مرتضی مقتدایی
مقتدایی، مرتضی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. مرتضی مقتدایی در سال ۱۳۱۴ ش و در خانواده‌ای روحانی در محله مسجد حکیم اصفهان چشم به جهان گشود. پدرش میرزا محمود مقتدایی از عالمان مشهور اصفهان و از شاگردان آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و هم‌درس امام خمینی و جدش ملا محمدباقر از روحانیان اصفهان بود. جد مادری او هم میرزا جمال‌الدین کلباسی از روحانیان و مدرسان شاخص اصفهان به شمار می‌رفت و از شاگردان او می‌توان به آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی اشاره کرد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۲۶-۴۲۷). مرتضی مقتدایی تحصیلات ابتدایی را در اصفهان به پایان رساند و سپس به فراگیری دروس حوزوی نزد پدرش پرداخت و دروسی چون نصاب الصبیان، جامع‌المقدمات، سیوطی و بخشی از شرح نظام را در خانه و نزد پدرش خواند (همان، ۴۲۷). در سال ۱۳۳۱ ش وارد حوزه علمیه اصفهان شد و دوره سطح را نزد شیخ محمدحسن نجف‌آبادی، احمد فیاض و سید ابوالحسن شمس‌آبادی خواند و در درس منطق و منظومه از درس شیخ رضا کلباسی بهره برد. او درس تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه را هم نزد میرزا علی آقا شیرازی فراگرفت و در درس اخلاق ایشان هم حضور می‌یافت. خلاصه الحساب را هم پیش شیخ مجدالعلما نجفی آموخت و آنگاه در درس مکاسب سید حسین خادمی اصفهانی حاضر شد. مدت دو سال هم در درس خارج فقه و اصول ایشان شرکت کرد. او هم‌زمان با تحصیل، به تدریس مقدمات، معالم‌الاصول، شرح لمعه و شرح منظومه ملاهادی سبزواری در حوزه علمیه اصفهان می‌پرداخت (همان، ۴۲۸-۴۲۹). مقتدایی در سال ۱۳۳۸ ش به تشویق زین‌العابدین قربانی، عباسعلی عمید زنجانی و سید هادی خسروشاهی راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر در درس خارج فقه و اصول امام خمینی که به ترتیب هر روز صبح و بعدازظهر در مسجد سلماسی تشکیل می‌شد، شرکت کرد («گفتگو با آیت‌الله...»، ۲)، بنابراین او از شاگردان دوره سوم درس خارج اصول امام خمینی بود که از سال ۱۳۳۷ ش در مسجد سلماسی آغاز شد و از سال ۱۳۴۰ ش در مسجد اعظم قم تداوم یافت و تا تبعید ایشان به خارج از کشور در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ ش ادامه داشت. مقتدایی درباره ویژگی‌های درس امام خمینی می‌گوید: «امتیازی که درس امام آن موقع بر سایر درس‌ها داشت این بود که امام نظراتشان یک نظرات روشن و باز بود؛ به طوری که واقعاً مجتهدپرور بود. درس امام این خصوصیت را داشت که شاگردانی که شرکت می‌کردند با کیفیت استدلال، کیفیت استنباط، چگونگی تمسک به آیات و روایات و چگونگی تمسک به عرف و... آشنا می‌شدند. درس امام چنین نوآوری‌هایی داشت» (همان، ۳). او علاوه بر آن، در درس خارج فقه (مکاسب) امام خمینی هم شرکت می‌کرد و آن درس‌ها را تقریر می‌نمود (همان، ۴۳۱). وی مورد توجه امام خمینی نیز بود و وقتی یکی از بستگان او در سال ۱۳۴۳ ش از دنیا رفت، ایشان از طریق خادمی اصفهانی، پیام تسلیتی برای مرتضی مقتدایی ارسال کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۳۹۸) و در ۲۰ مهر همان سال به او اجازه‌نامه‌ای در امور شرعیه صادر کرد (همان، ۴۰۲). مقتدایی هم‌زمان با حضور در درس امام خمینی، در درس خارج فقه (خمس) آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی در مسجد بالاسر قم شرکت می‌جست. پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد حضور می‌یافت و با درگذشت ایشان، در درس خارج فقه و اصول آیات سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و شیخ محمدعلی اراکی حاضر شد و تا پیروزی انقلاب اسلامی از آن درس‌ها بهره برد. او همچنین از سال ۱۳۴۰ ش نیز در کلاس‌های فیزیک، شیمی، حساب و زبان انگلیسی که در دبیرستان دین و دانش به سرپرستی سید محمد حسینی بهشتی برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد و سه سال در آن کلاس‌ها حضور می‌یافت. هم‌زمان به تدریس در مدرسه آیت‌الله گلپایگانی قم نیز می‌پرداخت (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۲۹-۴۳۰). مرتضی مقتدایی در سال ۱۳۴۱ ش و در جریان برگزاری رفراندوم موسوم به انقلاب سفید، به دستور امام خمینی نامه ایشان را به اصفهان برد و به آیات خادمی و آقا رحیم ارباب تقدیم کرد. پس از آن هم در اغلب سخنرانی‌های امام خمینی در قم حضور می‌یافت و همچنین در توزیع اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌های ایشان فعال بود (همان، ۴۳۳). او در آن زمان از مدرسان حوزه علمیه بود و در هیئت مدرسان آن حوزه حضور می‌یافت و همراه با آنان اعلامیه‌هایی را در حمایت از امام خمینی و انتقاد از حکومت پهلوی صادر می‌کرد (دوانی، ج ۵، ۱۵۰-۱۵۳، ۱۵۸-۱۶۳؛ آیت‌الله‌العظمی حسین...