محمدباقر ملبوبی
ملبوبی، محمدباقر؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمدباقر در سال ۱۳۰۸ ش در خانواده‌ای روحانی در شهر اراک به دنیا آمد. پدرش شیخ محمدتقی ملبوبی از عالمان بزرگ اراک و از استادان حوزه علمیه آن شهر و معلم قرآن و اخلاق بود. محمدباقر ملبوبی دوران ابتدایی را در اراک به پایان رساند. سپس مقدمات را در مدرسه حاج‌آقا ضیاءالدین زیر نظر آیت‌الله محمدتقی صدرا اراکی و در مدارس سپهدار و حاج محمدابراهیم نزد آقا شیخ قنبر رفیعی و سید اسمعیل و آقای محمدی خواند. او پس از اتمام مقدمات، برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۲۴ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه قم دروس سطح را نزد آقایان شیخ محمد صدوقی یزدی، سید حسین بدلا، شیخ اسدالله اصفهانی، شیخ محمدتقی نحوی، شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی، سید محمدصادق شریعتمداری و آیت‌الله مرعشی نجفی (شریف رازی، ج ۲، ۲۷۰)، سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و میرزا محمد مجاهدی تبریزی به پایان رساند (عباس‌زاده، ۱۰۳). آنگاه در درس‌های خارج فقه و اصول آیات محمد فیض قمی، شیخ عبدالنبی عراقی، سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی حاضر شد. درباره سال‌های حضور او در درس‌های امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به احتمال زیاد در دهه ۱۳۳۰ در آن درس‌ها در مساجد محمدیه و سلماسی قم حضور می‌یافته است. وی از آیات سید محمدهادی حسینی میلانی، گلپایگانی، مرعشی نجفی و عبدالنبی عراقی اجازه نقل روایت و تصدی امور حسبیه داشت. ملبوبی در امور اجتماعی حضوری چشمگیر داشت، ازجمله برای تبلیغ معارف اسلامی به شهرهای مختلف مسافرت می‌کرد و در نشر و عرضه کتب دینی می‌کوشید. وی همچنین در جلسات علمی مدارس علمیه مروی و مسجد چهل‌ستون بازار و سایر مدرسه‌ها شرکت می‌کرد. همچنین کلاس درسی برای بانوان تشکیل داده بود و در آن به طرح معارف و احکام می‌پرداخت. ملبوبی چند سال در تهران به فعالیت فرهنگی، اجتماعی اشتغال داشت که بیشتر آن در مساجد بزرگ تهران مثل مسجد امام، مسجد حاج سید عزیزالله، مسجد سعادت و مساجد اطراف بازار بود. سپس به قم بازگشت و امامت جماعت مسجد حاج سید عبدالوهاب، واقع در میدان شهید سعیدی قم را بر عهده گرفت. دیگر فعالیت‌های او در شهر قم عبارت است از: همکاری در بیت آیت‌الله گلپایگانی، تصدی امور شهریه طلاب به‌ویژه طلاب خارجی حوزه‌های علمیه و رسیدگی به مشکلات آنها، تصدی امور امتحانات رتبه‌های بالای طلاب حوزه علمیه قم در سال‌های پس از انقلاب زیر نظر مدیریت حوزه، نظم بخشیدن به کتابخانه مسجد اعظم تأسیس آیت‌الله بروجردی، همکاری جهت نظم بخشیدن به کتابخانه مدرسه فیضیه و مدرسه آیت‌الله گلپایگانی، کمک به اعزام طلاب علوم حوزوی به نقاط مختلف کشور و تشویق طلاب به حضور در جبهه‌های جنگ در دوران دفاع مقدس. محمدباقر ملبوبی در سال‌های آغازین نهضت اسلامی ایران وارد عرصه مبارزات سیاسی شد و در اول فروردین ۱۳۴۲ در مدرسه فیضیه قم حضور داشت و شاهد حمله مأموران حکومت پهلوی به آن مدرسه بود. در آن روز همراه با جمعی دیگر از طلاب در انتقال آیت‌الله گلپایگانی به مکانی امن