محمد حقی
محمد حقی، از شاگردان درس خارج امام‌خمینی.
او در سال ۱۳۰۹ ش در شهرستان سراب استان آذربایجان شرقی به دنیا آمد.[۱] پدرش میرزا عبدالله حقی، از عالمان برجسته شهر سراب بود و جد مادری‌اش میرزا جلیل واعظ از مدرسان برجسته دروس حوزوی به شمار می‌رفت.[۲] محمد حقی خواندن و نوشتن را در زادگاهش آموخت. آنگاه مقدمات را نزد پدرش خواند. در چهارده‌سالگی به تبریز رفت و در مدرسه طالبیه آن شهر به تکمیل تحصیلات پرداخت و بخشی از مقدمات و سطح را نزد میرزا اسدالله باغمیشه‌ای آموخت.[۳] پس از دو سال تحصیل در تبریز، در سال ۱۳۲۴ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه قم شرح لمعه را نزد میرزا صادق طاهباز خواند. مطول را هم از محضر میرزا علی‌اکبر مشکینی آموخت و در درس رسایل از شاگردان شیخ مرتضی حائری یزدی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی و سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی بود.[۴] بخش‌های دیگری از دروس سطح را هم نزد شیخ موسی زنجانی و سیدحسین قاضی تبریزی خواند.[۵]
او پس از شش سال تحصیل در قم، عازم نجف اشرف شد و در حوزه علمیه آن شهر بخشی از دروس خارج فقه و اصول را نزد آیات سیدمحمود حسینی شاهرودی، سیدمحسن طباطبایی حکیم، سیدابوالقاسم موسوی خویی و میرزا باقر زنجانی خواند. هم‌زمان در درس اخلاق شیخ محمدعلی سرابی شرکت کرد. پس از دو سال حضور در نجف اشرف، در سال ۱۳۳۱ ش به علت بیماری پدر و به دستور او به زادگاهش بازگشت و به تدریس دروس حوزوی و تبلیغ دین پرداخت. وی در سال ۱۳۳۵ ش و پس از چهار سال تدریس و تبلیغ در سراب، بار دیگر به قم رفت و در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی، امام‌خمینی و آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری شرکت کرد.[۶]؛ بنابراین می‌توان گفت که وی در بین سال‌های ۱۳۳۵-۱۳۴۲ از درس امام‌خمینی بهره‌مند می‌شده است. او هم‌زمان در درس تفسیر قرآن شیخ محمدباقر ملکی میانجی حاضر می‌شد و سپس به تدریس سطوح عالی (رسایل، مکاسب و کفایه) در حوزه علمیه قم پرداخت.[۷] و از مدرسان موفق و معروف حوزه به شمار می‌رفت. وی همچنین یکی از افراد جلسه تفسیری بود که با حضور جمعی از علمای برجسته قم به‌طور سیّار و هفتگی برگزار می‌شد. همچنین در هیئت تحریره مجله مکتب اسلام عضویت داشت.[۸] محمد حقی در جریان طرح لوایح شش‌گانه توسط شاه در ۱۳۴۱ ش به مبارزه با آن پرداخت. در مرداد ۱۳۴۲ پس از آزادی امام‌خمینی از حبس، در نامه‌ای به آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، از تلاش مراجع تقلید در این زمینه تقدیر کرد.[۹] و در اسفند ۱۳۴۲، همراه با جمعی از فضلای حوزه علمیه قم در تلگرافی به هیئت دولت، خطاب به حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت، ضمن محکوم کردن اقدامات دولت سابق (دولت اسدالله علم) در تجاوز به «حریم مقدس دین و قانون اساسی، اصول دموکراسی و ساحت قدس روحانیت و...»، خواستار آزادی امام‌خمینی و دیگر زندانیان سیاسی و لغو تصویب‌نامه‌های مغایر با دین شدند.[۱۰] او پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور نیز همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم و نیز روحانیان سراسر کشور، با صدور اعلامیه‌ای، ضمن اعتراض به اوضاع سیاسی کشور، به تبعید امام‌خمینی اعتراض کردند و خواستار بازگرداندن ایشان از تبعید شدند.[۱۱] و سپس همراه با جمعی از فضلا و محصلان علوم دینی آذربایجانی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا که رونوشتی از آن به دیوان عالی کشور و روزنامه اطلاعات نیز ارسال گردید، خواستار بازگرداندن امام‌خمینی به کشور و آزادی زندانیان سیاسی شد.[۱۲] در پی انتقال امام‌خمینی از ترکیه به نجف اشرف هم همراه با طلاب علوم دینی آذربایجانی در حوزه علمیه قم با ارسال تلگرافی به معظم‌له، ورود ایشان به نجف اشرف را تبریک گفت.[۱۳]
