علی محدث‌زاده
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی محدث‌زاده |
| تاریخ تولد | دی ۱۲۹۸ |
| زادگاه | قم |
| تاریخ وفات | ۲۳ دی ۱۳۵۴ |
| محل دفن | گلزار شیخان، قم |
| شهر وفات | تهران |
| خویشاوندان سرشناس | شیخ عباس قمی (پدر)، سیداحمد طباطبایی قمی (جد مادری) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | امام‌خمینی، سیدحسین بروجردی، سیدابوالحسن اصفهانی، سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی، میرزا ابوالحسن شعرانی، محمدرضا تنکابنی و سیداحمد خوانساری، سیدصدرالدین صدر |
| محل تحصیل | مشهد، نجف، قم |
| تألیفات | امام صادق(ع)، کلام الملوک، تتمه المنتهی، فوائد الرضویه، تحفه الاحباب، کحل البصر |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | حمایت از نهضت امام‌خمینی و مبارزه با رژیم پهلوی |
| اجتماعی | واعظ و خطیب |
علی محدث‌زاده، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.
زادگاه و خاندان
علی محدث‌زاده معروف به محدث‌زاده قمی در دی ۱۲۹۸ش[۱] در خاندانی با پیشینه درخشان علمی و مرجعیتی زاده شد. پدرش شیخ عباس قمی، از محدثان نامور معاصر و مؤلف مفاتیح‌الجنان و آثار متنوع و متعدد دیگر و جد مادری‌اش آیت‌الله سیداحمد طباطبایی قمی، برادر آیت‌الله سیدحسین طباطبایی قمی و از مراجع وقت بود.[۲]
تحصیل
علی محدث‌زاده در یک سالگی همراه خانواده به مشهد رفت و در آن شهر نشو و نما یافت. او مقدمات و بخشی از دروس سطح را[۳] در حوزه علمیه مشهد و نزد آیات میرزا علی‌اکبر نوقانی، شیخ عبدالجواد ادیب نیشابوری، میرزا هاشم قزوینی و میرزا مهدی اصفهانی خواند.
در ۱۳۱۴ش و پس از قیام مسجد گوهرشاد و تبعید آیت‌الله سیدحسین طباطبایی قمی به عراق، همراه خانواده به عراق رفت و تحصیلاتش را در حوزه علمیه نجف پی گرفت؛ در آن حوزه در درس خارج فقه و اصول آیات میرزا باقر زنجانی، شیخ عبدالحسین رشتی، میرزا ابوالحسن مشکینی، شیخ علی‌محمد بروجردی و در نهایت در درس آیات سیدابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی شرکت کرد.[۴]
علی محدث‌زاده در عراق، همکار پدرش در تدوین برخی از آثار گران‌سنگ بود، ازجمله در تصحیح و مقابله سفینه‌البحار به وی کمک و مساعدت می‌نمود. همچنین در تألیف و تصحیح الکنی و الالقاب همکار پدرش بود و در انتشار آن در شهر صیدا در لبنان هم نقش داشت. گذشته از دو اثر فوق، در دیگر تألیفات شیخ عباس قمی، به‌اندازه قدرت و استعداد با ایشان همکاری داشت.
او در ۱۳۲۰ ش/۱۳۶۰ق به کشور بازگشت و در قم مقیم شد.[۵] و در آنجا درس خارج اصول را نزد سیدرضا بهاءالدینی خواند. سپس در درس خارج فقه آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد و هم‌زمان از درس خارج فقه و اصول آیات سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی و امام‌خمینی بهره برد.[۶] علاوه بر آن، به نوشته احمدیان در کتاب شیخان قم، از درس آیات سیداحمد طباطبایی قمی (پدربزرگ مادری‌اش)، سیدصدرالدین جزایری و سیدسجاد علوی گرگانی نیز بهره برد.[۷] ادهم‌نژاد در زندگینامه او، صرفاً بر حضور او در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی بسنده کرده.[۸] و درباره سال‌های حضور او در آن درس‌ها سخنی نگفته است و شریف‌رازی هم بر حضور چندساله او در قم و استفاده «از محضر اساتید حوزه علمیه خارج فقه و اصول... به‌طور اختصار»[۹] تأکید کرده است، بدون اینکه به استادان او یا سال‌های حضور در قم اشاره‌ای داشته باشد، اما نویسنده زندگینامه او در اثرآفرینان سال ۱۳۶۷ق/ ۱۳۲۷ش را سال بازگشت او به زادگاهش بیان می‌کند[۱۰] و با استناد به آن گزارش می‌توان گفت که در فاصله سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۲۷ش در درس خارج اصول امام‌خمینی حضور داشته است.
