تقوی اشتهاردی، حسین؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. حسین تقوی اشتهاردی در سال ۱۳۰۴ ش، در اشتهارد دیده به جهان گشود. پدرش شیخ یحیی تقوی اشتهاردی از عالمان نامی اشتهارد و مؤسس مدرسه علمیه آن شهر و مدرس آن مدرسه بود و در آنجا درس‌هایی چون مقدمات و سطح را تدریس می‌کرد. حسین تقوی اشتهاردی خواندن و نوشتن، قرائت قرآن و ریاضی را نزد پدرش آموخت. او سپس به فراگیری ادبیات نزد پدرش پرداخت و ازجمله کتاب معراج السعاده اثر ملا احمد نراقی را نزد شیخ یحیی تقوی اشتهاردی خواند. آنگاه از دوازده‌سالگی به فراگیری دروس حوزوی روی آورد و در یکی از مساجد اشتهارد، جامع‌المقدمات را نزد پدرش آموخت و سپس با تعمیر مدرسه علمیه اشتهارد توسط میرزا یحیی تقوی اشتهاردی، وارد آن مدرسه شد و دروسی چون لمعه و قوانین را در آنجا و پیش پدرش خواند. در کنار تحصیل، به کسب‌وکار در اشتهارد نیز می‌پرداخت (محمدی اشتهاردی، ۴۹-۵۱). او در سال ۱۳۲۴ ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد (همان، ۵۳؛ التقوی الاشتهاردی، ۵) و در مدرسه فیضیه سکنی گزید (محمدی اشتهاردی، ۵۳) و دروس سطح را نزد آقایان شیخ محمد صدوقی یزدی، مرتضی مطهری، میرزا محمد مجاهدی تبریزی، شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی، محمدجواد خندق‌آبادی، میرزا علی‌اصغر علامه تهرانی (کرباسچیان) و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی خواند (همان؛ التقوی الاشتهاردی، ۵). پس از آن به فراگیری درس خارج فقه و اصول پرداخت و ابتدا در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حضور یافت و شش سال از درس ایشان بهره برد و آن درس‌ها را در سه جلد تقریر کرد. او از سال ۱۳۳۱ ش در دوره دوم درس خارج اصول امام خمینی در مسجد سلماسی حضور یافت و تا سال ۱۳۴۱ ش از آن درس‌ها بهره می‌برد (همان، ۶؛ محمدی اشتهاردی، ۵۸-۵۹). وی آن درس را در چهار جلد تقریر کرد که با عنوان تنقیح الاصول توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر شده است. هم‌زمان در درس خارج فقه ازجمله مکاسب محرمه (همان، ۵۵)، مقداری از بیع و کتاب طهارت امام خمینی نیز شرکت می‌کرد (تقوی اشتهاردی، ۸۵) و درس مکاسب محرمه ایشان را از آغاز تا متعاقدین تقریر کرد که منتشر نشده است (محمدی اشتهاردی، ۵۵). تقوی اشتهاردی تحت تأثیر درس‌های امام خمینی قرار داشت و حضور ده ساله در درس امام خمینی را بزرگ‌ترین نعمت الهی می‌داند و از ایشان با عناوینی چون سیدنا الاعظم و استادنا الافخم نام می‌برد (همان، ۵۸-۶۰؛ التقوی الاشتهاردی، ۷). او از برخورد توام با متانت و صبر و حوصله امام خمینی در مواجهه با اشکال‌های طلاب به نیکی یاد می‌کند (آینه حسن، ۶۹). تقوی اشتهاردی هم‌زمان با حضور در درس خارج فقه و اصول آیات بروجردی و امام خمینی، از درس خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی نیز استفاده می‌کرد. همچنین از درس فلسفه علامه سید محمدحسین طباطبایی نیز بهره می‌برد (محمدی اشتهاردی، ۵۴-۵۵). او در فروردین ۱۳۴۳ و پس از آزادی و بازگشت امام خمینی به قم، به مردم اشتهارد پیشنهاد داد که به آن مناسبت جشن بگیرند (همان، ۶۰). در مهر ۱۳۴۴ ازجمله روحانیانی بود که پس از انتقال امام خمینی به عراق، همراه با جمعی دیگر از روحانیان حوزه علمیه قم، در نامه‌ای به امام خمینی، با اظهار خرسندی از حضور ایشان در نجف اشرف، بار دیگر نگرانی خود را از تداوم تبعید ایشان در خارج از کشور «به خاطر دفاع از قرآن و حقوق ملت اسلام و حمایت از استقلال و تمامیت ارضی کشور ایران» اعلام کردند و خواستار بازگشت «آن قائد عظیم‌الشأن» به کشور شدند تا «با تدبیرات خردمندانه و رهبری‌های ارزنده آن زعیم عالی‌قدر، مصالح عالیه اسلام و ایران و حقوق از دست رفته ملت تأمین گردد» (دوانی، ج ۵، ۱۵۸-۱۶۳؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۸ ـ ۱۷۳). او در همان سال همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به آیت‌الله سید محمدهادی حسینی میلانی، با اشاره به موسم تبلیغ و سخت‌گیری‌های حکومت پهلوی علیه امام خمینی، خواستار اظهارنظر آن مرجع درباره تجلیل از امام خمینی علی‌رغم این سخت‌گیری‌ها شدند. آیت‌الله میلانی هم در پاسخ، بر تجلیل از امام خمینی و تکرار مطالبه علما درباره بازگشت امام خمینی به کشور تأکید کرد (آیت‌الله‌العظمی سید...، ۲۶۵ ـ ۲۶۹؛ روحانی، ج ۲، ۳۶؛ دوانی، ج ۵، ۸۲-۸۴). علاوه بر آن، اعلامیه‌ای با عنوان حسین اشتهاردی امضا شده است که به نظر می‌رسد حسین تقوی اشتهاردی است. در آن اعلامیه که در فروردین ۱۳۴۵ ش و پس از بازداشت آقایان عبدالرحیم ربانی شیرازی، احمد آذری قمی، حسینعلی منتظری و تنی چند از روحانیان و به امضای جمعی از روحانیان حوزه علمیه قم انتشار یافت، دستگیری افراد مذکور تقبیح شد و امضاکنندگان نگرانی خود را از تداوم بازداشت آنان ابراز کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۹۹-۲۰۰). تقوی اشتهاردی از نخستین سال‌های حضور در قم، در کنار تحصیل، به تدریس نیز می‌پرداخت. ازجمله پانزده سال در مدرسه علمیه آیت‌الله گلپایگانی و مدرسه حقانی در قم دروسی چون شرح لمعه، مکاسب، رسایل و کفایه را تدریس می‌کرد (محمدی اشتهاردی، ۵۵). او شاهد یورش‌ها و بازرسی‌های ساواک از مدرسه حقانی بود (تقوی اشتهاردی، ۸۵). مدت کوتاهی (یک ماه) هم به خرم‌آباد رفت و در حوزه علمیه کمالیه آن شهر به تدریس پرداخت. علاوه بر آن، سال‌ها به تدریس در مسجد ملا صادق قم اشتغال داشت و در همان‌جا به اقامه نماز جماعت نیز می‌پرداخت و هر هفته در روزهای پنج‌شنبه، جلسات تفسیر قرآن برای خواهران برگزار می‌نمود (محمدی اشتهاردی، ۵۵-۵۶). اهتمام او به تدریس به‌اندازه‌ای بود که در سال‌های پایانی عمرش جلسات مباحثه و تدریس را در خانه خود تشکیل می‌داد. تقوی اشتهاردی همه‌ساله در ماه مبارک رمضان و محرم، به دعوت اهالی اشتهارد، به زادگاهش می‌رفت و ضمن اقامه جماعت در دو مسجد آنجا به تبلیغ دین و ارشاد مردم می‌پرداخت. او ازجمله روحانیانی بود که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، نماز جمعه را در اشتهارد اقامه می‌کرد. همچنین در کنار فعالیت‌های تبلیغی ـ ارشادی، در رفع نیازمندی‌های مردم آن سامان هم می‌کوشید که از آن جمله می‌توان به تأمین آب آشامیدنی آن شهر (لوله‌کشی)، ساخت حمام، تعمیر قنات و احداث غسالخانه اشاره کرد (همان، ۵۶-۵۹). تألیفات او عبارت است از: ۱- تنقیح الاصول (تقریرات درس اصول حضرت امام خمینی (ره) که در چهار جلد چاپ شده است). ۲- تقریرات درس فقه امام خمینی (مکاسب محرمه) در سه جلد. ۳- تقریرات درس فقه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (کتاب صلاه و غیر آن). ۴- اصول المذهب، به زبان عربی (مخطوط). ۵- فروع المذهب در دو جلد (مخطوط). ۶- آداب معاشرت از دیدگاه وحی (مخطوط). ۷- کشکول (همان، ۵۶). ۸- مقاله «نماد ورع و خداباوری» درباره ویژگی‌های شخصیتی و مدیریتی علی قدوسی (تقوی اشتهاردی، ۸۵). حسین تقوی اشتهاردی در روز ۱۴ مهر ۱۳۷۹ در قم از دنیا رفت. پیکرش پس از اقامه نماز توسط شیخ علی‌پناه اشتهاردی، در بقعه العلمای باغ بهشت قم به خاک سپرده شد (همان، ۷۰). منابع: آیت‌الله‌العظمی سید محمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، ج ۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ آینه حسن: خاطراتی از ویژگی‌های ممتاز امام خمینی (ره) در امور فردی و اجتماعی (۱۳۷۹)، به کوشش: اصغر میرشکاری و حمید بصیرت‌منش، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ التقوی الاشتهاردی، حسین (۱۳۷۶)، تنقیح الاصول، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ تقوی اشتهاردی، حسین (۱۳۸۷)، «نماد ورع و خداباوری»، ماهنامه شاهد یاران، شماره ۳۸ (یادمان شهید آیت‌الله علی قدوسی)، دی؛ «درگذشتگان: آیت‌الله تقوی اشتهاردی» (۱۳۷۹)، دوماهنامه آینه پژوهش، سال یازدهم، شماره ۶۴، مهر ـ آبان؛ دوانی، علی، (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ محمدی اشتهاردی، محمد (۱۳۸۳)، «حاج شیخ حسین تقوی اشتهاردی، محقق وارسته»، ستارگان حرم، به اهتمام گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ج ۱۰، قم، زائر.