نقش داشت. سپس با سفر به شهرهای مختلف در سخنرانی‌هایی انتقادی چهره ضددینی شاه را برای مردم بازگو و آنان را به اتحاد دعوت می‌کرد. در یکی از سخنرانی‌های خود در سال ۱۳۴۲ ش حکومت شاه را به حکومت معاویه تشبیه و اعمال زشت او را برای مردم بازگو کرد و پس از آن، او را به ساواک احضار کردند و به او تذکر دادند که از این‌گونه سخنرانی‌ها بپرهیزد؛ ولی بااین‌حال، او همچنان در چنین جلساتی شرکت می‌کرد و به سخنرانی می‌پرداخت (عباس‌زاده، ۱۰۴-۱۱۲). او در سال ۱۳۴۳ و پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از طلاب و روحانیان اراکی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، تأثر و ناراحتی بی‌نهایت خود را «از تبعید و گرفتاری مرجع بزرگ تقلید شیعه حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی» به جرم دفاع از قرآن و احکام مقدسه اسلام ابزار کردند و ضمن دعوت از دولت وقت به تجدیدنظر در برنامه‌های خود بر اساس مقررات اسلام، خواستار آزادی و بازگرداندن «مرجع تقلید شیعیان جهان» به کشور و آزادی دیگر زندانیان سیاسی شدند (خسروشاهی، ج ۳، ۸۶). در آن دوران کتاب‌فروشی کوچکی به نام «کتاب‌فروشی خِرَد» دایر کرد و در آن به توزیع اعلامیه‌ها و کتاب‌های مختلف بر ضد حکومت پهلوی می‌پرداخت. به همین علت در سال ۱۳۴۸ ش این کتاب‌فروشی به‌وسیله عوامل حکومت پهلوی به کلی تخریب شد. پس از آن نیز به مبارزات سیاسی ادامه داد و چند بار به ساواک قم احضار شد (عباس‌زاده، ۱۱۴). محمدباقر ملبوبی همواره در کنار تحصیل، به کار تحقیق و تألیف نیز مشغول بود و قسمتی از آثار او چاپ شده و بخشی دیگر به چاپ نرسیده است. آثار چاپ‌شده ملبوبی عبارت است از: شرع دعای کمیل (که به همّت مؤسسه دارالعلم چاپ شد)، کتاب الوقایع و الحوادث (در ۹ جلد وقایع و رویدادهای محرّم و صفر را به‌طور مفصّل بیان کرده است ازجمله: امتناع امام حسین (ع) از بیعت با یزید، شجاعت امام، امام در میدان جنگ، شجاعت و شهادت حضرت عباس (ع) پرچم‌دار کربلا، کرامات امام حسین (ع) و آقا ابوالفضل العباس (ع) و...)، حقیقت جاویدان (۲ جلد)، شرح خطبه حضرت زهرا (س) (همان، ۱۰۵). آثار چاپ‌نشده به شرح زیر است: نبرد صفین، جلد هشتم و نهم کتاب الوقایع، جلد دوم کتاب حقیقت جاویدان، تقریرات درس خارج آیت‌الله بروجردی (مکان مصلی، لباس مصلا، قواطع صلوه، فروع علم اجمالی، صلوه جماعت، قضا) و دست‌نوشته‌هایی در زمینه‌های مختلف (شریف رازی، ج ۲، ۲۷۱). علاوه بر آن، سه کتاب العظیم فی تفسیر ۱۷ آیه من القرآن الکریم مشتمکله علی کلمه عظیم، الخوف و الرجا و مواعظ لقمان از آثار سید محمد مقدس بیدآبادی را پس از وفات مؤلف تدوین و منتشر کرد (قاسمی، ج ۴، ۳۵۱). ملبوبی در ۲۵/۳/۱۳۷۳ ش در قم درگذشت و پیکرش و پس از تشییع و نماز آیت‌الله مجتبی عراقی، در قبرستان باغ بهشت، رو به روی گلزار شهدا در بقعه علما به خاک سپرده شد (عباس‌زاده، ۱۱۵). منابع: خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ عباس‌زاده، ولی (۱۳۸۲)، «محمدباقر ملبوبی یاور مبلغان»، مجموعه ستارگان حرم، ج ۱۴، قم، زائر؛ قاسمی، رحیم (۱۳۹۳)، دره الصدق فیمن تلمذ من علماء اصفهان بالنجف، ج ۴، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه.