محمد جعفری، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی.

محمد جعفری معروف به جعفری گیلانی در سال ۱۳۱۸ش در شهر رودسر در استان گیلان به دنیا آمد [۱] او پس از طی دوران ابتدایی،[۲] به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و در سال ۱۳۳۳ش به قم رفت و دروس مقدمات و سطح را در آن حوزه نزد برخی از استادان آن حوزه ازجمله محمدرضا آدینه‌وند آموخت. آنگاه به مشهد رفت و در حوزه علمیه آن شهر در درس ادیب نیشابوری حاضر شد. پس از مدتی دوباره به قم بازگشت و دروس سطح را نزد محمدتقی ستوده و مختار (محمدعلی) امینیان تکمیل کرد[۳] او در ۱۳۴۰ دوره سطح را به پایان رساند و از آن سال در درس خارج فقه و اصول امام خمینی شرکت کرد[۴] و به نظر می‌رسد حضور او در درس خارج فقه و اصول امام خمینی تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور ادامه داشته است. وی سپس از درس خارج شیخ مرتضی حائری یزدی بهره‌مند شد [۵]

وی از سال ۱۳۴۱ش به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت. در سال ۱۳۴۲ ش به جرم فعالیت علیه حکومت پهلوی دستگیر و زندانی شد [۶] و مدت یک ماه در زندان بود[۷] پس از آزادی به مبارزات خود ادامه داد و در سال ۱۳۴۳ ش به جرم توزیع اعلامیه علیه حکومت پهلوی تحت تعقیب قرار گرفت [۸] جعفری گیلانی ازجمله افرادی بود که در لیله الضرب (کتک خوردن طرفداران امام خمینی در مسجد اعظم قم به بهانه طرح نام ایشان) حضور داشت و در آن روز مورد ضرب و شتم قرار گرفت[۹] او در سال ۱۳۴۴ ش نیز به جرم اهانت به محمدرضاشاه دستگیر شد [۱۰] و این بار سه ماه در زندان به سر برد [۱۱] در ۳۰ آبان ۱۳۴۴ و در اولین سالگرد تبعید امام خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از روحانیان، با ارسال نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر، به تبعید امام خمینی اعتراض کرد [۱۲] پس از استقرار امام خمینی در نجف اشرف هم همراه با محصلان و مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امام خمینی، ادامه تبعید «آن مرجع عالی‌قدر که به خاطر دفاع از قرآن و حقوق ملت اسلام و حمایت از استقلال و تمامیت ارضی کشور اسلامی ایران صورت گرفته است» را غیرقانونی اعلام کرد و بر پیروی مردم ایران و حوزه علمیه قم «از منویات مقدس آن قائد عظیم‌الشأن » تأکید نمود و خواستار رفع موانع بازگشت ایشان به کشور شد «تا... با تدبیرات خردمندانه و رهبری‌های ارزنده آن زعیم عالی‌قدر، مصالح عالیه اسلام و ایران و حقوق از دست رفته ملت تأمین گردد» [۱۳]

وی در محرم و صفر همان سال ازجمله واعظانی بود که از طرف شهاب‌الدین اشراقی، داماد امام خمینی مأموریت یافت در سخنرانی‌هایش به افشاگری علیه حکومت پهلوی و اطلاع‌رسانی درباره تبعید امام خمینی به خارج از کشور بپردازد [۱۴] این اقدامات باعث شد تا اداره کل سوم ساواک در نامه‌ای به ساواک قم، از وی به‌عنوان یکی از طرفداران جدی امام خمینی در قم نام ببرد و خواستار تبعید او از قم شود[۱۵] این درخواست در اردیبهشت ۱۳۴۵ توسط رئیس ساواک قم تکرار شد[۱۶] پیرو این پیشنهاد، کمیسیون امنیت اجتماعی قم در سوم اردیبهشت آن سال وی را به چهار ماه اقامت اجباری (تبعید) در شهر فردوس محکوم کرد [۱۷] جعفری در ۲۰ دی همان سال پس از سخنرانی در چینی‌جان رودسر و تجلیل از امام خمینی، به شهربانی احضار و به ساواک گیلان تحویل داده شد و در نهایت با قرار وثیقه آزاد گردید [۱۸] در گزارش ساواک درباره فعالیت‌های او، از وی به‌عنوان یکی از شاگردان امام خمینی نام برده شده است که هر جا، هر فرصتی پیش می‌آید برای امام خمینی تبلیغ می‌کند [۱۹] او سپس محاکمه و به حبس محکوم شد و در ۷ خرداد ۱۳۴۷ از زندان آزاد شد[۲۰] با وجود این، اداره کل سوم ساواک در نامه‌ای به ساواک گیلان، خواستار کنترل رفتار و تماس‌های او شد.

