زندگی‌نامه‌ها، گزارش کتاب‌هایی درباره زندگی و شخصیت امام‌خمینی.
معنی
زندگینامه، سبکی در ادبیات است که به شرح و وصف رخدادها و روند زندگی یک شخص تأثیرگذار می‌پردازد[۱]؛ واژه‌هایی از قبیل «سرگذشت‌نامه» و «تذکره» نیز با اندک فرق معنایی مترادف با زندگینامه دانسته شده است. سرگذشت‌نامه قدیمی‌ترین و مستمرترین شکل بیان تاریخی است که یکی از دلایل شکل‌گیری آن سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) بوده است[۲]. برخی نیز سرگذشت‌پژوهی را نوعی زندگینامه شخصی دانسته‌اند که از طریق مصاحبه و گفتگوی هدایت‌شده به دست می‌آید[۳]. عنوان «تذکره» بیشتر به زندگینامه شاعران اختصاص دارد. قدیمی‌ترین و جامع‌ترین تذکره که به اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری مربوط می‌شود،تذکره لباب الالباب از محمد عوفی است[۴]. زندگی‌نامه‌ها ویژگی‌های گوناگونی دارند و داستان‌هایی واقعی را دربر می‌گیرند و عنصر خیال نوعاً در آن نقشی ندارد؛ البته زندگینامه به فهرست‌کردن اطلاعات درباره یک شخص، مانند زادگاه و زادروز و تاریخ رخدادها محدود نمی‌شود، بلکه به توضیح و گاه تحلیل رویدادها می‌پردازد.
گاهی شخص، خود زندگی‌نامه‌اش را می‌نویسد مانند زندگینامه خودنوشت ابن‌سینا یا مارک تواین. زندگینامه خودنوشت ضمن آنکه می‌تواند بخشی از مواد لازم را برای زندگی‌نامه‌هایی که بعداً نوشته می‌شود، پدید آورد، می‌تواند ناقض بسیاری از آثاری که درباره شخص نوشته شده است نیز باشد[۵] و گاه شخصی دیگر، یک یا چند بُعد از زندگی بزرگی را که آثار فکری، تاریخی، اجتماعی از خود برجاگذاشته است، می‌نگارد و به تحلیل واقعیت‌ها، شرایط و حوادث زندگانی ایشان می‌پردازد و بیشتر زندگی‌نامه‌ها از این قبیل‌اند. شیوه ارائه زندگی‌نامه‌ها نیز مختلف است. بارزترین شکل آن در قالب کتاب، نشریه و روزنامه عرضه شده است؛ اما با پیشرفت صنعت سینما و گسترش شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ها، امروزه بخش وسیعی از زندگی‌نامه‌ها در قالب فیلم ساخته شده و به مخاطبان عرضه می‌شود و از لحاظ توسعه مخاطب و تأثیرگذاری اهمیت بالایی دارد[۶].
زندگی‌نامه‌ها از درجه اهمیت مختلفی برخوردارند. برخی از آنها که درباره یک شخصیت تاریخی تأثیرگذار در عرصه علمی، اجتماعی و مانند آن هستند، اهمیت ویژه‌ای دارند. امام‌خمینی ازجمله شخصیت‌هایی است که به دلیل رهبری انقلابی بزرگ و همچنین جنبه‌های علمی و اخلاقی، زندگی‌نامه‌های بسیاری درباره ایشان تهیه و تدوین شده است. امام‌خمینی زندگینامه مبسوطی به قلم خود ننوشته است و تنها زندگینامه خودنوشت مختصری از ایشان وجود دارد[۷] که در واقع به املا و تصحیح ایشان است[۸]. همچنین زندگینامه نگاشته در کتاب نهضت امام‌خمینی نوشتاری است که امام‌خمینی چند مورد از آن را به قلم خود تصحیح کرده است[۹]؛ اما کتاب‌های بسیاری یا بخشی‌هایی از برخی آنها به زندگینامه امام‌خمینی اختصاص یافته است[۱۰]. محور این زندگی‌نامه‌ها، دوران کودکی امام‌خمینی، تحصیل و تدریس و دوران زندگی سیاسی ایشان است و بیشترین حجم گزارش‌های موجود، درباره زندگی سیاسی ایشان، از ورود به حوزه علمیه قم تا رهبری و مرجعیت و حوادث و رخدادهای دهه‌های پایانی عمر است.
