امینیان، محمدعلی؛ از شاگردان درس اخلاق و خارج فقه و اصول امام خمینی. مختار معروف به محمدعلی امینیان در سال ۱۳۰۵ ش در روستای فتیده از توابع لنگرود (استان گیلان) به دنیا آمد. پدربزرگش، شیخ حسن معین‌العلما، و پدرش عبدالحسین امینیان از خرده‌مالکان آن روستا بود (رخ نگار در صفای آستانه، ۲-۳). محمدعلی امینیان خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در زادگاهش آموخت. سپس نزد شیخ اسماعیل، از عالمان آن روستا، به فراگیری علوم شرعی پرداخت (همان، ۷). دوران ابتدایی را هم در مدرسه‌ای در چهار کیلومتری زادگاهش گذراند (خبرگان ملت، ج ۱، ۹۵-۹۶). او در سال ۱۳۲۳ ش برای تحصیل علوم حوزوی به قم رفت (خاطرات آیت‌الله...، ۹) و در درس اخلاق امام خمینی (در سال ۱۳۲۴ ش) که روزهای پنج‌شنبه و جمعه در مدرس زیر کتابخانه مدرسه فیضیه تشکیل می‌شد، حاضر می‌شد (سلسله موی... ۳۲؛ صحیفه دل، ج ۲، ۲۹) و سه ماه از آن درس بهره برد (رخ نگار در...، ۱۱۷-۱۱۸). امینیان درباره حضور در آن درس و ویژگی‌های آن می‌گوید: «با توجه به اینکه طلبه بسیار ابتدایی بودم، مع‌الوصف از بیانات شیوا و روانشان بهره کافی می‌بردم. به معیار «کلّم الناس علی قدر عقولهم» مطالب بسیار عالی را با بیانی بسیار ساده و روان بیان می‌فرمودند و تمام حضار مجلس از خواص و عوام استفاده می‌کردند» (صحیفه دل، ج ۲، ۲۸). او هم‌زمان، مقدمات دروس حوزوی را در حوزه علمیه قم نزد میرزا قاسم نحوی و میرزا جواد سدهی اصفهانی خواند (همان، ۲۶). لمعه را هم پیش شیخ محمد صدوقی یزدی فراگرفت (انصاری قمی، ۱۲۷) و در درس منطق هم از شاگردان شیخ محمد صادقی تهرانی بود. سپس در درس «ارث» سید محمد حسینی بهشتی حاضر شد و مکاسب محرمه را نزد شیخ مرتضی حائری یزدی و محمدتقی بهجت و قوانین‌الاصول را هم پیش شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی خواند. در درس رسایل هم از شاگردان میرزا علی‌اکبر مشکینی و شیخ محمد فکور یزدی بود و در کفایتین از محضر سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی سود برد. درس منظومه ملاهادی سبزواری را نزد شیخ حسینعلی منتظری خواند (همان، ۳۵-۳۸) و مطول را هم نزد شیخ مرتضی مطهری آموخت (انصاری، ۱۲۷)
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| اطلاعات علمی |
محمدعلی امینیان از سال ۱۳۳۲ ش به تحصیل درس خارج پرداخت و از همان سال در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حضور یافت. هم‌زمان در درس خارج فقه امام خمینی که در مسجد محمدیه برگزار می‌شد شرکت می‌کرد که ده سال از آن درس بهره‌مند شد (همان، ۴۲) و آن درس را تقریر کرد (خبرگان ملت، ج ۱، ۹۷). وی درباره درس خارج فقه امام خمینی می‌گوید: «کیفیت درس ایشان بسیار عالی و جالب بود: اولاً با مقدمات مناسب وارد بحث می‌شدند، ثانیاً مطالب را زنجیروار بیان می‌فرمودند که در نوشتن سهولت داشت، ثالثاً مشکلات مباحث را با بیانی ساده و روان بیان می‌کردند، لذا بسیار سهل التناول بود و رابعاً خداوند یک بیان کافی و شافی به ایشان عنایت کرده بودند که می‌توانستند همه گونه مطالب را شیرین و با جاذبه بیان نمایند. بالاتر از همه، با توجه به اینکه معظم‌له موقعیت هر عالمی را به‌جای خود حفظ می‌نمودند و کمال احترام را برای تمام علمای اعلام قائل بودند، مع‌الوصف انتقادات بسیاری از علمای اصول مخصوصاً نسبت به خِرّیط (تبحر) این فن، مرحوم آیت‌الله‌العظمی آقای آقا میرزا حسین نائینی (ره) داشتند و همچنین در مباحث فقهی کاملاً به ظواهر آیات کریمه و روایات شریفه متعبد بودند. هیچ‌گاه ظواهر شرع را با سلیقه‌های شخصی یا مطالب فلسفی مخلوط نمی‌کردند» (صحیفه دل، ج ۲، ۳۲-۳۳). امینیان هم‌زمان با حضور در درس خارج فقه امام خمینی، در درس خارج اصول امام خمینی نیز که در مسجد سلماسی برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد و هفت سال و نیم در آن درس حضور داشت (رخ نگار در...