وی پس از آزادی به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و در روستاهای املش جلساتی را با حضور طرفداران امام خمینی برگزار می‌کرد و به بحث و سخنرانی در آن جلسات می‌پرداخت[۲۱] وی همچنین با برگزاری جلساتی در روستای چینی‌جان[۲۲] و دیگر روستاهای رودسر، در ترویج مرجعیت امام خمینی می‌کوشید [۲۳] این فعالیت‌ها باعث شد تا ساواک او را تحت نظر قرار دهد[۲۴] جعفری گیلانی در سال ۱۳۴۹ ش در توزیع تلگراف مدرسان حوزه علمیه قم به امام خمینی در جریان رحلت آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم نقش داشت. ساواک در گزارشی دراین‌باره نوشت: «محمد جعفری گیلانی در حالی که تعدادی از همین اعلامیه مدرسین و گیلانی‌ها را در دست داشت به حبیب‌الهی خمینی داد و همچنین عامل توزیع‌کننده سالاری یزدی و جعفری گیلانی و مصطفی شربیانی می‌باشند»[۲۵] در ۱۳ دی ۱۳۵۰ پس از سخنرانی محمدعلی علامه وحیدی، سناتور انتصابی شاه در مجلس سنا علیه امام خمینی، تظاهراتی علیه حکومت پهلوی در قم شکل گرفت که جعفری گیلانی هم در آن نقش داشت. به همین دلیل در قم دستگیر و زندانی شد [۲۶] وی در آن سال‌ها در گروه «بیت اعظم» که با هدف «ترویج و تبلیغ دین مبین اسلام و نشر افکار و عقاید قائد اعظم آیت‌الله خمینی و پیروی از برنامه‌های مبارزاتی ایشان» تشکیل شده بود، عضویت داشت[۲۷] ساواک در گزارشی از فعالیت‌های جعفری گیلانی، وی را «یکی از روحانیون ناراحت و اخلالگر و طرفدار [امام] خمینی در شهرستان قم... که در فعالیت‌های ضدامنیتی و تحریک طلاب علوم حوزوی و متعصبین مذهبی به شورش و بلوا دخالت داشته» نامید و کمیسیون امنیت اجتماعی قم در ۲۲ مرداد ۱۳۵۲ او را به سه سال تبعید در نیریز در استان فارس محکوم کرد. وی در آن زمان متواری بود، به همین سبب ساواک خواستار شناسایی، بازداشت و اعزام او به نیریز شد [۲۸]او در دی همان سال ممنوع‌المنبر شد. گویا وی تبعید نشده بود، چراکه در اسناد ساواک، محل اقامت او در آن تاریخ، قم قید شده است [۲۹] کمیسیون امنیت اجتماعی قم در شهریور ۱۳۵۳ رأی به تبعید او به کاشمر در استان خراسان داد [۳۰] او در آستانه ماه محرم (دی) ۱۳۵۴ از طرف ساواک ممنوع‌المنبر شد و در آن سند هم محل اقامت او قم قید شده است[۳۱]

جعفری گیلانی در سال ۱۳۵۷ ش از عوامل اصلی حرکت مردم و انجام تظاهرات و سخنرانی علیه رژیم پهلوی در گیلان بود. بر اساس اسناد ساواک، وی در دهه سوم تیر آن سال، به سخنرانی در مسجد جامع املش می‌پرداخت و در تشویق مردم به تظاهرات نقش داشت. به همین علت رئیس ساواک لاهیجان در نامه‌ای به ریاست ساواک گیلان، خواستار دستگیری او به اتهام «تحریک و اخلال نظم و سوق دادن مردم به‌سوی اقدامات اخلالگرانه» شد [۳۲] در پی این دستور، او در ۲۸ تیر ۱۳۵۷ پس از سخنرانی در مسجد جامع املش دستگیر و زندانی شد [۳۳] وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حمایت از نظام اسلامی پرداخت. در ۹ مهر ۱۳۵۸ با حکم امام خمینی به شهرهای لنگرود، رودسر و لاهیجان رفت تا به سازمان‌دهی اوضاع آن شهرها بپردازد [۳۴] سپس در تأسیس دفتر تبلیغات اسلامی در قم نقش داشت[۳۵] او در سال ۱۳۶۱ ش و انتخابات میان‌دوره‌ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه لنگرود به نمایندگی مجلس شورای اسلامی برگزیده شد [۳۶] پس از پایان دوره اول مجلس شورای اسلامی مسئولیت اعزام طلاب به جبهه‌های جنگ را بر عهده گرفت و سپس به ریاست هیئت‌مدیره دفتر تبلیغات اسلامی قم منصوب گردید. آنگاه به عضویت شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه درآمد[۳۷]و در سال۱۳۹۶ ش نیز عضویت او در آن شورا تمدید شد [۳۸]

