ج ۲۰، قم، آستانه مقدسه قم: انتشارات زائر؛ جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، ج ۳، قم، انصاریان؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۳، تهران، اسلامیه؛ شریف رازی، محمد (۱۳۷۰)، گنجینه دانشمندان، ج ۹، تهران، مؤلف.