عبدالجواد جبل‌عاملی
عبدالجواد جبل‌عاملی، از شاگردان درس فلسفه امام‌خمینی.
تولد و خاندان
عبدالجواد جبل‌عاملی معروف به سدهی، همایونشهری و اصفهانی در سال ۱۲۸۴ش در سده ماربین (خمینی‌شهر فعلی) به دنیا آمد.[۱] پدرش ملامحمد، از روحانیان آن سامان بود و اجداد او در سلک روحانیت بودند. مادرش از خاندان محقق کرکی، فقیه برجسته دوره صفویه بود که از جبل عامل به ایران آمده بود و نوادگان او نیز به همین سبب به جبل‌عاملی معروف بودند. عبدالجواد سده‌ای هم به احترام مادرش، نام خانوادگی خود را به جبل‌عاملی تغییر داد.[۲]
تحصیل
عبدالجواد جبل‌عاملی در کودکی راهی اصفهان شد و ادبیات عرب و علوم بلاغی چون مغنی و مطول را نزد جلال‌الدین همائی در مسجد جارچی آن شهر خواند. سپس از درس شرح لمعه آقا میرزا احمد مدرس و آقا شیخ علی یزدی بهره‌مند شد و قسمت زیادی از قوانین‌الاصول را هم پیش آقا سیدعلی نجف‌آبادی خواند. آنگاه در درس رسایل، مکاسب و قسمتی از کفایه سیدمحمد نجف‌آبادی شرکت کرد و مکاسب را هم پیش شیخ محمدرضا جرقویه‌ای و سیدمحمدمهدی درچه‌ای در مسجد نو آموخت. در علوم عقلی هم از درس شیخ محمود مفید (درس هدایه میبدی در مسجد دارالشفاء) و شیخ محمد خراسانی (شرح منظومه ملاهادی سبزواری در مدرسه صدر) بهره برد و در درس تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه هم از شاگردان میرزاعلی آقا شیرازی بود. نجوم و تقویم عربی را هم نزد شیخ محمدرضا رهنانی و ریاضیات را پیش آقا رحیم مرحوم ارباب خواند.[۳]
عبدالجواد جبل‌عاملی آنگاه به قم رفت و در درس خارج فقه و اصول آیات حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سیدمحمد حجت کوه‌کمری، سیدحسین طباطبایی بروجردی، سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدتقی خوانساری[۴] و شیخ محمدعلی اراکی شرکت کرد.[۵] او هم‌زمان همراه تنی چند ازجمله آقایان حسینعلی منتظری، مرتضی مطهری، عباس ایزدی نجف‌آبادی، مهدی حائری یزدی،[۶] سیدرضا صدر و سیدعزالدین حسینی زنجانی که جمعاً هشت نفر بودند در درس اسفار امام‌خمینی شرکت می‌کرد[۷] و از شاگردان خاص ایشان بودند. امام‌خمینی نسبت به حضور افراد در این درس سخت‌گیری می‌کردند و باور داشتند که به سبب سطح این درس، نباید افرادی با سطح علمی محدود در آن شرکت کنند[۸] بنابراین حضور جبل‌عاملی در آن درس، نشان از جایگاه علمی او نزد امام‌خمینی داشت.