حقی سرابی در سال ۱۳۴۶ ش مقسم شهریه امام‌خمینی در بین طلاب سرابی حوزه علمیه قم بود.[۱۴] او در سال ۱۳۴۹ ش با دعوت آیت‌الله اشرفی اصفهانی به کرمانشاه رفت و به سخنرانی‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی پرداخت.[۱۵] در سال ۱۳۵۶ ش به تهران رفت و امامت جماعت مسجد امام حسین (ع) را بر عهده گرفت. سپس حوزه علمیه امام حسین (ع) را در جوار آن مسجد بنیان نهاد و به تربیت طلاب علوم حوزوی پرداخت.[۱۶] در آن سال‌ها هسته مرکزی جامعه روحانیت مبارز تهران را همراه با بزرگانی همچون حضرات آیات سیدمحمد حسینی بهشتی، محمدرضا مهدوی کنی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و... بنیان گذاشت و مسجد امام حسین (ع) تهران را به یکی از پایگاه‌های مهم انقلاب تبدیل کرد و در حمایت و دفاع از انقلاب اسلامی می‌کوشید.[۱۷] در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ همراه روحانیان مبارز تهران، اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد.[۱۸] همچنین با ایراد سخنرانی‌های انتقادی، در تشویق مردم به اعتراض علیه حکومت پهلوی نقش داشت. ازجمله در ۲۵ مرداد ۱۳۵۷ در سخنانی با اشاره به حضور نیروهای نظامی در خیابان‌ها، تأکید کرد: «اگر میلیون‌ها نفر هم باشند باز ملت قیام خواهند نمود و ملت سرب به مغز آنان فرو خواهد کرد». وی در ادامه با تجلیل از امام‌خمینی گفت: «تمام شهرهای ایران را انقلاب و آشوب فرا گرفته و ملت ایران زیر بار استعمار و اجنبی نمی‌رود».[۱۹]
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همکاری با قوه قضائیه دعوت شد و ابتدا مسئولیت بازبینی و تطبیق قوانین جزائی کشور را با قوانین شرع بر عهده گرفت. سپس به ریاست یکی از شعبه‌های دیوان عالی کشور منصوب شد و مدت ۲ سال در آن سمت بود. او در دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، از طرف مردم سراب به نمایندگی آن مجلس انتخاب شد.[۲۰] در دومین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری نیز از طرف مردم استان آذربایجان شرقی به نمایندگی آن مجلس برگزیده شد.[۲۱] هم‌زمان با نمایندگی، به تدریس تفسیر قرآن در مسجد فاطمیه تهران و تدریس دروس حوزوی در حوزه علمیه امام حسین می‌پرداخت.[۲۲]
حقی سرابی در سال ۱۳۷۶ ش به قم رفت و به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم و تألیف آثار علمی پرداخت.[۲۳] برخی از تألیفات او عبارت است از: ۱. تفسیر ۴ جزء از قرآن کریم. ۲. تفسیر مستقل سوره‌های توحید، حمد، ناس، قدر، کوثر، فلق، محمد، شامل ۷ جلد مستقل. ۳. فقه استدلالی شامل مباحث طهارت، صلاه، خمس، زکوه، قضا، حدود و دیات. ۴. شرحی بر کتاب تجرید الاعتقاد. ۵. رساله فی اعجاز قرآن. ۶. الاسماء و التسمیه. ۷. علم اخلاق. ۸. اجتهاد و تقلید. ۹. وجود و ماهیت و نقد نظریه اصالت الوجود و وحدة الوجود. ۱۰. جبر و بدا. ۱۱. تباین صفات خالق و مخلوق. ۱۲. شرح ادعیه افتتاح و مکارم الاخلاق. ۱۳. رساله فی العداله. ۱۴. رساله فی الرشوه. ۱۵. حاشیه انتقادی بر اسفار و فصوص الحکم. ۱۶. رساله فی لباس المصلی.[۲۴]
محمد حقی در ۲۵ دی ۱۳۷۷ ش از دنیا رفت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سیدموسی شبیری زنجانی.[۲۵] در گلزار شیخان قم به خاک سپرده شد.[۲۶]
پانویس
- ↑ معرفی نمایندگان...، ۲۹۳.
