سیدموسی شبیری زنجانی، از شاگردان درس سطح امام‌خمینی.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| اطلاعات علمی |
خاندان
سیدموسی شبیری زنجانی در یازدهم اسفند ۱۳۰۶ در شهر قم و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد.[۱] پدرش سیداحمد حسینی زنجانی از مدرسان دروس عالی حوزه علمیه قم بود و پس از رحلت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، از سوی آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری در سازمان‌دهی بعضی از امور حوزه چون پاسخ به استفتائات.[۲] فعالیت می‌کرد و نماینده مخصوص آیت‌الله حجت بود.[۳] و اداره مدرسه حجتیه و امامت جماعت حرم حضرت معصومه را بر عهده گرفت. همچنین از دوستان صمیمی و از نزدیکان امام‌خمینی بود و در تحولات نهضت اسلامی ایشان را همراهی می‌کرد.[۴]
تحصیل
سیدموسی شبیری زنجانی دوران ابتدایی را در زادگاهش گذراند و به تحصیل دروس دینی روی آورد. شرح امثله و شرح میر و تصریف را نزد پدرش خواند.[۵] مدتی کوتاه هم در درس شیخ محمد محققی لاهیجی شرکت کرد و مطول را نزد سیدمرتضی علوی فریدنی (سلمانی آرانی، ص۴۸۷) و بخشی از حاشیه ملا عبدالله را پیش مرتضی مطهری فراگرفت.[۶] بخشی از شرح لمعه را هم نزد آیت‌الله سیدعبدالجواد جبل عاملی فراگرفت.[۷] و بخش دیگری از آن را پیش شیخ عبدالحسین فقیهی خواند.[۸] قوانین‌الاصول و رسائل شیخ مرتضی انصاری را هم پیش آیت‌الله سیدرضا بهاءالدینی آموخت.[۹] و در بخشی دیگر از رسائل از شاگردان امام‌خمینی بود. آیت‌الله شبیری درباره حضور در درس رسائل امام‌خمینی می‌گوید: «آقای حائری (آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم) دیده بود مُدَرِّس قابل اعتنا برای سطوح عالیه چون رسائل، مکاسب و کفایه نیست. از تعدادی از این علمای مبرز درخواست کرده بود که این درس‌ها را بگویند، چون اینها این درس‌ها را نمی‌گفتند. یکی از آنها آقای داماد (آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد) بود که ایشان رسائل و مکاسب را شروع می‌کند. آقای (امام) خمینی رسائل می‌گفت و خود من در درس رسائل آقای خمینی شرکت می‌کردم».[۱۰] با استناد به این گزارش می‌توان گفت که شبیری زنجانی در زمان حیات آیت‌الله حائری یزدی و پس از آن در این درس شرکت می‌کرده است. شبیری زنجانی درباره ویژگی‌های درس سطح امام‌خمینی می‌گوید: «ایشان از خارج خوب بیان می‌کرد و درس ایشان سطح تنها نبود، بیش از سطح بیان می‌کرد، ولی به «یؤید» و «یشعر» و «فتأمل» نمی‌پرداخت. مطالب کلی را از خارج می‌گفت، ولی به جزئیات و ریزه‌کاری‌ها نمی‌پرداخت؛ درسشان درس خارجی بوده با کتاب» (خاطرات شفاهی، آرشیو مؤسسه در قم).