او در سال ۱۳۳۳ ش به تدریس سطوح عالی در حوزه علمیه قم پرداخت.[۹] در ۱۳۳۴ش و در پی تصمیم آیت‌الله بروجردی برای تأسیس مدرسه علمیه در کرمانشاه، با حکم آن مرجع و همراه با عطاءالله اشرفی اصفهانی، امام سدهی و شیخ علی قدیری به آن شهر اعزام شد. جبل‌عاملی مدت یک سال به تدریس در مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی کرمانشاه پرداخت. آنگاه به قم بازگشت و به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت. ازجمله چند دوره مطول، مغنی، رسایل، مکاسب و کفایه را در حوزه قم تدریس کرده است.[۱۰] او سپس در هیئت استفتای آیت‌الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی عضویت یافت.[۱۱] عبدالجواد جبل‌عاملی در دهم تیر ۱۳۴۲ همراه با دو تن از روحانیان همایون‌شهر، در نامه‌ای به آیت‌الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی، از درخواست‌های مردم برای آزادی روحانیان زندانی (ازجمله امام‌خمینی) خبر دادند و از آن مرجع خواستار تلاش در این زمینه شدند.[۱۲] او در ۲۰ تیر ۱۳۴۲ و در جریان اعتراض علمای سراسر کشور به دستگیری امام‌خمینی، به نمایندگی از روحانیان اصفهان راهی تهران شد[۱۳] و تا ۲۴ مرداد ۱۳۴۲ در تهران بود[۱۴] و همراه با جمعی از علمای سراسر کشور در تحصن روحانیان در اعتراض به دستگیری امام‌خمینی شرکت کرد و همراه با آنان اعلامیه‌هایی را در انتقاد از حکومت پهلوی و حمایت از امام‌خمینی صادر می‌کرد. ازجمله در ۲۷ تیر همراه با روحانیان متحصن در تهران با ارسال نامه‌ای خطاب به امام‌خمینی ضمن ابراز تأثر از پیشامدهای ناگوار و اهانت حکومت پهلوی به مقام شامخ روحانیت و مرجعیت، هدف خود از حضور در تهران را اظهار همدردی و پشتیبانی از هدف مقدس روحانیت دانستند و آزادی امام‌خمینی و دیگر زندانیان و «اعلای کلمه اسلام» را خواستار شدند.[۱۵] در دوم مرداد نیز با صدور اعلامیه‌ای دیگر و همراه با دیگر روحانیان متحصن، با اشاره به جایگاه مرجعیت در مذهب جعفری و وجوب اطاعت از آنان و نیز استقرار مشروطه در ایران، تصویب‌نامه‌های خلاف شرع و قانون اساسی را محکوم کردند و مخالفت مراجع تقلید با آن تصویب‌نامه‌ها را وظیفه شرعی آنان و واجب الاطاعه دانستند و آنگاه مرجعیت امام‌خمینی را تأیید و تأکید کردند که ایشان «از باتقواترین فقهای موجود هستند» و «فقط به جرم حق‌گویی و انجام وظیفه روحانی و دینی» دستگیر و زندانی شده است. آنان در پایان آن اعلامیه از تهدید حکومت پهلوی علیه روحانیان متحصن سخن گفتند و تأکید کردند علی‌رغم این تهدیدها «جامعه روحانیت در همه شرایط وظیفه خود را انجام داده، در این مورد نیز به حول و قوه الهی تا سرحد قدرت و توانایی وظیفه خود را در دفاع از حریم قرآن و اسلام انجام خواهد داد».[۱۶]
در آستانه برگزاری انتخابات دوره ۲۱ مجلس شورای ملی نیز همراه با روحانیان متحصن در تهران با صدور اعلامیه‌ای با عنوان «جامعه روحانیت ایران شرکت در انتخابات فرمایشی را جایز نمی‌داند»، در پاسخ به پرسش‌های متعدد مردم، با اشاره به تغییر قانون انتخابات بدون سیر روند قانونی و عدم تضمین در برگزاری آزادی آن انتخابات (فقدان اجتماع، سخنرانی و روزنامه آزاد) و محاصره شدن منازل مراجع تقلید، آزادی یک روزه و سپس حصر امام‌خمینی اعلام کردند «در وضع حاضر به نوع فعالیت انتخاباتی از قبیل شرکت در تظاهرات، اجتماعات ساختگی و کاندیدا شدن و رأی دادن و عضو انجمن‌های فرمایشی شدن، موجب تقویت دستگاه دیکتاتور و جبار {بوده} و سرپوشی بر جرائم و قانون‌شکنی آنان ... و مسلماً مخالف دستورات شریعت اسلام است»[۱۷] سپس همراه با روحانیان برجسته اصفهان با صدور اعلامیه‌ای مشابه، مردم را از شرکت در انتخابات منع کردند.[۱۸] او در اسفند همان سال نیز همراه با جمعی از علمای حوزه علمیه قم در نامه‌ای به حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت که تازه به آن سمت منصوب شده بود، به سیاست دولت پیشین (دولت اسدالله علم) در زمینه تعامل با فعالیت نیروهای مذهبی و زندانی شدن جمعی از علمای برجسته انتقاد کردند و خواستار آزادی امام‌خمینی و دیگر زندانیان و الغای مصوبه‌های غیرقانونی و غیرشرعی شدند.[۱۹] برخی از جلسات روحانیان برای تنظیم اعلامیه‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی در خانه او برگزار می‌شد.[۲۰]