، ۶۶-۷۰؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۴، ۱۸۸). او پس از فوت پدرش در سال ۱۳۴۳ ش، با اصرار و استقبال اهالی خوراسگان اصفهان و با مشورت امام خمینی و آیت‌الله گلپایگانی، در ایام تعطیلی حوزه علمیه به آنجا می‌رفت و به حل مشکلات دینی و دنیوی مردم می‌پرداخت. تأسیس صندوق قرض‌الحسنه حجت ابن الحسن العسکری (عج) با همراهی بعضی از مؤمنان، تأسیس مدرسه علمیه امام صادق (ع)، احداث حوزه علمیه خواهران فاطمه الزهرا (س) و ایجاد انجمن حمایت از ایتام ازجمله خدمات وی در آنجا است (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۳۲-۴۳۳). مقتدایی در سال‌های ۱۳۴۴-۱۳۵۷ ش به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و به‌ویژه در صدور اعلامیه‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی یا در پشتیبانی از نهضت اسلامی فعال بود (همان). ازجمله اعلامیه‌هایی که توسط او امضا شد، ارسال نامه تسلیت به امام خمینی به مناسبت رحلت آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم در ۱۳۴۹ ش بود (سیر مبارزات یاران...، ۵، ۳۶۶؛ روحانی، ج ۲، ۵۷۶-۵۷۷؛ آیت‌الله‌العظمی حسین...، ۲۲۱). علاوه بر آن، امضای او زیر اغلب اعلامیه‌های مدرسان حوزه علمیه قم دیده می‌شود (دوانی، ج ۸، ۳۸۰-۳۸۲؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۴۰۵). در بهمن ۱۳۵۷ همراه با جمعی از روحانیان مبارز اصفهان در اعتراض به دستور شاپور بختیار، نخست‌وزیر وقت در بستن فرودگاه‌ها بر روی پروازهای خارجی با هدف جلوگیری از بازگشت امام خمینی به کشور، و به‌منظور همبستگی با روحانیان متحصن در مسجد دانشگاه تهران، اعلام کردند در بیت سید حسین خادمی دست به تحصن خواهند زد (سیر مبارزات یاران امام خمینی در...، کتاب ۱۶، ۳۹۷-۳۹۸). مرتضی مقتدایی در اسفند ۱۳۵۷ وارد دستگاه قضا شد و از همان سال به قضاوت در دادگاه‌های انقلاب پرداخت. او در فروردین ۱۳۵۸ با حکم امام خمینی برای قضاوت به خرمشهر و آبادان اعزام شد (صحیفه امام، ج ۶، ۵۱۱) و در ۱۸ اردیبهشت آن سال با حکم امام خمینی به سمت قاضی شرع در ملایر و زنجان منصوب گردید (همان، ج ۷، ۲۰۶) و مدتی در آن دو شهر به قضاوت پرداخت. هم‌زمان و به‌طور موقت در دادگاه‌های انقلاب اسلامی در قم و تهران نیز قضاوت می‌کرد. او در سال ۱۳۶۰ ش به عضویت شورای عالی قضایی درآمد و سخنگوی آن شورا نیز بود و تا سال ۱۳۶۸ ش در آن سمت بود. آنگاه ریاست دیوان عالی کشور را بر عهده داشت و ۵ سال در آن سمت بود. آنگاه ریاست دادسرای دیوان عالی کشور و دادستانی کل کشور را پذیرفت (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۳۴). وی در دومین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از استان اصفهان به نمایندگی برگزیده شد و در دوره‌های سوم (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۳۵) و چهارم نیز نمایندگی مردم استان اصفهان در آن مجلس را بر عهده داشت («نتایج شمارش آرای...»، ۸). مرتضی مقتدایی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است و هم‌اکنون (۱۳۹۶ ش) هم از اعضای آن تشکل می‌باشد. او در سال ۱۳۷۴ ش به عضویت در شورای عالی حوزه علمیه قم منصوب شد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۲۳۳-۲۳۵) و مدتی هم ریاست آن شورا را بر عهده داشت («گفتگو با آیت‌الله...»، ۲). مقتدایی در کنار مسئولیت‌های فوق، به تدریس دروس در حوزه علمیه قم نیز می‌پرداخت و پس از تدریس چندین دوره دروس سطح، به تدریس خارج فقه در مدرسه مروی تهران پرداخت و سپس تدریس خارج فقه را در حوزه علمیه قم پی گرفت و هم اکنون از مدرسان درس خارج فقه در تهران و قم است.. منابع: حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۵)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خبرگان ملت (شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری) (۱۳۷۹)، دفتر اول، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۵ و ۱۶، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ «گفتگو با آیت‌الله مقتدایی عضو شورای مدیریت حوزه علمیه قم» (۱۳۹۱)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۴۹، ۲۸ دی؛ «نتایج شمارش آرای انتخابات خبرگان: ستاد انتخابات کشور، نتایج قطعی شمارش آرای چهارمین دوره انتخابات خبرگان رهبری را اعلام کرد»، (۱۳۸۵)، روزنامه اعتماد ملی، شماره ۲۵۸، ۲۸ آذر.