، ۴۲-۴۳) و آن درس را هم تقریر کرد (همان، ۶۴-۶۵)، ولی این تقریرات انتشار نیافته است. پس از آن، در درس خارج اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد و خارج فقه و اصول آیات میرزا هاشم آملی، سید کاظم شریعتمداری، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، عبدالنبی اراکی، سید مرتضی مرتضوی لنگرودی، محمدتقی بهجت و سید محمدهادی حسینی میلانی (مدت کوتاهی در مشهد) شرکت می‌کرد (همان، ۴۱-۴۵). یک سال هم از درس اسفار و تفسیر قرآن علامه سید محمدحسین طباطبایی بهره برد (همان، ۵۰). آنگاه به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و درس‌هایی چون منظومه ملاهادی سبزواری، منطق مظفر، قوانین، مکاسب، مطول و... را در حوزه علمیه قم تدریس می‌کرد (همان، ۵۴-۵۵). او سپس از طرف آیت‌الله گلپایگانی، سرپرستی امتحانات طلاب علوم دینی را به عهده گرفت و همراه با حسن تهرانی و مرتضی بنی‌فضل در ساماندهی به امتحانات کتبی و شفاهی حوزه علمیه قم نقش ایفا کرد (همان، ۱۵۱-۱۵۲؛ کاظمینی، ۱۱۱). امینیان دوم فروردین ۱۳۴۲ و در جریان حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه، در آن مدرسه حضور داشت و مورد ضرب و شتم مأموران قرار گرفت (رخ نگار در...، ۱۲۷). در خرداد آن سال در شهر نراق به سخنرانی پرداخت و پس از دستگیری امام خمینی، همراه با جمعی از علمای گیلان، اعلامیه تأیید مرجعیت امام خمینی را امضا کرد (همان، ۱۳۴-۱۳۵). وی همچنین در انتقال اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌های روحانیان مبارز قم به استان گیلان نقش داشت. پس از بازگشت امام خمینی به قم در فروردین ۱۳۴۳، با ارسال تلگرافی به علمای مبارز رشت، ضمن اطلاع‌رسانی در این باره، از اقدام آنان در حمایت از امام خمینی تقدیر کرد (انقلاب اسلامی به...، استان گیلان، ج ۱، ۵۲). پس از تبعید امام خمینی به عراق، همراه با طلاب لاهیجانی و لنگرودی حوزه علمیه قم با ارسال نامه‌ای به امام خمینی، ورود ایشان را به عتبات عالیات تبریک گفت و آرزو کرد ایشان هر چه زودتر به وطن بازگردد (روحانی، ج ۲، ۱۳۱). امینیان در سال‌های تبعید امام خمینی در انتقال اخبار حوزه علمیه قم به زادگاهش نقش داشت (انقلاب اسلامی...، استاد گیلان، ج ۱، ۲۹۵) و در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ ش در برگزاری تظاهرات و راهپیمایی‌های اعتراضی در زادگاهش فعال بود و در اغلب تجمعات به سخنرانی می‌پرداخت. به همین دلیل از سوی ساواک مورد تهدید قرار گرفت (خبرگان ملت، ج ۱، ۹۹؛ کاظمینی، ج ۱، ۱۱۱). محمدعلی امینیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در پی درخواست مردم رشت و با دستور امام خمینی (صحیفه امام، ج ۱۰، ۲۶۲)، به آن شهر رفت و امامت مسجد گلشن آنجا را بر عهده گرفت (رخ نگار در...