علی محدث‌زاده در سال ۱۳۲۷ش راهی تهران شد و در آنجا از درس آیات سیدابوالحسن رفیعی قزوینی، میرزا ابوالحسن شعرانی، شیخ محمدرضا تنکابنی و سیداحمد موسوی خوانساری بهره برد.[۱۱]
فعالیت سیاسی و اجتماعی
محدث‌زاده آنگاه به وعظ و خطابه روی آورد و از خطبای نامی بود و در مجالسی هم که در قم توسط افرادی چون آیت‌الله بروجردی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، گلپایگانی، شیخ مرتضی حائری یزدی و... برگزار می‌شد، به سخنرانی می‌پرداخت.[۱۲] آیت‌الله بروجردی به او احترام می‌گذاشت و بر اساس گزارشی از ساواک، نزد ایشان از محبوبیت بسزایی برخوردار بود.[۱۳] پاره‌ای از سخنرانی‌های او رویکرد انتقادی داشت و به همین سبب بارها توسط حکومت پهلوی دستگیر و زندانی شد. ازجمله در سال ۱۳۳۷ش توسط شهربانی دستگیر گردید. گویا او مستقیماً و در جریان سخنرانی دستگیر شده بود و همین مسئله اعتراض برخی از واعظان ازجمله محمدتقی فلسفی را در پی داشت و او در سخنانی تأکید کرده بود «نباید یک واعظ را با آن فضاحت از منبر به شهربانی ببرند».[۱۴]
محدث‌زاده قمی در سال ۱۳۴۱ ش در جریان تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، همراه با جمعی از وعاظ و منبریان تهران با عنوان «جامعه اهل منبر تهران»، با صدور اعلامیه‌ای، آن تصویب‌نامه را مخالف صریح دین اسلام و قانون اساسی دانستند و آن را تقبیح کردند. آنان در اعلامیه فوق تأکید کردند: «جامعه وعاظ تهران تصمیم دارند در این مبارزه، دوشادوش تمام طبقات بر ضد تجاوزات هر حکومتی که مخالف قوانین اسلامی و قانون اساسی باشد، قیام و اقدام کنند».[۱۵] سپس همراه با جمعی از روحانیان تهران، با صدور اعلامیه‌ای دیگر، آن مصوبه را زمینه‌ساز «تسلط بر دین و مقدرات مسلمانان» خواندند و از مردم خواستند هشتم آذر در مجلس دعایی که به آن مناسبت در مسجد حاج عزیزالله تهران برگزار خواهد شد شرکت کنند.[۱۶] وی در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ توسط نیروهای نظامی دستگیر شد و همراه با دیگر واعظان و روحانیان تهران ازجمله محمدتقی فلسفی، مرتضی مطهری و... در زندان شهربانی زندانی شد و در نهایت با آیت‌الله سیداحمد خوانساری آزاد گردید.[۱۷]
محدث‌زاده در ۳۱ فروردین ۱۳۴۳ همراه با جمعی از روحانیان تهران با ارسال نامه‌ای به آیت‌الله مرعشی نجفی به ممنوعیت محمدتقی فلسفی و جمعی دیگر از وعاظ تهران از منبر، اعتراض کرد و خواستار واکنش ایشان به آن اقدام شد.[۱۸] بر اساس اسناد ساواک، وی در سال ۱۳۴۶ش و در سالروز حمله مأموران به مدرسه فیضیه در قم سخنرانی کرد.[۱۹]
آثار علمی
محدث‌زاده پس از آن، همه توان خود را به تدوین و انتشار آثار شیخ عباس قمی معطوف کرد و انتشار تتمه المنتهی (با مقدم، تصحیح و تحشیه)، فوائد الرضویه (با مقدمه، تصحیح، تحشیه و تجدیدنظر)، تحفه الاحباب (ضمیمه جلد دوم فوائد الرضویه)، کحل البصر، بیت الاحزان فی مصائب سیده النسوان و ختام مسک از آن جمله است.