مقاله‌های بسیاری نیز در نشریات و روزنامه‌ها به زندگینامه امام‌خمینی پرداخته‌اند[۱۱]. در برخی از مجموعه‌های موضوعی نیز به زندگینامه امام‌خمینی پرداخته شده است؛ از قبیل مفاخر اسلام، جلد ۱۳، نوشته علی دوانی، گلشن ابرار، نوشته جمعی از پژوهشگران و فقهای نامدار شیعه، نوشته عبدالرحیم عقیقی بخشایشی؛ اما در اینجا به برخی زندگی‌نامه‌های ایشان که در قالب کتاب و در حجمی درخور اعتنا عرضه شده است، به ترتیب حروف الفبا اشاره می‌شود:
امام‌خمینی از ولادت تا ولایت
امام‌خمینی از ولادت تا ولایت: رضا بابایی، تهران، چاپ و نشر عروج، ۱۳۸۹، ۱۵۰ص. این کتاب که با بیانی روان و ساده و مختصر برای قشرهای جوان و نوجوان نوشته شده است، نخست به‌اختصار به زندگینامه امام‌خمینی از تولد تا ورود سیدحسین بروجردی به قم پرداخته و سپس در دو فصل با نام‌های «از جهاد تا اجتهاد» و «بر مسند ولایت» از آغاز نهضت تا بازگشت امام‌خمینی به ایران را بررسی کرده است.
تاریخ در یک روایت
تاریخ در یک روایت: صفحاتی از زندگی رهبر انقلاب اسلامی ایران امام‌خمینی: فضل‌الله عفاش، بیروت، دارالروضه، ۱۹۹۰م، ۱۹۲ص، عربی. نویسنده در این کتاب مقاطع حساس و مهم زندگی امام‌خمینی را به صورت روایی بازگفته است.
جوانب من افکار الامام‌الخمینی
جوانب من افکار الامام‌الخمینی: محمدجواد مهری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۰۲ق، ۱۲۸ص، عربی. این کتاب نخست درباره تاریخچه ولادت، خانواده پدری، تحصیلات و مبارزات امام‌خمینی بحث کرده و سپس منابع فکری ایشان را با عناوین «امام و انقلاب فرهنگی»، «نیاز به رهبری امام و انقلاب فرهنگی»، «نیاز به رهبری امام و انقلاب اجتماعی» و «خصوصیات امام با برداشت از کلام ایشان» بررسی کرده است.
جلوه‌های حسینی در سیمای خمینی
جلوه‌های حسینی در سیمای خمینی: سیدنعمت‌الله حسینی، قم، انتشارات معصومی، چاپ اول، ۱۳۷۸، ۵۱۱ص. «کودکی»، «انتخاب همسر»، «خودسازی و بعد معنوی امام»، «مبارزات و رهبری قیام» و «کرامات امام» در این کتاب به عنوان رئوس مطالب انتخاب شده‌اند.
حدیث بیداری
حدیث بیداری؛ زندگینامه علمی و سیاسی امام‌خمینی: حمید انصاری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۰، ۲۵۵ص. این کتاب دربردارنده مهم‌ترین رخدادهای دوران زندگی امام‌خمینی از تولد تا رحلت، با نگاهی تحلیلی و در عین حال اجمالی است. در بیان روند حوادث زندگی امام‌خمینی، در این کتاب بر اصالت اندیشه، تقدم تربیت و تهذیب و تأثیر بعد معنوی و علمی ایشان در مسیر زندگی و مبارزات تأکید شده است. نویسنده با بیان پیشینه‌ای از تاریخ معاصر ایران، مطالب کتاب را با عنوان «امام‌خمینی از ولادت تا هجرت به قم » آغاز کرده و با ذکر آثار و تألیفات و اشاره به وصیت‌نامه ایشان به پایان برده است. این کتاب بارها تجدید چاپ شده و ناشر، آن را به زبان‌های انگلیسی، اردو، عربی و فرانسه ترجمه و منتشر کرده است.
خمینی روح‌الله
خمینی روح‌الله: سیدعلی قادری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۸، ۴۶۲ص. این کتاب با فصل‌هایی با عنوان «در خمین »، «در اراک»، «در میانه راه» و «در قم» وضعیت خانواده امام‌خمینی، تولد، طفولیت و دوران مکتب و مدرسه ایشان، اوضاع سیاسی ایران و منطقه، حوادث نوجوانی و جوانی و تحصیل و تدریس ایشان را بر اساس «اسناد و خاطرات و خیال» ترسیم می‌کند و می‌کوشد روح عرفانی و توحیدی امام‌خمینی را با بیانی ادبی و با عنصر خیال واکاود و زندگینامهای بیشتر عرفانی که از عمق روح ایشان نشئت می‌گیرد، به تصویر کشد.
