سیدکاظم مرعشی

سیدکاظم مرعشی، از شاگردان درس فلسفه و خارج فقه امام‌خمینی.

تولد و خاندان

سیدکاظم مرعشی در سال ۱۳۰۴ ش در نجف اشرف دیده به جهان گشود. پدرش سیدمحمدرضا مرعشی از روحانیان برجسته نجف اشرف و جدش سیدمحمدباقر مرعشی، از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و منتسب به خاندان سادات مرعشی بود که پس از اخذ اجازه از شیخ انصاری، در رفسنجان مقیم شده بود و از عالمان بانفوذ و صاحب‌نام در منطقه کرمان و یزد محسوب می‌شد. مادرش نیز صبیه سیداسدالله شیرازی، برادر میرزا محمدتقی شیرازی بود.

تحصیل

سیدکاظم مرعشی همراه با برادرش سیدمهدی تا پنج‌سالگی در نجف اشرف بودند و پس از رحلت پدرش در سال ۱۳۰۸ش، همراه با خانواده به علی‌آباد سادات در شهر رفسنجان رفتند و دوران ابتدایی را در آن منطقه گذراندند. او در سال ۱۳۱۳ ش همراه با برادرش راهی قم شد و مورد توجه آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی قرار گرفت. سیدکاظم در قم ادبیات را نزد شیخ محمدعلی ادیب تهرانی. و شیخ جعفر صبوری قمی خواند و آنگاه در درس شرح لمعه آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی حاضر شد. سپس مدت هشت سال در درس رسایل و مکاسب شیخ مرتضی حائری حضور یافت و بخش دیگری از مکاسب را هم پیش آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد خواند. هم‌زمان در درس کفایه آیت‌الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی نیز شرکت می‌کرد. مدتی هم در درس تفسیر قرآن آیت‌الله سیدمحمدباقر قزوینی حضور یافت. درس فلسفه را هم نزد آیات میرزا مهدی امامی مازندرانی و میرزا مهدی آشتیانی آموخت و آنگاه در درس منظومه امام‌خمینی شرکت کرد. او و برادرش از شاگردان خصوصی امام‌خمینی بودند. با استناد به خاطرات مسلم ملکوتی می‌توان گفت که در ۱۳۲۳-۱۳۲۴ش در آن درس شرکت می‌کرده و از تشکیل‌دهندگان آن درس بوده‌اند و از حضور افراد دیگر ازجمله مسلم ملکوتی در آن درس جلوگیری کردند. سیدکاظم مرعشی آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و بخشی از درس خارج فقه را پیش آیت‌الله سیدمیرعلی یثربی کاشانی در قم و سپس در کاشان خواند. سپس در درس خارج فقه (خارج بیع مکاسب و خیارات) آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری حضور یافت. و هم‌زمان در درس خارج فقه آیات سیداحمد خوانساری، سیدمحمدتقی خوانساری و سیدصدرالدین صدر نیز شرکت می‌کرد. او پس از استقرار سیدحسین طباطبایی بروجردی، در درس خارج فقه و اصول ایشان هم حاضر شد و مدت شش سال از درس ایشان بهره برد و از شاگردان برجسته ایشان محسوب می‌شد. وی که به درجه اجتهاد و استنباط رسیده بود، در سال ۱۳۳۰ش راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف در درس سیدعبدالهادی شیرازی حضور یافت و مدت ده سال به استفاده از درس ایشان پرداخت و آنگاه با صبیه آن مرجع ازدواج کرد. مدتی هم در درس خارج فقه آیت‌الله شیخ حسین حلی شرکت داشت و هم‌زمان در درس‌های آیت‌الله سیدجمال‌الدین گلپایگانی نیز شرکت می‌کرد.

او در تیر ۱۳۴۲ش و در جریان تحصن جمعی از روحانیان سراسر کشور در تهران در اعتراض به دستگیری و محاکمه احتمالی امام‌خمینی، همراه با جمعی از روحانیان مقیم نجف، در نامه‌ای به سیدحسین خادمی، از روحانیان متحصن در تهران، از تلاش‌های او و دیگر روحانیان متحصن تقدیر کرد. پس از استقرار امام‌خمینی در نجف اشرف و آغاز تدریس خارج فقه (بیع مکاسب) در مسجد شیخ انصاری آن شهر، مدتی هم در آن درس حضور یافت. همچنین در پذیرش امامت جماعت مسجد شیخ انصاری توسط امام‌خمینی نقش داشت. او که از آیت‌الله آقابزرگ تهرانی اجازه روایت و از آیات سیدمحمدتقی خوانساری، سیدعبدالهادی شیرازی و مرعشی نجفی اجازه اجتهاد دریافت کرده بود. از افراد مورد اعتماد امام‌خمینی نیز بود و ایشان به افرادی که توسط سیدکاظم و سیدمهدی اخوان مرعشی معرفی می‌شدند، اجازاتی در امور شرعیه صادر می‌کرد.

سیدکاظم مرعشی در سال ۱۳۵۱ ش به ایران بازگشت و در شهر قم مقیم شد و به تدریس در حوزه علمیه آن شهر پرداخت. پس از دو سال حضور در قم. به درخواست جمعی از متدینان شهر مشهد به آن شهر رفت و به اقامه نماز جماعت در مسجد گوهرشاد در جوار حرم رضوی پرداخت. او در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ از رهبران مبارزات مردم مشهد علیه حکومت پهلوی بود. پس از رحلت سیدمصطفی خمینی، همراه با روحانیان شاخص مشهد در تلگرافی به امام‌خمینی، آن واقعه را تسلیت گفتند. و جشن روز میلاد امام رضا(ع) (سوم آبان آن سال) را تحریم کرد. و در مراسمی که به مناسبت هفتمین روز درگذشت سیدمصطفی خمینی در مشهد برگزار شده بود حضور یافت. مرعشی در اغلب تظاهرات و راهپیمایی‌های مردم مشهد شرکت می‌کرد، ازجمله می‌توان به حضور در تظاهرات مردم مشهد در چهلمین روز شهدای ۱۹ دی قم. و تظاهرات ۹ شهریور ۱۳۵۷ (به بهانه چهلمین روز درگذشت شیخ احمد کافی) اشاره کرد. در تظاهرات اخیر، مردم جنازه علی مهدی‌زاده، از شهدای آن روز را به منزل او انتقال دادند و به همین علت نیروهای نظامی خانه او را محاصره کردند و خواستار تحویل جسد آن شهید شدند. مرعشی در برابر خواست نیروهای نظامی مقاومت کرد و پیکر شهید مهدی‌زاده را به خانواده‌اش تحویل داد.

او در تظاهرات مردم مشهد در سیزدهم شهریور ۱۳۵۷ نیز پیشاپیش مردم حرکت می‌کرد. به همین علت سازمان اطلاعات و امنیت خراسان در نامه‌ای به فرماندار نظامی مشهد، با اشاره به نقش او و جمعی دیگر از روحانیان در شکل‌گیری تظاهرات در آن شهر، خواستار دستگیری او و دیگر روحانیان شاخص مشهد شد. پیرو آن پیشنهاد، وی در ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ دستگیر شد و مدت نه روز زندانی بود. در مهر آن سال و در پی سخت‌گیری رژیم بعث عراق علیه امام‌خمینی، در اجتماع روحانیان مشهد برای تصمیم‌گیری درباره صدور اعلامیه‌ای در این زمینه شرکت داشت. در آن روزها خانه او در مشهد یکی از مراکز تصمیم‌گیری و کانون رایزنی‌ها بود. ازجمله در ۲۰ مهر ۱۳۵۷، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای تظاهرات در آن خانه صورت گرفت. به همین سبب، ساواک در گزارشی آن خانه را یکی از مراکز فرماندهی مخالفان نام برد. او در تظاهرات مردم مشهد در استادیوم سعدآباد آن شهر نیز شرکت داشت و مردم نماز جماعت را به او اقتدا کردند. در تظاهرات مردم مشهد در ۵ آذر ۱۳۵۷ نیز حضور داشت. ساواک در گزارشی، او را یکی از گردانندگان تظاهرات مردم مشهد در ۲۰ آذر ۱۳۵۷ نامید. در ۷ آذر وقتی طرفداران شاه راهپیمایی حمایتی از حکومت پهلوی در قوچان برگزار کردند، در اعزام اهالی مشهد و شهرهای اطراف به آن شهر نقش داشت. در آن سال همراه با سیدعلی خامنه‌ای و عباس واعظ طبسی، در انسجام‌بخشی به مردم برای تظاهرات علیه حکومت پهلوی و خنثی کردن اقدامات موافقان آن حکومت نقش داشت. در ۲۳ آذر ۱۳۵۷ و در جریان تحصن پزشکان در بیمارستان امام رضا(ع)، کفن‌پوش در آن بیمارستان حضور یافت و به حمایت از متحصنان پرداخت.

سیدکاظم مرعشی با آغاز جنگ تحمیلی، بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت. سپس به تدریس در مشهد ادامه داد و از مراجع تقلید در آن شهر محسوب می‌شد.

تألیفات او عبارت است از: حاشیه بر عروه‌الوثقی، شرح کفایه‌الاصول همراه با برادرش سیدمهدی مرعشی، تقریرات درس آیت‌الله بروجردی، تقریرات درس آیت‌الله حجت کوه‌کمری، تقریرات درس آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی. مناسک حج و توضیح المسائل.

درگذشت

وی در ۱۵ تیر ۱۳۸۱ در مشهد درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط برادرش سیدمهدی مرعشی، در رواق دارالزهد حرم امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.