پانویس

  1. (کاظمینی، ج۱، ص۲۱۸).
  2. (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۴۰)
  3. (کاظمینی، ج۱، ص۲۱۸).
  4. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۲۱، ص۹۱)
  5. (کاظمینی، ج۱، ص۲۱۸).
  6. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج۱، ص۱۴۱)
  7. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج ۲، ص۲۵۲).
  8. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج ۱، ص۱۴۱).
  9. («لیله الضرب: اولین...»، ص۱۰۱-۱۰۲).
  10. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج ۱، ص۱۴۱)
  11. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج ۲، ص۲۵۲).
  12. (دوانی، ج ۵، ص۱۵۰-۱۵۴).
  13. (اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۷۸- ۱۷۳؛ خسروشاهی، ج ۳، ص۹۵؛ سیر مبارزات امام در آیینه...، ج۵، ص۳۷۲-۳۶۹).
  14. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۳۶، ص۵۵).
  15. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۴۶، ص۹۵، ج۲۱، ص۹۰).
  16. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۲۱، ص۱۰۲).
  17. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۲۱، ص۱۱۶).
  18. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج ۱، ص۱۴۲).
  19. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج ۱، ص۱۴۲؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد، ج ۴، ص۲۸۲-۲۸۳).
  20. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج۲، ص۳۲۷).
  21. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج۲، ص۱۵۰-۱۵۱).
  22. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج۲، ص۱۵۳)
  23. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج۲، ص۱۵۹).
  24. (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان، ج۲، ص۱۸۵).
  25. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ص۱۶۵).
  26. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ص۲۷۳).
  27. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ص۳۳۸).
  28. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ص۳۵۱؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد، ج ۶، ص۴۹۱).
  29. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۳، ص۷۸-۷۹).
  30. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۲۱، ۱۸۶).
  31. (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۳، ص۱۹۷).
  32. (انقلاب اسلامی به...، استان گیلان، ج ۲، ص۲۴).
  33. (انقلاب اسلامی به...، استان گیلان، ج ۲، ص۳۲۷).
  34. (صحیفه امام، ج ۱۰، ص۱۹۳).
  35. (خاطرات آیت‌الله...، ج ۱، ص۵۱۹).
  36. (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۴۰).
  37. (کاظمینی، ج ۱، ص۲۱۹)
  38. («با حکم رهبر انقلاب...»، ص۱).

منابع

  • اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان (۱۳۸۹)، ج۱ و ۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
  • «با حکم رهبر معظم انقلاب اسلامی، حجت‌الاسلام حاج علی‌اکبری، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه شد» (۱۳۹۶)، روزنامه رسالت، شماره ۹۱۲۴، ۱۷ دی.
  • خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی (۱۳۸۴)، ج۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد ساواک (۱۳۸۶)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۴ و ۶، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، تهران، برگ رضوان.
  • معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
  • «لیله الضرب: اولین چماق‌داری علیه طرفداران امام» (۱۳۷۱-۱۳۷۲)، فصلنامه یاد، شماره ۲۹ و ۳۰، زمستان و بهار.
  • یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۲۱: آیت‌الله حاج شیخ محمدمهدی ربانی املشی (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
  • یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۳۶: آیت‌الله محمدصادق خلخالی (۱۳۸۴)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
  • یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۴۳: عالم مبارز حجت‌الاسلام حاج شیخ محمد تعمیرکاری (۱۳۹۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
  • یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۴۰: معلم اخلاق آیت‌الله حاج میرزا علی فیض مشکینی اردبیلی (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
  • یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۴۶: آیت‌الله شیخ شهاب‌الدین اشراقی (۱۳۹۲)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.