زمانه و زندگی امام‌خمینی
زمانه و زندگی امام‌خمینی: محسن بهشتی‌سرشت، تهران، پژوهشکده انقلاب اسلامی و امام‌خمینی، ۱۳۹۱، ۴۴۳ص. این کتاب با رویکرد تدوین متن درسی و در چارچوب شرایط و ضوابط یک کتاب آموزشی نوشته شده است و می‌کوشد تمامی دوره‌های زندگی امام‌خمینی را زیر پوشش قرار دهد و تنها به یک برهه خاص اختصاص نیابد. کتاب رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و تحقیقی دارد.
زندگینامه سیاسی امام‌خمینی
زندگینامه سیاسی امام‌خمینی: محمدحسن رجبی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸، ۳۷۲ص. کتابی درباره بررسی اندیشه و رفتار سیاسی امام‌خمینی از تولد تا دستگیری و تبعید به ترکیه. نویسنده طرح زندگی سیاسی امام‌خمینی را به گونه‌ای‌که معطوف به جهات نظری و عملی مواضع تاریخی ایشان باشد، مبتنی بر سه عامل اساسی معقول یا حکمت اسلامی (عرفان، کلام و فلسفه)، منقول یا علوم شریعت (تفسیر، فقه، حدیث و اخلاق نقلی) و عمل اجتماعی و سیاسی شمرده و در کتاب خود تنها به بررسی عامل سوم پرداخته است. چندین ناشر، مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (تابستان ۱۳۶۹، ۴۹۰ص)، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران(۳۷۰) و مؤسسه فرهنگی قبله (۱۳۷۰ ـ ۱۳۷۷، ۲۶۳ص) این کتاب را با ویرایش‌های گوناگون منتشر کرده‌اند. یکی از کاستی‌های مهم این چاپ‌ها، دسترسی‌نداشتن نویسنده به منابع و اسناد سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) و شهربانی بوده است که پس از دستیابی به آنها، کتاب با افزوده‌های فراوان و ویرایشی جدید در سال ۱۳۷۷ و سپس ۱۳۷۸ در ۳۷۲ به اضافه ۲۵۲ صفحه در مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. استفاده از صدها برگ سند از پرونده امام‌خمینی در ساواک و پیوست‌کردن آنها به کتاب، بهره‌برداری از کتاب‌ها و مقاله‌های بیشتر، افزودن نکات و فصل‌های جدید، بازنویسی متن و تنظیم فهرست‌های مختلف ازجمله ویژگی‌های این چاپ است. این کتاب با عنوان الحیاة السیاسیة للامام‌الخمینی به عربی ترجمه شده و در سال ۱۹۹۳م/۱۳۷۲ش در انتشارات دارالروضه در بیروت و در ۴۴۰ صفحه به چاپ رسیده است[۱۲].
زندگینامه آیت‌الله خمینی
زندگینامه آیت‌الله خمینی: باقر معین، لندن و نیویورک، I. B Tauris & Co Ltd، ۱۹۹۹م/ ۱۳۷۸ش، ۳۵۲ص، انگلیسی. نویسنده به بررسی زندگی و شخصیت امام‌خمینی پرداخته و نقش ایشان را در هدایت و پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ تبیین کرده است. کتاب در دوازده فصل تدوین شده است و در آن از زادگاه امام‌خمینی و کودکی ایشان، جوانی، ورود امام‌خمینی به عرصه سیاست، دوران تبعید به ترکیه و عراق و فرانسه، بازگشت به ایران و برنامه‌های ایشان در دوران جنگ سخن به میان آمده است. فصل پایانی کتاب به تحلیل رخدادهای سیاسی کشور در واپسین ماه‌های زندگی امام‌خمینی و نامه‌ها و فرمان‌های ایشان پرداخته است.
