یعقوب‌علی توسلی
یعقوب‌علی توسلی، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی. یعقوب علی توسلی فرزند حاج دیدار علی در سال ۱۳۲۲ ش (۱۹۴۳ م) به دنیا آمد. نقوی در تذکره علمای امامیه پاکستان درباره محل تولد او اطلاعاتی نداده است (نقوی، ۳۹۲) و در منابع دیگر هم گزارشی در این باره نیست. او از قوم هزاره بود و با استناد به مقاله جنرال محمد موسی می‌توان احتمال داد که در پاکستان به دنیا آمده باشد (موسی، http://jaghori1.com). او در کودکی همراه با خانواده راهی عراق شد و مدت بیست سال در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل پرداخت و صرف و نحو، بخشی از دروس فقه و اصول فقه، منطق، کلام، فلسفه و تفسیر و اخلاق را آنجا خواند. از استادان او در مقدمات و سطوح عالی در نجف اشرف می‌توان به آقایان شیخ صدرا {احتمالاً بادکوبه‌ای}، شیخ مجتبی لنکرانی، شیخ محمد اسحاق فیاض، شیخ عباس قوچانی و میرزا جواد تبریزی اشاره کرد. وی سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدابوالقاسم موسوی خویی، سیدمحمدباقر صدر و امام‌خمینی شرکت کرد (نقوی، ۳۹۲). درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی در مسجد شیخ انصاری در سال‌های ۱۳۴۴ -۱۳۵۷ ش گزارش دقیقی در دست نیست. نقوی در زندگینامه او در تذکره علمای امامیه پاکستان از حضور هفت‌ساله توسلی در کویته پاکستان سخن گفته است و با استناد به سال تألیف کتاب فوق (۱۳۶۳ ش) می‌توان گفت که توسلی تا سال ۱۳۵۵ ش در نجف اشرف حضور داشته و در سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۵ ش در درس امام‌خمینی شرکت می‌کرده است. جنرال محمد موسی از تحصیلات توسلی در قم هم سخن گفته است (موسی، http://jaghori1.com)، ولی اطلاعاتی درباره استادان او نداده است؛ بنابراین به‌طور قطع نمی‌توان درباره تحصیلات و استادان او در قم سخن گفت. توسلی پس از بازگشت به پاکستان، امامت جماعت حسینیه جوانان شیعه شهر کویته آن کشور را بر عهده گرفت و به وعظ و خطابه در آنجا پرداخت. هم‌زمان کتاب‌های علم ادب، شرح لمعه، رسایل و مکاسب شیخ مرتضی انصاری و کفایه‌الاصول آخوند ملا محمدکاظم خراسانی را تدریس می‌کرد و هر جمعه و شنبه‌شب هم کلاس درس تفسیر قرآن دایر می‌نمود. همچنین در روزهای چهارشنبه به تدریس درس عقاید می‌پرداخت و روزهای جمعه بعد از نماز عصر نهج‌البلاغه تدریس می‌کرد (نقوی، ۳۹۲). یعقوب علی توسلی در ۱۳ فروردین سال ۱۳۶۸ ش از امام‌خمینی اجازه دخالت در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۲۱، ۳۳۸). او یکی از علمای سیاسی هزاره در پاکستان بود و سالیان طولانی ریاست ایالتی تحریک جعفریه از گروه‌ها و تشکل‌های شیعی پاکستان را در ایالت بلوچستان آن کشور بر عهده داشت. مدتی هم نایب رهبری تحریک جعفریه را عهده‌دار بود. علاوه بر آن، مدرسه دخترانه‌ای را به نام مدرسه فاطمه الزهرا در منطقه سیدآباد مدیریت می‌کرد. توسلی همچنین یکی از امامان جمعه شهر کویته بود (موسی، http://jaghori1.com). او از یاران شهید عارف حسین حسینی، رهبر شیعیان پاکستان بود و مدتی هم نمایندگی ولی‌فقیه در شهر کویته پاکستان را بر عهده داشت («امام جمعه کویته پاکستان دار فانی را وداع گفت»، http://www.miu.ac.ir؛ «امام جمعه کویته پاکستان دارفانی را وداع گفت»، iqna.ir). او در کنار تدریس و فعالیت‌های سیاسی، کتاب‌هایی چون شکیات نماز (به زبان فارسی)، مسئله تقلید اور موت (مسئله تقلید و مرگ (به زبان اردو)، شیعه (به زبان اردو)، تجوید القرآن (اردو) و مسئله امامت را تألیف کرده است (نقوی، ۳۹۲). یعقوب علی توسلی در ۵ دی ۱۳۹۳ در کویته پاکستان درگذشت («امام جمعه کویته پاکستان دار فانی را وداع گفت»، http://www.miu.ac.ir؛ «امام جمعه کویته پاکستان دار فانی را وداع گفت»، iqna.ir). منابع: «امام جمعه کویته پاکستان دار فانی را وداع گفت»، iqna.ir؛ «امام جمعه کویته پاکستان دار فانی را وداع گفت»، http://www.miu.ac.ir؛ موسی، جنرال محمد، «سیری بر تاریخ هزاره‌ها در پاکستان ـ قسمت ششم»، http://jaghori1.com؛ نقوی، سیدحسین عارف (۱۳۷۰)، تذکره علمای امامیه پاکستان، ترجمه دکتر محمد هاشم، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.