غلامرضا دانش‌آشتیانی
دانش آشتیانی، غلامرضا؛ از شاگردان درس اخلاق امام خمینی. غلامرضا دانش آشتیانی در سال ۱۳۰۹ در شهرستان آشتیان به دنیا آمد (بسطامی، ۱۶۵). جد اعلای او ملا جعفر آشتیانی معروف به خلف، از همدرسان میرزا حسن آشتیانی، روحانی مجاهد تهران در جریان جنبش تنباکو و از عالمان برجسته آشتیان در دوره قاجار بود که به تدریس در مدارس علمیه آشتیان می‌پرداخت. جدش میرزا زین‌العابدین آشتیانی نیز از مدرسان مدرسه علمیه آشتیان بود و مدتی هم اداره آن مدرسه را بر عهده داشت (عبدلی آشتیانی و سلیمانی آشتیانی، ۹۸-۹۹). غلامرضا دانش آشتیانی دوران ابتدایی و بخشی از متوسطه را در آشتیان گذراند. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی روی آورد (بسطامی، ۱۶۵) و بخشی از مقدمات را در آشتیان و نزد عالمان آن شهر خواند (حضرتی، ۷۴). پس از پایان سال دوم دبیرستان در آشتیان، به قم رفت و مدت هشت سال در حوزه علمیه آن شهر به تحصیل پرداخت. درباره استادان او در دوره سطح اطلاعاتی در دست نیست. در همان زمان در درس اخلاق امام خمینی که در مدرس زیر کتابخانه مدرسه فیضیه و در روزهای پنجشنبه و جمعه هر هفته و تا سال ۱۳۲۴ ش برگزار می‌شد شرکت می‌کرد. درباره سال‌های دقیق حضور او در آن درس اطلاعاتی وجود ندارد، ولی می‌توان احتمال داد که در آخرین سال‌های آن درس، از آموزه‌های اخلاقی امام خمینی بهره می‌برده است. دانش آشتیانی سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد محقق داماد و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت می‌کرد. نویسنده رجال و مشاهیر آشتیان از امام خمینی به‌عنوان یکی از استادان دوره خارج فقه و اصول دانش آشتیانی نام برده است (رجال و مشاهیر آشتیان، ۷۶). با استناد به این گزارش، می‌توان احتمال داد که وی در دهه ۱۳۲۰ ش از درس‌های خارج امام خمینی هم استفاده می‌کرده است، هرچند اطلاعات دقیقی دراین‌باره در دست نیست. از همدرسان وی در این دوره می‌توان به محمد مفتح و سید محمد حسینی بهشتی اشاره کرد. دانش آشتیانی در سال ۱۳۳۰ ش به تهران رفت و به تحصیلات حوزوی در آن شهر ادامه داد، ولی اطلاعاتی درباره استادان وی در آن شهر در دست نیست. دانش آشتیانی در سال ۱۳۳۰ راهی تهران شد و پس از دریافت مدرک دیپلم متوسطه و قبولی در آزمون مدرسی دانشکده الهیات دانشگاه تهران، وارد آن دانشکده شد (یوسفی و کاوشی، ۳۱۲؛ دانش، ص ۷) و تحصیلات عالی را تا اخذ مدرک دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی از آن دانشکده ادامه داد (بسطامی، ۱۶۵؛ یوسفی و کاوشی، ۳۱۲). او فعالیت سیاسی خود را در تهران و با تشکیل «گروه شیعیان» آغاز کرد. وی از بنیان‌گذاران آن گروه بود. همچنین با جمعیت فدائیان اسلام به رهبری شهید نواب صفوی تعامل و همکاری داشت. با آغاز نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۱ به صف مبارزه علیه حکومت پهلوی پرداخت و در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شرکت داشت و به همین علت دستگیر و زندانی شد (همان، ۳۱۵). همچنین با هیئت‌های مؤتلفه اسلامی همکاری داشت. سپس فعالیت‌های خود را در حوزه تدریس و امور فرهنگی ادامه داد، از جمله برای ایجاد مدارس اسلامی در مقابل مدارس دولتی کوشید و از بنیان‌گذاران گروه فرهنگی قدس بود (تاریخ شفاهی حادثه هفتم تیر، ۱۸۲). مدتی هم مدیریت دبیرستان جهان‌آرا را در تهران بر عهده داشت و به تدریس در آنجا نیز می‌پرداخت (بسطامی، ۱۶۶). هم‌زمان در مدارس جعفری اسلامی، علوی، قریب، وحید و خاقانی تهران هم تدریس می‌کرد (یوسفی و کاوشی، ۳۱۲). فعالیت‌های دانش آشتیانی باعث شد تا حساسیت ساواک علیه او