زندگی و رهبری امام‌خمینی
زندگی و رهبری امام‌خمینی: حسین موسویان، لندن، Saffron، بی‌تا، ۱۲۹ص، انگلیسی. این اثر که برای خوانندگان غربی نوشته شده است، می‌کوشد با زبانی ساده، افراد ناآشنا با تاریخ سیاسی معاصر ایران را با حوادث دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی و امام‌خمینی، مهم‌ترین شخصیت اثرگذار این دوران آشنا سازد و میزان تأثیر اندیشه‌های او را در پیشبرد انقلاب اسلامی ایران بازگوید. این کتاب دارای فهرست عناوین، اصطلاح‌نامه واژگان عربی و دینی به‌کار رفته در متن و نمایه موضوعی است.
زندگینامه امام‌خمینی
زندگینامه امام‌خمینی: بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، ۲ جلد، ۱۹۲ + ۱۸۰ص. این کتاب دربردارنده زندگینامه امام‌خمینی از ولادت تا رهبری نهضت است و اندیشه‌نامه‌ای است که به سیر مبارزات امام‌خمینی از قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ پرداخته است. به احتمال فراوان، این کتاب بر اساس تاریخ نگارش آن در سال ۱۳۴۳ چاپ و منتشر شده باشد.
سطر اول
سطر اول: محمدجواد مرادی‌نیا، تهران، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، ۱۳۸۵، ۵۷۹ص. این کتاب تنها به خاندان، رجال و حوادث بیست سال نخست زندگی امام‌خمینی پرداخته و بیش از دویست صفحه اسناد و تصاویر مربوط به مطالب کتاب در انتها بدان پیوست شده است.
صدای پای بهار
صدای پای بهار: گروهی از نویسندگان، تهران، نشر پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۳، ۲۱۴ص. کتاب با ادبیاتی شیوا، قصه‌هایی از زندگی امام‌خمینی را از تولد تا پیروزی انقلاب اسلامی برای خواننده بازگو می‌کند.
عشق الهی
عشق الهی امام‌خمینی/ روح‌الله خمینی: ۱۹۹۱م، ۱۴۱ص، ترکی. در این اثر زندگینامه امام‌خمینی، مراحل مختلف مبارزاتی ایشان در جریان انقلاب اسلامی از خرداد ۱۳۴۲ و پیش از آن در دوران طلبگی تا تبعید و هجرت به پاریس و مراجعت به ایران و پیروزی انقلاب تشریح شده است.
لمحة من حیاة الامام القائد
لمحة من حیاة الامام القائد: عادل العلوی، ۱۳۳۹ق، ۱۵۲ص، عربی. این کتاب با مقدمه‌ای کوتاه به قلم محمد فاضل لنکرانی، شاگرد امام‌خمینی آغاز شده است و سپس نویسنده تاریخ زندگانی فردی، خانوادگی، علمی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی امام‌خمینی را گزارش کرده و در ادامه سخنانی از ایشان را درباره موضوعات مختلف به عنوان اصول فکری ایشان آورده است. وی در بخش پایانی عکس‌های متعددی از امام‌خمینی را عرضه کرده است.
لمحات من حیاة الامام‌الخمینی
لمحات من حیاة الامام‌الخمینی: عبدالحسن استیقال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۰۲ق، ۱۰۴ص، عربی. در این کتاب زندگی امام‌خمینی از آغاز تولد و دوران کودکی تا زمان ارتحال گزارش شده است و تألیفات ایشان، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، تبعید به ترکیه و عراق تا بازگشت به ایران و ویژگی‌های رهبری ایشان بررسی شده است.
منزل‌به‌منزل با خمینی
منزل‌به‌منزل با خمینی: محمدجواد مرادی‌نیا، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ دوم، ۱۳۸۵، ۱۹۷ص. این کتاب بر اساس ترتیب مکان‌های زندگی امام‌خمینی؛ خمین، قم، نجف، پاریس، تهران، قم و تهران تنظیم شده و در پایان فصلی با عنوان «منزل قرب پروردگار» به ایام رحلت امام‌خمینی پرداخته است.
مبارزه من
مبارزه من: خمینی/ روح‌الله خمینی: کوانگ سولی، کره جنوبی، ۱۹۸۰م، ۱۸۷ص، به زبان کره‌ای. در این کتاب زندگینامه امام‌خمینی و مراحل مختلف مبارزه و مجاهدت ایشان و چگونگی رهبری ایشان در به‌ثمررساندن انقلاب اسلامی بررسی شده است.