عبدالجواد جبل‌عاملی در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۵۷ به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه می‌داد و در ماه‌های رمضان و محرم که حوزه علمیه قم تعطیل می‌شد، به سده می‌رفت و به تدریس در مدرسه امامیه آن شهر می‌پرداخت.[۲۱] او در پی سرکوب تظاهرات مردم همایون‌شهر (خمینی‌شهر فعلی)، همراه با دو تن از روحانیان آن شهر با صدور اعلامیه‌ای، به افشاگری در آن زمینه دست زدند و اقدام مأموران حکومت پهلوی در سرکوب تظاهرات مردم را محکوم کردند.[۲۲]
جبل‌عاملی در سال ۱۳۵۸ ش با حکم امام‌خمینی به سمت قاضی شرع دادگاه‌های انقلاب اسلامی سده و توابع منصوب شد[۲۳] او در سال‌های پایانی عمرش در خمینی‌شهر مقیم بود[۲۴] و به همت او مسجد جامع ورنوسفادران سده بازسازی شد. همچنین او حسینیه‌ای برای زائرین سده (خمینی‌شهر) در مشهد مقدس بنا کرد. وی سرانجام در فروردین ۱۳۶۸ درگذشت.[۲۵]
پانویس
- ↑ مهدوی، ج۴، ص۱۲۸-۱۲۹.
- ↑ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین نورالله...»، ص۱۸.
- ↑ «مصاحبه با...»، ص۲۶-۲۸.
- ↑ «مصاحبه با...»، ص۳۰-۳۱.
- ↑ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین نورالله...»، ص۱۸؛ شریف‌رازی، ج۲، ص۷۵.
- ↑ سلسله موی دوست، ص۴۳.
- ↑ سلسله موی دوست، ص۲۱۵-۲۱۶؛ خاطرات آیت‌الله... ج۱، ص۹۳.
- ↑ سلسله موی دوست، ص۴۳.
- ↑ رازی، ج۲، ۹۷.
- ↑ «مصاحبه با...»، ص۳۱.
- ↑ مهدوی، ج ۴، ص۱۲۹.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، ج۱، ص۷۴.
- ↑ روحانی، ج۱، ص۵۵۳؛ سیر مبارزات یاران...، ج۱، ص۴۶۳؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ص۲۱.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ص۳۰.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ص۲۲-۳۲؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۸۷.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ۸۸-۸۹؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ص۲۴-۲۶.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ص۳۱-۳۳؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۹۵-۹۷.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۹۸؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ص۲۸-۲۹.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ص۱۰۹-۱۱۰.
- ↑ روحانی، ج ۲، ص۳۴۰.
- ↑ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین نورالله...»، ص۱۸.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۴۹۴-۴۹۵.
- ↑ صحیفه امام، ج ۹، ۲۴۰.
- ↑ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین نورالله...»، ص۱۸.
- ↑ مهدوی، ج ۴، ص۱۲۸-۱۲۹.
منابع
- آیت‌الله‌العظمی سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی (۱۳۸۸)، ج۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- «حجت‌الاسلام‌والمسلمین نورالله جبل عاملی: امام بلند شدند و اتاق را ترک کردند» (۱۳۹۲)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۱۴، ۴ اردیبهشت.
- دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- رازی، محمد (۱۳۳۲)، آثار الحجه، قم، برقعی.
- روحانی، سیدحمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی در ایران، ج ۱، بی‌جا، دارالفکر ـ دارالعلم.
- سلسله موی دوست، خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی(س) به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (۱۳۸۳)، به کوشش مجتبی فراهانی، با مقدمه عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(س).
- سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۱ و ۱۰، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- روحانی، سیدحمید (۱۳۶۴)، نهضت امام‌خمینی در ایران، ج۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۲، تهران، اسلامیه؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- مهدوی، مصلح‌الدین (۱۳۸۷)، اعلام اصفهان، ج۲، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
- خاطرات آیت‌الله حسینعلی منتظری، ج۱، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله منتظری.
- «مصاحبه با استاد آیت‌الله حاج شیخ عبدالجواد جبل عاملی» (۱۳۶۵)، فصلنامه حوزه، دوره ۳، شماره ۱۵، تابستان.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، کتاب ۱۹، خادم شریعت: شرح مبارزات حضرت آیت‌الله سیدحسین خادمی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.