روش‌شناسی شارحان حکمت متعالیه با تأکید بر روش‌شناسی فلسفی امام‌خمینی و علامه طباطبایی کتابی به قلم رضا لک‌زایی است که به تبیین تمایزات روش فلسفی امام‌خمینی و علامه محمدحسین طباطبایی درباره شرح «حکمت متعالیهٔ ملاصدرا» پرداخته است. این کتاب در سال ۱۳۹۰ش توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، منتشر شده است.
مؤلف
رضا لک‌زایی، متولد سال ۱۳۶۲ش، دارای مدرک تحصیلی دکتری رشته انقلاب اسلامی، پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی جامعة المصطفی العالمیه، قم می‌باشد. کتب و مقالات زیادی به قلم او منتشر شده است.
محتوا
کتاب روش‌شناسی شارحان حکمت متعالیه، در زمینه شناخت اندیشه شارحان حکمت متعالیه در عصر حاضر نظیر امام‌خمینی، علامه طباطبایی، شهید مطهری، آیت‌الله جوادی و حسن‌زاده آملی می‌باشد. اهمیت این کتاب از این جهت است که روش فلسفی امام را مورد بررسی قرار داده است. هدف اصلی در این کتاب حاضر تبیین و تمایزات روش فلسفی امام‌خمینی و علامه طباطبایی است. به عقیده نویسنده این کتاب تولید دانش بدون توجه به روش و مبانی، ممکن نیست؛ از این رو نوآوری امام‌خمینی و علامه طباطبایی در روش فلسفی و جایگاه خاص امام‌خمینی بر اهمیت این پژوهش افزوده است.[۱]
امام‌خمینی با اشاره به امکان شناخت، به ابزار شناخت نیز در این زمینه اشاره کرده است که عبارتند از: حس،[۲] عقل، وجدان، [۳] الهام و وحی.[۴]
امام‌خمینی سالیان طولانی متونی مانند شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری و اسفار ملاصدرا را تدریس می‌کرد؛ از این رو در بررسی و مطرح کردن مباحث فلسفی شیوه و روش خود را داشت. نویسنده این کتاب حاضر کاربردها و ویژگی‌های روش فلسفی امام را برشمرده است از جمله:
- روش امام در توصیف گزارش و تبیین مباحث فلسفی: استفاده از واژگان زیبا، جذاب و حسی و ملموس، در واقع حضرت امام با این شیوه ضمن آنکه به احساس و عقل توأمان توجه دارند، احساس را هم شریک لذت عقل قرار می‌دهند. از آنجا که امام یک فقیه متبحر است در بحث‌های فلسفی خود از مثال‌های فقهی نیز بهره برده است.[۵] البته توصیف امام صرف گزارش نیست بلکه آمیخته با نقد و داوری و آراء فلاسفه مسلمان می‌باشد.
- روش امام در تحصیل مباحث فلسفی: ایشان برهان را بر ظواهر در جایی که تقابل و تعارض بین عقل و نقل است رجحان می‌دهند، همچنین ایشان تعبد را در مسائل عقلی و اعتقادی لحاظ نمی‌کنند.
- روش امام در تجویز مباحث فلسفی.
- روش استدلال نقلی در مباحث فلسفی: امام در برخی موارد برای تأیید و تاکید مطالب فلسفی از قرآن، روایت و دعا بهره برده است.
مبانی فلسفی امام‌خمینی مبتنی بر برداشت «انسان شناسانه» ایشان از عقل می‌باشد. بر همین اساس ایشان سه روش عرفان، برهان و نقل را به رسمیت می‌شناسد و از این سه روش به صورت مکمل یکدیگر استفاده می‌کند؛ به این بیان که ایشان نقل را برتر از عقل و کشف می‌داند، لکن اگر نقل با براهین مسلم عقلی ناسازگاری داشته باشد، عقل بر ظواهر نقل تقدم دارد، همچنین امام معتقد است در فلسفه نباید کشف و شهود را به جای عقل نشاند؛ اما در روش فلسفی علامه طباطبایی مبتنی بر «وجودشناسانه» است؛ لذا فقط از روش عقلی استفاده می‌کند. بنابراین مبانی فلسفی امام مبتنی بر انسان‌شناسی است و مبانی علامه طباطبایی مبتنی بر هستی‌شناسی است.
ساختار
کتاب روش‌شناسی شارحان حکمت متعالیه، از یک مقدمه و چهار فصل تشکیل شده است. در فصل اول به مفاهیم و کلیات پرداخته شده است. در فصل دوم، به روش‌شناسی فلسفی امام‌خمینی و دلایل اهمیت روش‌شناسی امام پرداخته شده است و در دو گفتار به مبانی معرفت‌شناسی و کاربردهای آن اشاره شده است. در فصل سوم، روش شناسی فلسفی علامه طباطبایی بیان شده است. در فصل چهارم به بیان مقایسه، تطبیق این دو روش و نتیجه‌گیری اشاره شده است.
نقدها بر نظریات مؤلف
نویسنده کتاب به این روش فلسفی امام اشاره نکرده است که امام در مباحث فلسفی ابتدا همراه با مشهور فلاسفه، مطالب فلسفی را تقریر سپس با قلم صدرایی آنها را ارتقاء داده و در نهایت با قلم عرفانی مباحث را به اوج می‌رساند.
وضعیت نشر
چاپ اول کتاب روش‌شناسی شارحان حکمت متعالیه، در سال ۱۳۹۰ش توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، منتشر شده است.
پانویس
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- لک‌زایی، رضا، روش‌شناسی شارحان حکمت متعالیه، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.