، ۱۵۲-۱۵۳). او در کنار تبلیغ دین و اقامه نماز جماعت در آن مسجد، به مبارزه با گروهک‌های معارض با جمهوری اسلامی می‌پرداخت (همان، ۱۵۸-۱۶۳؛ خبرگان ملت، ج ۱، ۹۹-۱۰۰). سپس از طرف امام خمینی به ریاست دادگاه انقلاب اسلامی رشت منصوب شد، ولی پس از مدت کوتاهی، از آن سمت کناره گرفت. بعد از بازگشایی دانشگاه‌ها، به نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه گیلان منصوب شد و هم‌زمان نمایندگی امام خمینی در دانشگاه علوم پزشکی گیلان را هم بر عهده گرفت و بیست سال در آن سمت بود. مدتی هم به‌عنوان امام جمعه موقت رشت (کاظمینی، ج ۱، ۱۱۱)، به اقامه نماز جمعه در رشت پرداخت (رخ نگار در...، ۱۵۵-۱۵۸). او در ۱۳۶۱ با حکم امام خمینی به امامت جمعه شهر آستانه اشرفیه در استان گیلان منصوب شد (همان، ۱۶۹؛ کاظمینی، ۱۱۱). امینیان در دوره دوم مجلس خبرگان رهبری با رأی مردم استان گیلان به نمایندگی برگزیده شد و این انتخاب در دوره‌های سوم و چهارم مجلس خبرگان رهبری هم تکرار شد (کاظمینی، ۱۱۰ ـ ۱۱۱ و نیز خبرگان ملت، ۵۹۸). او در کنار اقامه نماز جمعه و جماعت در آستانه اشرفیه، در امور اجتماعی هم فعال بود و احیای حوزه علمیه آستانه اشرفیه، تأسیس مسجد جامع فتیده، بازسازی مسجد جامع آستانه اشرفیه (رخ نگار در...، ۱۶۹-۱۷۱) و ساخت مسجد اهل‌البیت در آستانه اشرفیه، از اقدامات او در دوران مسئولیتش در آستانه اشرفیه است. همچنین در جریان زلزله شمال (به احتمال زیاد زلزله رودبار و منجیل)، در خانه‌سازی برای زلزله‌زدگان فعال بود (انصاری قمی، ۱۲۸).
برخی از تألیفات او عبارت است از: ۱- تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله‌العظمی بروجردی. ۲- تقریرات درس خارج فقه و اصول حضرت امام خمینی. ۳- کتاب تلخیص المنطق مرحوم مظفر که به درخواست شهید بزرگوار آیت‌الله قدوسی نگاشته شد. ۴- کتاب فاعول (در آتش‌سوزی منزلش طعمه حریق شد). ۵- مبانی اخلاق اسلامی. ۶- مبانی فلسفه اسلامی. ۷- از اسلام تا ارتداد. ۸- قره‌العین در نماز. آثار منتشرنشده: ۱- میزان اندیشه (در منطق). ۲- حسن الختام یا دروس فی الکلام (در علم کلام). ۳- رساله‌ای در سنخیت. ۴- رساله در عناوین ثانویه. ۵- مسائل مستحدثه (در مورد احکام اوّلی و ثانوی و موضوعات مختلفی چون: تقیه، روابط اجتماعی دختران و پسران، شرکت زنان در فعالیت‌های اجتماعی و مسائل مستحدثه پزشکی). ۶- تفسیر آیات منتخبه. ۷- مبانی فلسفه اسلامی. ۸- میزان اندیشه. ۹- نفس الرحمان در تفسیر آیاتی از قرآن. ۱۰- عالم اسرار. ۱۱- گلستان خاطرات و عایدات. ۱۲- رساله اخذ اجرت در واجبات. ۱۳- مجموعه اشعار با عنوان شقایق (رخ نگار در...، ۶۸-۷۹).
محمدعلی امینیان در ۲۰ خرداد ۱۳۹۴ در آستانه اشرفیه از دنیا رفت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط زین‌العابدین قربانی امام جمعه رشت، در صحن حرم سید جلال‌الدین اشرف آستانه اشرفیه به خاک سپرده شد (انصاری قمی، ۱۲۸).
منابع: انصاری قمی، ناصرالدین (۱۳۹۵)، «درگذشتگان: آیت‌الله امینیان»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال بیست و ششم، شماره دوم، خرداد و تیر؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان (۱۳۸۹)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ خبرگان ملت، شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۹)، دفتر اول، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ رخ نگار در صفای آستانه: خاطرات آیت‌الله محمدعلی امینیان (۱۳۹۵)، تدوین: محمدهادی فلاح، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ کاظمینی، میرزا محمد، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور (۱۳۸۴)، به اهتمام سید محمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، ج ۱، بنیاد ریحانه الرسول یزد، تهران، برگ رضوان. رضا حسینی