- ↑ خبرگان ملت، ج ۲، ۱۷۵.
- ↑ رازی، ج ۲، ۱۳۵-۱۳۶؛ خبرگان ملت، ج ۲، ۱۷۶.
- ↑ «مصاحبه با آیت‌الله...»، ۳۵.
- ↑ رازی، ج ۲، ۱۳۵-۱۳۶؛ خبرگان ملت، ج ۲، ۱۷۶.
- ↑ رازی، ج ۲، ۱۳۵-۱۳۶؛ خبرگان ملت، ج ۲، ۱۷۶
- ↑ رازی، ج ۲، ۱۳۵-۱۳۶؛ خبرگان ملت، ج ۲، ۱۷۶؛ الوانساز خویی، ج ۱، ۳۸۲
- ↑ شریف رازی، ج ۲، ۱۳۵-۱۳۶؛ جواهرکلام، ج ۳، ۴۱۲-۴۱۳؛ «درگذشتگان: درگذشت...»، ۵۲.
- ↑ Sیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج ۲، ۴۶
- ↑ Sیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج ۲، ۲۱۴-۲۱۵؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۹-۱۱۰؛ روحانی، ج ۱، ۶۴۲.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۰
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ dوانی، ج ۵، ۱۶۸-۱۷۰؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۶۸ و ۱۷۲-۱۷۴.
- ↑ Sیر مبارزات امام‌خمینی...، ج ۹، ۴۱۰.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید آیت‌الله...، ص۷۲.
- ↑ خبرگان ملت، ج ۲، ص۱۷۶.
- ↑ جواهرکلام، ص۴۱۳.
- ↑ دوانی، ج ۷، ص۷۴؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ص۲۵۲؛ همان، ص۲۸۱-۲۸۳، ۲۸۹-۲۹۰، ۳۶۸-۳۷۱، ۳۸۵-۳۸۶، ۳۹۶-۳۹۷، ۴۶۷-۴۷۰، ۴۸۳-۴۸۶، ۴۹۹-۵۰۰ و ۵۰۹-۵۱۲؛ دوانی، ج ۷، ۱۲۰-۱۲۱ و ۲۱۹-۲۲۱.
- ↑ Sیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج ۹، ص۱۷۷.
- ↑ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ۲۹۳.
- ↑ خبرگان ملت، ج ۲، ۱۷۳.
- ↑ الوانساز خویی، ج ۱، ص۳۸۳.
- ↑ جواهرکلام، ۴۱۴-۴۱۵.
- ↑ خبرگان ملت، ۱۷۷؛ احمدیان، ۱۳۶-۱۳۷؛ «درگذشتگان: درگذشت...»، ص۵۳.
- ↑ خبرگان ملت، ج ۲، ۱۷۷
- ↑ احمدیان، ص۱۳۷.
منابع
- احمدیان، مینا (۱۳۸۳)، شیخان قم، قم، دلیل ما
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم
- جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، ج ۳، قم، انصاریان
- «درگذشتگان: درگذشت آیت‌الله حقی» (۱۳۷۷)، دوماهنامه آینه پژوهش، دوره ۹، شماره ۵۴، زمستان
- خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۸۰)، دفتر دوم، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری
- دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- روحانی، سیدحمید (۱۳۶۱)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی، ج ۱، قم، دارالفکر
- سیر مبارزات امام‌خمینی در آیینه اسناد ساواک (۱۳۸۶)، ج ۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی
- سیر مبارزات امام‌خمینی در آیینه اسناد شهربانی (۱۳۸۳)، ج ۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی
- رازی، محمد شریف (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، قم، پیروز
- «مصاحبه با آیت‌الله محمد حقی سرابی» (۱۳۷۶)، ماهنامه کوثر، شماره ۱۱، بهمن
- معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از آغاز انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی
- یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید آیت‌الله عطاءالله اشرفی اصفهانی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات
- سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲ و ۹، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.