او خود نیز آثاری را نگاشت که از آن جمله می‌توان به کتاب سترگ امام صادق(ع)، در چهار مجلد شامل زندگانی امام صادق(ع)؛ در احوال، شخصیت، اخلاق و کلمات امام، اصحاب امام صادق(ع) (این کتاب در سال ۱۳۷۵ش و در سیزدهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی، برنده جایزه بهترین کتاب مذهبی شد)، معاصرین امام صادق(ع) از خلفا و علما و خویشاوندان امام صادق(ع) اشاره کرد. کلام الملوک (سخنان ائمه اطهار(ع)) دیگر تألیف اوست.[۲۰]
درگذشت
علی محدث‌زاده در ۲۳ دی ۱۳۵۴ براثر سکته قلبی در تهران درگذشت.[۲۱] و پیکرش پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله سیداحمد خوانساری و پس از تشییع در تهران و قم و با حضور همه مراجع تقلید وقت، در گلزار شیخان قم به خاک سپرده شد.[۲۲]
پانویس
- ↑ احمدیان، ص۲۶۷.
- ↑ ادهم‌نژاد، ص۱۵۱-۱۵۲.
- ↑ شریف‌رازی، ج۲، ص۳۹۷-۳۹۸.
- ↑ ادهم‌نژاد، ص۱۵۳-۱۵۴.
- ↑ شریف‌رازی، ج۲، ص۳۹۸؛ اثرآفرینان، ج۵، ص۱۴۲.
- ↑ ادهم‌نژاد، ص۱۵۴.
- ↑ احمدیان، ص۲۶۸.
- ↑ ادهم‌نژاد، ص۱۵۴.
- ↑ شریف‌رازی، ج۲، ص۳۹۸.
- ↑ اثرآفرینان، ج۵، ص۱۴۲.
- ↑ همان.
- ↑ ادهم‌نژاد، ص۱۶۱.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۹، ص۲۷.
- ↑ همان.
- ↑ دوانی، ج۴، ص۵۸؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۵۰-۵۱.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۵۲-۵۵.
- ↑ ادهم‌نژاد، ص۱۷۱-۱۷۲.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۱۱-۱۱۱.
- ↑ سیر مبارزات یاران...، ج۳، ص۳۹۶.
- ↑ ادهم‌نژاد، ۱۶۴-۱۶۵.
- ↑ جواهرکلام، ج۲، ص۱۱۹۳.
- ↑ احمدیان، ص۲۷۲.
منابع
- اثرآفرینان: زندگینامه نام‌آوران فرهنگی ایران از آغاز تا ۱۳۰۰ش (۱۳۸۴)، جلد پنجم (کابلی ـ میهنی)، زیر نظر دکتر محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- احمدیان، مینا (۱۳۸۳)، شیخان قم: زندگینامه بزرگان مدفون در شیخان قم، قم، دلیل ما.
- ادهم‌نژاد، محمدتقی (۱۳۸۶)، «میرزاعلی محدث‌زاده قمی، حدیث اخلاق»، ستارگان حرم، ج۲۴، قم، زائر.
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، ج۲، قم، انصاریان.
- «حجت‌الاسلام حاج میرزا علی محدث قمی» (۱۳۸۹)، دوهفته‌نامه افق حوزه، شماره ۲۹۴، دی.
- سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد (۱۳۹۳)، ج۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب نهم: زبان گویای اسلام، حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی (۱۳۷۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.