سیدمحمد شاهچراغی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی.
او در بیستم خرداد ۱۳۱۳ ش در حسن‌آباد دامغان (آیت‌الله حاج شیخ...، ۴۷) و در خانواده‌ای از سادات موسوی و منتسب به حضرت شاهچراغ (ع) به دنیا آمد (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۲). دوران ابتدایی را در روستای فرات (نزدیکی زادگاهش) گذراند. آنگاه با هدف تحصیل دروس حوزوی راهی دامغان شد و مقدمات را در آنجا و نزد آقایان عالمی دامغانی، غلامحسین خیری، محمدرضا خدائی و برادرش سید طاهر شاهچراغی خواند (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۲). او سپس در سال ۱۳۳۴ ش راهی قم شد (آیت‌الله حاج شیخ...، ۴۸) و دروس سطح را در حوزه علمیه آن شهر پیش آقایان میرزا علی‌اکبر مشکینی، محمدتقی ستوده اراکی، شیخ جعفر سبحانی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی، سید محمدباقر سلطانی طباطبایی (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۲-۴۸۳) و سید مصطفی خمینی آموخت (آیت‌الله حاج شیخ...، ۴۸). آنگاه در درس خارج فقه و اصول آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و خارج اصول شیخ مرتضی حائری یزدی (شریف رازی، ج ۵، ۱۲۵) و خارج فقه و اصول سید محمد محقق داماد شرکت کرد (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۳). وی در زندگینامه‌ای که برای درج در سایت بیت‌الهدی نگاشته، از حضور ۶-۷ ساله در درس امام خمینی سخن گفته و حضور در درس‌های امام خمینی تا تبعید ایشان به ترکیه ادامه داشته است («زندگینامه آیت‌الله...»، http://beitolhoda.com). با استناد به این گزارش می‌توان گفت که از سال ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۳ ش در درس‌های امام خمینی شرکت می‌کرده است.
سید محمد شاهچراغی پس از تکمیل تحصیلات، به شهر نائین رفت و یک سال به اقامه نماز در مسجد محمدیه آن شهر پرداخت (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۳). آنگاه به دستور آیت‌الله گلپایگانی رهسپار سمنان شد و اقامه نماز را در مسجد عابدینیه آن شهر بر عهده گرفت (شریف رازی، ج ۵، ۱۲۶-۱۲۵؛ آیت‌الله حاج شیخ...، ۴۸). او در کنار اقامه نماز، به تدریس در مدرسه علمیه صادقیه آن شهر نیز پرداخت (همان). شاهچراغی در سمنان در کنار برخی از روحانیان مبارز، به تبیین اهداف نهضت اسلامی می‌پرداخت و با حکومت پهلوی مبارزه می‌کرد. بر اساس گزارش‌های ساواک، او ازجمله روحانیانی بود که در مراسم و مجالسی که توسط مقامات دولتی در سمنان برگزار می‌شد شرکت نمی‌کرد. ازجمله در سال ۱۳۵۱ ش در نیایش ۱۵ بهمن حضور نیافت. ساواک در گزارشی، از او به‌عنوان یکی از مریدان سرسخت امام خمینی نام برد که از ایشان تقلید می‌کند (همان، ۴۷). به همین سبب در اردیبهشت ۱۳۵۲ ش به ساواک احضار گردید (همان، ۷۰). او مسجد عابدینیه را به یکی از کانون‌های مهم و فعال مبارزات اسلامی در سمنان تبدیل کرد (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۳) و فعالیت‌های سیاسی در آن مسجد باعث شد در سال ۱۳۵۳ ش از طرف ساواک ممنوع‌المنبر شود (همان؛ انقلاب اسلامی به...، کتاب ۵، ۴۳۷). او همچنین جلساتی را با عنوان عصمتیه برای آشنا کردن بانوان با مسائل دینی در سمنان برگزار می‌کرد (آیت‌الله حاج شیخ...، ۸۳-۸۴). ساواک در همان سال از دیدار دو تن از روحانیان به نامهای شاهچراغی و تقوی از صادق خلخالی، روحانی تبعیدی در رودبار خبر داد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۶، ۱۹۷)، اما درباره هویت آنان مطلبی در آن گزارش وجود ندارد و صرفاً می‌توان احتمال داد که آنان سید محمد شاهچراغی و سید محمد تقوی، از روحانیان سمنان بوده‌اند. در ۱۱ آذر ۱۳۵۶ و در چهلمین روز درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی، مجلس ختمی به همان مناسبت در سمنان برگزار شد و سید محمد شاهچراغی ازجمله روحانیانی بود که در آن مجلس شرکت داشت (همان، ۸۶). او در دهم فروردین ۱۳۵۷ (برابر با چهلمین روز حمله مأموران حکومت پهلوی به تظاهرات مردم تبریز)، «سخنانی تحریک‌آمیز به نفع [امام] خمینی» ایراد کرد. به همین علت، ساواک خواستار دستگیری او و برخی دیگر از روحانیان سمنان شد (همان، ۱۰۹). به نظر می‌رسد این دستور اجرایی نشد، چراکه در اردیبهشت ۱۳۵۷، وقتی مأموران حکومت پهلوی به خانه‌های مراجع تقلید در قم یورش بردند، شاهچراغی همراه با جمعی دیگر از روحانیان سمنان در نامهای به آیت‌الله گلپایگانی، هتک حرمت مرجعیت و توهین به مقام مرجعیت را محکوم کردند (همان، ۱۰۴). آنان تلگراف مشابهی را برای آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری نیز ارسال نمودند (همان، ۱۰۵؛ انقلاب اسلامی به...، ج ۵، ۴۳۷) و سپس همراه با جمعی از روحانیان سمنان، در اعتراض به آن واقعه، به مدت سه روز از اقامه نماز جماعت خودداری کردند. ساواک در گزارشی در این باره، خواستار تبعید سید محمد شاهچراغی از سمنان شد (آیت‌الله حاج شیخ...، ۱۰۳). او همراه با برخی از روحانیان سمنان، روز ۲۷ خرداد ۱۳۵۷ (مصادف با ماه رجب) را روز عزای عمومی اعلام کردند و از اقامه نماز جماعت در آن روز خودداری نمودند (همان، ۱۱۱). وی در پی تحریم جشن نیمه شعبان توسط امام خمینی، در اجرای آن حکم در سمنان نقش زیادی داشت. ساواک در گزارشی، سید محمد شاهچراغی را یکی از روحانیان افراطی و فرصت‌طلب نام برد که به تحریک و مسموم کردن اذهان مردم می‌پردازد (انقلاب اسلامی به...، ج ۷، ۲۵۸).
او و تعدادی از روحانیان در شهریور ۱۳۵۷ و پس از اعلام حکومت نظامی در تهران، به تبعیت از روحانیان تهران، اعلام کردند که به مدت سه روز از اقامه نماز جماعت خودداری خواهند کرد (آیت‌الله حاج شیخ...، ۱۱۳). در مهر آن سال نیز پس از اطلاع از محاصره خانه امام خمینی در نجف اشرف، همراه با دیگر روحانیان سمنان در مسجد جامع آن شهر اجتماع کردند و تنفر و تأثر خود را از اقدام حکومت بعث عراق ابراز کردند. او در آن اجتماع، در سخنانی از امام خمینی تجلیل کرد. آنان همچنین اعلامیه‌ای را در تقبیح اقدام عراق صادر کردند. آن اعلامیه در اجتماع فوق قرائت شد و مورد تأیید مردم قرار گرفت (همان، ۱۱۸). ساواک در ۲۹ مهر آن سال فهرستی از طرفداران «سرسخت» امام خمینی تهیه کرد که نام شاهچراغی هم در آن فهرست دیده می‌شود (همان، ۱۲۵-۱۲۶). او در مهر ۱۳۵۷ ش و پس از عزیمت امام خمینی به فرانسه، همراه با جمعی از روحانیان مبارز سمنان با صدور اعلامیه‌ای خطاب به امام خمینی، حمایت خود را از مبارزات ایشان اعلام داشتند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۳۹۸). وی در ششم آذر ۱۳۵۷ در اجتماع مردم سمنان در مسجد جامع آن شهر سخنرانی کرد و با اشاره به حوادث مشهد و حمله به مردم آن شهر، شخص محمدرضاشاه را مورد انتقاد قرار داد (آیت‌الله حاج شیخ...، ۱۳۷). وقتی طرفداران حکومت پهلوی بازار دامغان را مورد حمله قرار دادند، همراه با محمدتقی نصیری و یکی دیگر از روحانیان اعزامی از قم، به آن شهر رفت و به بررسی میزان خسارت پرداخت. آنان تصمیم گرفتند با استفاده از وجوهات شرعی، خسارات افراد را که اغلب از طرفداران امام خمینی بودند پرداخت کنند (همان، ۱۳۸). او در ۱۴ آذر ۱۳۵۷ و در پی دستگیری محمدعلی عالمی، از روحانیان مبارز سمنان، در کمیته تأمین استان حضور یافت و خواستار آزادی عالمی شد (همان، ۱۴۶). در ۲۶ دی آن سال نیز در اجتماع فرهنگیان سخنرانی کرد و از مبارزات آنان تجلیل نمود (همان، ۱۴۸-۱۴۹). پس از تظاهرات باشکوه تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ ش، همراه با جمعی از علمای مبارز سراسر کشور در اعلامیه‌ای با استناد به تظاهرات فوق، محمدرضاشاه را مخلوع دانستند و بر عدم مشروعیت حکومت پهلوی تأکید کردند و از دولت‌های خارجی خواستند از هر گونه همکاری با حکومت پهلوی خودداری کنند (قاسم‌پور، ج ۲، ۴۱۹-۴۲۰).
سید محمد شاهچراغی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به امامت جمعه مهدی‌شهر در استان سمنان منصوب شد. آنگاه به سمت حاکم شرع در آن شهر منصوب گردید و مدتی هم مدیریت کمیته امداد امام خمینی را در آن شهر بر عهده داشت. سپس به سمت مدیر بنیاد شهید مهدی‌شهر منصوب شد. او در ۱۲ دی ۱۳۸۰ ش به سمت نماینده ولی‌فقیه در استان سمنان و امام جمعه آن شهر منصوب شد (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۳) و هم‌اکنون (۱۳۹۷ ش) آن سمت را در اختیار دارد. وی در چهارمین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از سوی مردم استان سمنان به نمایندگی برگزیده شد («نتایج شمارش آرای...»، ۸). در پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری هم بار دیگر به نمایندگی از مردم استان سمنان، راهی آن مجلس شد. تأسیس مدرسه علمیه عصمتیه در مهدی‌شهر از فعالیت‌های اجتماعی اوست (کاظمینی، ج ۱، ۴۸۳). وی در حال حاضر امام جمعه سمنان است.
منابع
آیت‌الله محمدتقی نصیری به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۷۸)، ج ۵، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۷۹)، ج ۷، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ «زندگینامه آیت‌الله شاهچراغی»، http://beitolhoda.com؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۵، قم، انتشارات کتابفروشی اسلامیه؛ قاسم‌پور، داود (۱۳۸۹)، انقلاب اسلامی در ارومیه، ج ۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه¬ ائمه¬ جمعه¬ سراسر کشور، به اهتمام سید محمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، ج ۱، بنیاد ریحانه الرسول یزد، تهران، برگ رضوان؛ «نتایج شمارش آرای انتخابات خبرگان: ستاد انتخابات کشور، نتایج قطعی شمارش آرای چهارمین دوره انتخابات خبرگان رهبری را اعلام کرد»، (۱۳۸۵)، روزنامه اعتماد ملی، شماره ۲۵۸، ۲۸ آذر؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۴)، کتاب ۳۶: آیت‌الله محمدصادق خلخالی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.