شبیری زنجانی سپس مدت دو سال در درس کفایة الاصول آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد شرکت کرد.[۱۱] چند ماهی هم در درس مکاسب و ده روز هم در درس کفایة الاصول آیت‌الله مرتضی حائری یزدی حضور یافت.[۱۲] مدت کوتاهی هم در درس منظومه علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت داشت.[۱۳] او ابتدا منظومه را خصوصی نزد علامه طباطبایی خواند و سپس در درس عمومی ایشان در مسجد سلماسی شرکت کرد، ولی این حضور کوتاه بود.[۱۴] مدتی هم در درس تفسیر قرآن سیدابوالفضل موسوی زنجانی در زنجان شرکت داشت.[۱۵] شبیری زنجانی در سال ۱۳۲۳ به درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدصدرالدین صدر رفت.[۱۶] و از آن درس به‌عنوان نخستین درس خارج خود یاد می‌کند.[۱۷] او از سال ۱۳۲۴ و با ورود آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی، در درس‌های خارج فقه (کتاب الغضب، کتاب الاجاره و کتاب الصلاة) و اصول ایشان حضور یافت.[۱۸] هم‌زمان در درس آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری هم شرکت می‌کرد و سپس وارد درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد شد.[۱۹] و مدت ۲۱ سال در درس خارج فقه.[۲۰] (اندکی از کتاب صلاة، کتاب الطهاره، کتاب الصوم، کتاب الخمس و کتاب الحج) و چهار سال هم نزدیک به یک دوره در درس خارج اصول ایشان.[۲۱] حضور داشت.[۲۲] همچنین مدتی از درس خارج (برائت) آیت‌الله میرسیدعلی یثربی استفاده کرد.[۲۳] همچنین شریف‌رازی از آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری هم به‌عنوان یکی از استادان شبیری زنجانی در خارج فقه و اصول نام برده است.[۲۴]
او دو بار هم در سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ به عراق رفت و در نجف اشرف، مدتی در درس خارج فقه (صلاة) آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی و خارج فقه (حج) آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم شرکت کرد.[۲۵] و مدتی هم در درس خارج فقه (باب رضاع) و درس خارج اصول آیت‌الله سیدابوالقاسم موسوی خویی حضور یافت.[۲۶] سپس به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم پرداخت و ابتدا خارج فقه (مبحث حج) را بر اساس و ترتیب دو کتاب عروةالوثقی و شرایع الاسلام آغاز کرد که مدت ۱۵ سال طول کشید. پس از آن دیگر مباحث فقهی چون اجاره، خمس و نکاح را بر اساس کتاب عروةالوثقی تدریس کرد و به‌موازات آن بعضی از مباحث اصول، علوم درایه، قواعد کلی علم رجال را تدریس کرد.[۲۷] مدتی از سوی آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری، یکی از ممتحنان حوزه علمیه قم بود، ولی چون بنایش بر سختگیری و رد کردن نبود، نتوانست ادامه دهد و استعفا داد.[۲۸]
فعالیت مبارزاتی علیه حکومت پهلوی
شبیری زنجانی در دوران نهضت اسلامی از جمله روحانیانی بود که همراه با دیگر مدرسان حوزه علمیه قم به فعالیت علیه حکومت پهلوی پرداخت و اعلامیه‌های انتقادی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد.[۲۹] پس از آن نیز مبارزات سیاسی خود را در قالب صدور و امضای اعلامیه‌های روحانیت مبارز ادامه می‌داد. در سال ۱۳۵۲، وقتی برخی از مدرسان مدرسه حقانی از قم تبعید شدند، آیت‌الله شبیری زنجانی مدتی در آنجا شرح لمعه را تدریس کرد که دوره‌اش کوتاه بود. پس به تدریس درایه در همان‌جا پرداخت. مدتی هم درس خارج اصول را در همان‌جا تدریس می‌کرد.[۳۰] وی در سال‌های ۱۳۵۶ـ۱۳۵۷ هم همراه با مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد.[۳۱]
تألیفات
شبیری زنجانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و به تدریس دروس خارج فقه و اصول در قم ادامه می‌داد. وی هم‌اکنون از مراجع مسلم تقلید است. از تألیفات او می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد: تحریر الجواهر (کتاب الحج)، تجرید فتاوی الجواهر (کتاب الحج)، شرح علی حج عروةالوثقی (بخش اقسام حج)، تعلیقه بر متن و سند کتاب الحج جامع احادیث شیعه (به‌ویژه کتاب حج)، بحاث فی التعادل و التراجیح، بحث فی قاعدتی الفراغ و التجاوز، تقریرات پراکنده از دروس خارج فقه و اصول برخی از اساتید، مناسک حج، مختصر مناسک، رساله توضیح المسائل، جرعه‌ای دریا، تعلیقه بر اکثر کتب حدیثی و مصادر، تعلیقه بر کتاب رجال نجاشی و شیخ طوسی، تصحیح کتاب رجال نجاشی، دروس درایه و قواعد عامه رجال، فهارس رجالی بر اسناد اکثر کتب حدیثی، اسناد صحابه اجماع با تعیین راوی و مروی عنه و مقالات حاشیه رساله عدیمه النظر فی احوال ابی بصیر، تعلیقه بر رساله فی ان الوتر ثلاث رکعات، دراسه فی الاجاره، دراسه فی فقه الخمس، دراسات فی فقه النکاح، مقاله پیرامون تبصره العوام، مقاله پیرامون فهرست شیخ منتجب الدین، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، گفتاری پیرامون شخصیت شیخ محمدتقی شوشتری، خاندانی بزرگ: درباره امام موسی صدر، ابوالعباس نجاشی و عصر وی.[۳۲]
پانویس
- ↑ سلمانی آرانی، ص۴۸۵.