کتاب‌های کودکان
کتاب‌های کودکان: کتاب‌هایی نیز با ادبیاتی کودکانه و گاه همراه با تصویر، زندگی امام‌خمینی را برای مخاطبان گروه سنی کودک و نوجوان تشریح کرده‌اند؛ برای نمونه: آبی‌تر از آبی: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته فرهاد حسن‌زاده، تهران، پنجره، چاپ سوم، ۱۳۷۸، ۹۶ص. آشنای غنچه‌ها: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته افسانه شعبان‌نژاد، تهران، پنچره، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ۴۰ص. چشمه مهتاب: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته علی‌اصغر جعفریان، تهران، پنجره، چاپ سوم، ۱۳۷۸، ۴۸ص. دیدار با دریا: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته عبدالحمید نجفی، تهران، پنجره، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ۵۶ص. زندگی مصور امام‌خمینی: محمد اجاقی، تهران، چاپ و نشر عروج، ۱۳۸۹. مجموعه‌ای هشت‌جلدی در قالب نقاشی، زندگی امام‌خمینی را برای کودکان به تصویر کشیده است. سلام گل سرخ: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته ناصر نادری، تهران، پنجره، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش،۷۷ص. سیب آرزو: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته حسین فتاحی، تهران، پنجره، چاپ سوم، ۱۳۷۸، ۷۶ص. صدای پای بهار: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته محمد ناصری، تهران، پنجره، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ۶۲ص. میهمان آسمان: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته ناصر نادری، تهران، پنجره، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ۶۴ص. یک بقچه برکت: قصه‌های زندگی امام‌خمینی، بازنوشته مهری ماهوتی، تهران، پنجره، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش،۷۲ص. فیلم‌هایی نیز متناسب با نیاز مخاطبان در قالب‌های مختلف چندقسمتی، مناسبتی و انیمیشن زندگی امام‌خمینی را به تصویر کشیده که با عناوین گوناگون از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش شده است (ببینید: نرم‌افزارها).
پانویس
- ↑ امامی، زندگینامه نویسی، ۴۴.
- ↑ روزنتال، تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام، ۱/۱۲۰ ـ ۱۲۲.
- ↑ مک‌نیل، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ۱۰۲.
- ↑ ستوده، مرجع‌شناسی و روش تحقیق، ۹۱؛ امامی، زندگینامه نویسی، ۴۷.
- ↑ امامی، زندگینامه نویسی، ۴۵.
- ↑ اندرسون، فیلم زندگینامهای، ۱۸۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۲۶.
- ↑ مختاری، زندگینامه خودگفته حضرت امام‌خمینی، ۴/۲۴۸.
- ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۱۳ ـ ۱۴.
- ↑ ایازی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام‌خمینی، ۱/۲۹؛ قاضی‌زاده، اندیشه‌های فقهی ـ سیاسی امام‌خمینی، ۱۹.
- ↑ هدایتی، نگاهی به زندگینامه سیاسی امام‌خمینی، ۱۴۵ ـ ۱۵۱؛ همشهری، مردی از خمین، ۶.
- ↑ نادرپور و دیگران، کتاب‌شناسی موضوعی امام‌خمینی، ۱۳۵.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- امامی، نصرالله، زندگینامه نویسی، شیوه و تاریخچه، مجله نشر دانش، شماره ۵۸، ۱۳۶۹ش.
- اندرسون، کرولین، فیلم زندگینامهای، ترجمه محسن کیانی، مجله سینمایی فارابی، شماره ۶۳، ۱۳۸۷ش.
- ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پانزدهم، ۱۳۸۱ش.
- روزنتال، فرانس، تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- ستوده، غلامرضا، مرجع‌شناسی و روش تحقیق، تهران، سمت، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۷ش.
- قاضی‌زاده، کاظم، اندیشه‌های فقهی ـ سیاسی امام‌خمینی، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- مختاری، رضا، زندگینامه خودگفته حضرت امام‌خمینی، مجله کتاب شیعه، شماره ۴، ۱۳۹۰ش.
- مک‌نیل، پاتریک، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، آگاه، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- نادرپور، محمدرضا و دیگران، کتاب‌شناسی موضوعی امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- هدایتی، ابوالفضل، نگاهی به زندگینامه سیاسی امام‌خمینی، مجله آینه پژوهش، شماره ۵۸، ۱۳۷۸ش.
- همشهری، روزنامه، مردی از خمین، ضمیمه خردنامه، شماره ۵۱، ۱۱/۳/۱۳۸۴ش.
پیوند به بیرون
مجتبی عرب‌نژاد، زندگی‌نامه‌ها، دانشنامه امام‌خمینی، ج6، ص70-74.