برانگیخته شود و تداوم این فعالیت در نهایت ساواک را به این نتیجه رساند که حضور دانش آشتیانی در عرصه تدریس، به زیان حکومت پهلوی است، بنابراین وزارت آموزش‌وپرورش او را در سال ۱۳۵۵ بازنشسته کرد. پس از آن به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و از جمله در جلسات هفتگی مکتب جوانان به ایراد سخنرانی می‌پرداخت (بسطامی، ۱۶۶). همچنین در تظاهرات و راهپیمایی‌های سیاسی شرکت می‌کرد. یکی از دختران او به نام محبوبه دانش آشتیانی در تظاهرات هفده شهریور تهران شرکت داشت و در همان روز براثر تیراندازی مأموران حکومت پهلوی به شهادت رسید. دانش آشتیانی در بهمن ۱۳۵۷ و در آستانه ورود امام خمینی به کشور، همراه با روحانیان مبارز در اعتراض به دولت شاپور بختیار در مسجد دانشگاه تهران متحصن شد (یوسفی و کاوشی، ۳۱۵). در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ نیز از سوی کمیته استقبال از امام خمینی به‌عنوان یکی از روحانیان همراه ایشان برگزیده شد (خاطرات علی دانش منفرد، ۷۹). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به وزارت آموزش‌وپرورش بازگشت و به فعالیت در آنجا پرداخت. تلاش برای ایجاد تحول در آن وزارتخانه و تأسیس انجمن معلمان، سازمان‌دهی و طرح برنامه‌های آموزش‌وپرورش در آن وزارتخانه و سفر به برخی از کشورهای منطقه و بازدید از مدارس ایرانی خارج از کشور از جمله فعالیت‌های دانش آشتیانی بود. او که مدتی مدیرعامل گروه فرهنگی و بازرسی ویژه وزارت آموزش‌وپرورش بود، در جهاد سازندگی هم فعالیت می‌کرد و از جمله در آشتیان در رسیدگی به امور عمرانی فعال بود. او در دوره اول انتخاب مجلس شورای اسلامی از آشتیان و فراهان نامزد نمایندگی شد و با کسب اکثریت آرای مردم آن شهر، راهی مجلس شورای اسلامی‌شد. دانش آشتیانی که از اعضای حزب جمهوری اسلامی بود، در ۷ تیر ۱۳۶۰ در دفتر حزب جمهوری اسلامی در سرچشمه تهران حضور داشت و همراه با جمعی از اعضای آن حزب براثر انفجار بمب به شهادت رسید و پیکرش در بهشت‌زهرا (س) به خاک سپرده شد (بسطامی، ۱۶۶؛ آقا شیخ محمد و نوری نشاط، ۳۵).
شهید غلامرضا دانش آشتیانی علاوه بر فعالیت‌های سیاسی، در انجام امور تحقیقاتی و خیریه می‌کوشید. تشکیل هسته‌های مطالعاتی نهج‌البلاغه، قرآن و احادیث از آن جمله بود که حاصل این مطالعات نزدیک به یک هزار صفحه تحقیقات در مورد مطالب موضوعی قرآن است (بسطامی، ۱۶۶).
منابع: آقا شیخ محمد، مریم و سعید نوری نشاط (۱۳۷۷)، گلزار مشاهیر، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران با همکاری نشر برگ زیتون؛ بسطامی، رضا (۱۳۸۸)، «دانش آشتیانی، غلامرضا»، فرهنگنامه روحانیون مبارز عصر امام خمینی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ تاریخ شفاهی حادثه هفتم تیر (۱۳۹۵)، به کوشش معصومه آقاجانپور، تهران، مؤسسه فرهنگی ـ هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ حضرتی، صادق (۱۳۸۲)، رجال و مشاهیر آشتیان، با مقدمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، قم، الماس؛ خاطرات علی دانش منفرد، تدوین: رضا بسطامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴؛ عبدلی آشتیانی، اسدالله و مهدی سلیمانی آشتیانی (۱۳۹۲)، «پیشینه و موقوفات مدرسه صاحب‌الامر علیه‌السلام آشتیان»، فصلنامه وقف میراث جاویدان، سال بیست و یکم، شماره ۸۲، تابستان ۱۳۹۲؛ یوسفی، سعید و حسین کاوشی (۱۳۹۰)، دانشنامه هفتم تیر، تهران، بنیاد فرهنگی هفتم تیر؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۳ شهید صادق (شهید محمدصادق اسلامی) (۱۳۸۲)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.