سیدمحمدعلی مرتضوی بلخابی
سیدمحمدعلی مرتضوی بلخابی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.
سیدمحمدحسن مرتضوی بلخابی در سال ۱۳۳۳ در خانواده‌ای روحانی در روستای گورد واسوالی بلخاب در ولایت سرپل افغانستان به دنیا آمد. پدرش سیدابوالحسن معروف به شاه پیوند از عالمان منطقه بود. مرتضوی بلخابی خواندن و نوشتن را از شش سالگی نزد پدرش آغاز کرد و مقداری از ادبیات عرب را هم نزد والدش خواند. او در دهسالگی راهی بلخاب شد و در حوزه علمیه آنجا تحصیل دروس حوزوی را آغاز کرد و مقدمات را نزد آقایان شیخ اسماعیل یکاولنگی، محمدحسین جوادی و سیدمحمدعلی عالمی بلخابی فراگرفت. سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی به حوزه علمیه شیخ محمد دره صوفی رفت و پس از مدتی حضور در آنجا برای ادامه تحصیل به ایران آمد و در مشهد و حوزه علمیه آن شهر ادبیات را نزد محمدتقی ادیب نیشابوری تکمیل کرد. دروس سطح را هم در همان‌جا نزد حجت هاشمی خراسانی خواند و سپس در سال ۱۳۴۶ راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف مدتی در درس‌های آیات محمد اسحاق فیاض و شیخ علی هروسه شرکت کرد. آنگاه در درس خارج فقه امام‌خمینی و درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدابوالقاسم موسوی خویی، فیاض و سیدمحمدباقر صدر شرکت کرد. مرتضوی بلخابی در سال ۱۳۵۴ و تحت فشار حکومت بعث عراق از آن کشور اخراج شد (موسوی‌نژاد، ۲۸۵ـ۲۸۶)، بنابراین می‌توان گفت از اواخر دهه ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۵۴ در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی که همه روزه در مسجد شیخ انصاری (مسجد ترک‌ها) در نجف اشرف برگزار می‌شد، شرکت می‌کرده است. مرتضوی بلخابی پس از اخراج از عراق به ایران بازگشت و در شهر قم مقیم شد و مدت یک سال در آنجا به تحصیل ادامه داد. پس از یک سال در سال ۱۳۵۵ به بلخاب بازگشت و به تدریس در حوزه علمیه آنجا پرداخت و این تدریس تا سال ۱۳۶۹ ادامه داشت. او در آن زمان در قیام مردم افغانستان علیه حکومت کمونیستی افغانستان فعالیت می‌کرد. در همان زمان بود که بر اساس نیاز مناطق شیعه‌نشین افغانستان به قاضی جامع‌الشرایط، با حکم سیدمحمدحسینی بهشتی، رئیس دیوان عالی وقت ایران به مدت سه سال مأمور به قضاوت در مناطق شیعه‌نشین افغانستان شد، حکمی که توسط آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی هم تمدید شد و از موارد نادری بود که فردی از سوی قوه قضائیه در ایران برای قضاوت در خارج از کشور، حکمی دریافت کرده است. مدتی هم مسئولیت اداره یکی از ولسوالیهای شمال افغانستان را عهده‌دار بود. وی در سال ۱۳۶۹ بار دیگر به ایران آمد و در قم مقیم شد و به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد. او مدت‌ها در مدرسه آیت‌الله گلپایگانی، یکی از حجره‌های حرم حضرت معصومه (س)، مدرسه خان، مدرسه امام ولیعصر (عج)، مدرسه دارالحسین و مرقد ابن‌بابویه به تدریس کتاب‌هایی چون قضا، شرح لمعه و... می‌پرداخت. همچنین مدت ۳۴ سال به تدریس در قم ادامه داد و از استادان برجسته حوزه علمیه قم بود. هم‌زمان به همکاری با جامعة المصطفی العالمیه می‌پرداخت و مدت سه سال نمایندگی طلاب شمال افغانستان را در آنجا بر عهده داشت. مرتضوی بلخابی در کشمکش‌ها و نزاع‌ها، بی‌طرفی را رعایت و میان گروه‌های سیاسی میانجیگری می‌کرد و در اغلب موارد، سران گروه‌ها نظرات میانجی‌گرانه او را می‌پذیرفتند. از جمله در سال ۱۳۸۲ وقتی دو جناح از حزب وحدت اسلامی افغانستان رو در روی هم قرار گرفتند، با میانجیگری او از درگیری خودداری کردند. وی در کنار فعالیت‌های علمی، از فعالیت‌های عام‌المنفعه غافل نبود و مسجد صاحب‌الزمان (عج) را در زادگاهش احداث کرد. همچنین در احداث راه برای روستای گورد و دیگر روستاهای همان منطقه فعال بود. او قصد داشت مسجد جامع در پای مزار سیدعلی در همان منطقه احداث کند، ولی با رحلتش ناتمام ماند. وی دو کتاب معالم‌الاصول و کفایةالاصول را به نظم در آورد و به همین علت از سوی آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی مورد تجلیل قرار گرفت. آیات الاحکام، فضیلت جمعه و جماعات و کتاب الحج از دیگر تألیفات اوست. سیدمحمدحسن مرتضوی بلخابی در سال ۱۳۸۷ از سوی مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم‌السلام) در کابل (وابسته به آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی) برای تدریس دعوت شد و به همین منظور به افغانستان بازگشت و در همان زمان در بلخاب از دنیا رفت و پیکرش در کنار مزار جدش میر سیدمراد بلخاب به خاک سپرده شد (همان، ۲۸۶ـ۲۹۰). منبع: موسوی‌نژاد، سیدمحمد عارف (۱۳۹۳)، سی‌وپنج عالم (از عالمان تأثیرگذار افغانستان در سده اخیر)، قم، مجمع ذخائر اسلامی و مؤسسه علم و فرهنگ.