- ↑ شریف‌رازی، ج ۲، ص۱۶۷.
- ↑ احمدی زنجانی، ص۵۹ـ۶۰.
- ↑ شبیری زنجانی، ج ۳، ص۵۳۷ـ۵۵۳.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۳۱.
- ↑ شبیری زنجانی، ج ۲، ص۶۵۴.
- ↑ سلمانی آرانی، ص۴۸۷.
- ↑ شبیری زنجانی، ج ۱، ص۵۸۳.
- ↑ سلمانی آرانی، ص۴۸۷.
- ↑ شبیری زنجانی، ج ۱، ص۵۹۰.
- ↑ شبیری زنجانی، ج ۳، ص۵۲۱.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۳، ص۶۲۹ـ۶۳۰.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۳۶.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۶۷ـ۶۶۸.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۸۷.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۲، ص۶۳۹.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۱، ص۶۰۶.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.
- ↑ شبیری زنجانی، ج ۱، ص۶۰۷.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۳، ص۵۲۱.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۲۱.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۴۸۳.
- ↑ شریف‌رازی، ج ۲، ص۱۶۸.
- ↑ سلمانی آرانی، ص۴۸۷ـ۴۸۸؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، ص۲۴۴؛ شبیری زنجانی، ج ۳، ص۶۷۳ـ۶۷۴.
- ↑ سلمانی آرانی، ص۴۸۸.
- ↑ شبیری زنجانی، ج ۲، ص۶۳۶ـ۶۳۷.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۰۹ ـ ۱۱۰؛ ۱۳۹ ـ ۱۴۱، ۱۶۴، ۱۷۲ـ ۱۷۳ و ۱۸۰ـ۱۸۱.
- ↑ شبیری زنجانی، ج۱، ص۶۰۶.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۲۳۸ ـ ۲۳۹، ۲۴۹ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۲ و ۲۹۹، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۲۵ ـ ۴۲۷، ۴۷۹.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۴۹ـ۲۵۰؛ سلمانی آرانی، ص۴۹۰ـ۴۹۱.
منابع
- احمدی زنجانی، زین‌العابدین (۱۳۷۴)، علماء نامدار زنجان در قرن چهاردهم (ه. ق) به ضمیمه فرزانگان معاصر، قم، انتشارات دارالنشر اسلامی.
- جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۸۶)، «سیدموسی شبیری زنجانی، فقیه محقق»، گلشن ابرار، ج۷، به کوشش جمعی از محققان پژوهشکده باقرالعلوم، قم، نور السجاد.
- شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۸۹)، جرعه از دریا، ج۱، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتابشناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
- شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۰)، جرعه از دریا، ج۲، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتابشناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
- شبیری زنجانی، سیدموسی (۱۳۹۳)، جرعه از دریا، ج۳، تهیه و تنظیم: مؤسسه کتابشناسی شیعه، قم، مؤسسه کتابشناسی شیعه (مؤسسه تراث الشیعه).
- شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۲، قم، اسلامیه.