مرتضی فهیم کرمانی، از شاگردان درس خارج امام‌خمینی.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۱۳ش |
| زادگاه | یکی از روستاهای کرمان |
| اطلاعات علمی | |
تولد و تحصیل
مرتضی فهیم در ۱۳۱۳ش در یکی از روستاهای کرمان به دنیا آمد.[۱] مرتضی فهیم دوران ابتدایی را در زادگاهش به پایان رسانید. سپس به تحصیل علوم دینی روی آورد و راهی کرمان شد. او در کرمان، در مدرسه علمیه معصومیه مشغول تحصیل شد و دوره مقدمات را در آن مدرسه فراگرفت. آنگاه در درس سطح (درس‌های تبصره علامه حلی، علل‌الشرایع و شرح لمعه) شیخ علی شیخ‌الرئیس شرکت کرد و قوانین، رسایل و مکاسب را هم نزد شیخ علی‌اصغر صالحی کرمانی خواند. هم‌زمان به تدریس مقدمات در مدرسه معصومیه کرمان پرداخت.[۲]
مهاجرت به قم
فهیم کرمانی در سال ۱۳۳۸ش رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آن شهر کفایه‌الاصول را پیش سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی خواند. هم‌زمان در درس منظومه یحیی انصاری شیرازی شرکت کرد. بخش دیگری از درس سطح را نزد حسینعلی منتظری خواند و از نیمه دوم سال ۱۳۳۹ش در درس خارج فقه سیدحسین طباطبایی بروجردی حاضر شد. او پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی (فروردین ۱۳۴۰)، در درس خارج امام‌خمینی حضور یافت.[۳] و به‌احتمال فراوان تا سال ۱۳۴۳ش که امام‌خمینی به خارج از کشور تبعید شد، در آن درس حاضر می‌شده است. وی در اتوبیوگرافی خود از حضور در درس امام‌خمینی سخن می‌گوید، ولی مشخص نمی‌کند که در کدام یک از درس‌های امام‌خمینی (خارج فقه یا اصول یا هر دو درس) حضور می‌یافته است. می‌توان احتمال داد که در هر دو درس ایشان در مسجد اعظم شرکت می‌جسته است. او هم‌زمان با حضور در درس خارج امام‌خمینی، از درس خارج فقه و اصول سیدمحمد محقق داماد، شیخ مرتضی حائری یزدی و شیخ عباسعلی شاهرودی استفاده می‌کرد. در کنار تحصیل، به تدریس دروس سطح در حوزه علمیه قم می‌پرداخت.[۴]
فعالیت سیاسی و اجتماعی
فهیم کرمانی در ۲۱ فروردین ۱۳۴۲ همراه با جمعی از روحانیان «اهل منبر کرمان» در نامه‌ای به امام‌خمینی اعلام کردند «مجاهدات خالصانه آن مرجع عالی‌قدر و سایر آیات عظام قم در راه دفاع از حریم مقدس دیانت و حمایت از سنگر روحانیت و حوزه مقدسه علمیه قم مورد پشتیبانی کامل ماست و در اجرای اوامر مطاع حضرت آیت‌اللهی از هیچ‌گونه فداکاری مضایقه نخواهیم کرد».[۵] او در محرم سال ۱۳۴۳ش و در جریان سفر محمدرضاشاه به کرمان، طاق نصرت برپاشده را همراه با جمعی دیگر به آتش کشید. وی همچنین در انتقال نوارهای سخنرانی و اعلامیه‌های امام‌خمینی به کرمان نقش داشت و اولین دستگیری او هم به جرم پخش آن اعلامیه‌ها و نوارها صورت گرفت.[۶] او پس از دستگیری در کرمان به تهران منتقل شد و در زندان قزل‌قلعه زندانی شد و پس از یک ماه با قرار التزام آزاد گردید.[۷]
فهیم کرمانی پس از آزادی به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و در دوران حضور امام‌خمینی در کشور، در انتقال پیام‌ها و نامه‌های ایشان به علما و روحانیان استان‌های یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان نقش داشت.[۸] او در ۲۷ آذر ۱۳۴۳ به دستگیری سه تن از طلاب علوم حوزوی که در مجلس ختم یکی از علما در مسجد اعظم، شعارهایی در حمایت از امام‌خمینی سر داده بودند، اعتراض کرد و گفت: «مگر صلوات بر آقای خمینی جرم است که ما را می‌گیرند».[۹] پس از آن او نیز دستگیر و ابتدا به ساواک قم[۱۰] و آنگاه به تهران منتقل شد.[۱۱] وی پس از محاکمه در اداره دادرسی ارتش، به زندان محکوم شد.[۱۲] و حدود دو سال در زندان بود.[۱۳]
مرتضی فهیم در پاییز سال ۱۳۴۶ش و در آستانه برگزاری جشن تاج‌گذاری محمدرضاشاه پهلوی بار دیگر دستگیر و به زندان قزل‌قلعه در تهران انتقال یافت.[۱۴] بر اساس گزارش ساواک، جرم او نوشتن شعارهایی در حمایت از امام‌خمینی بر دیوار مدرسه فیضیه بود و به همین علت پس از دستگیری به تهران منتقل شد و در زندان قزل‌قلعه زندانی شد و مورد بازجویی[۱۵] و تحت شکنجه قرار گرفت و زندانیان زندان قزل‌قلعه در نامه‌ای به کمیته دفاع از زندانیان سیاسی در خارج از کشور در فروردین ۱۳۴۷، «شکنجه‌های غیرانسانی» چندین باره فهیم کرمانی توسط مأموران حکومت پهلوی را به‌عنوان نمونه‌ای از «وحشیانه‌ترین» شکنجه‌های زندانیان سیاسی به آن کمیته اعلام کردند.[۱۶] او گویا پس از مدتی به زندان قصر منتقل شده بود، چراکه در سال‌های ۱۴۶-۱۳۴۷ش کتاب زن در آینه تاریخ و قرآن را در آن زندان نگاشت.[۱۷] ساواک پس از بازجویی، او را مقصر تشخیص نداد و از زندان آزاد کرد.[۱۸]
فهیم پس از آزادی به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه داد و به همین سبب بار دیگر دستگیر شد و این بار مدت شش ماه در دارالتأدیب کرمان که مخصوص زندانیان بزهکار بود، زندانی شد. در آن زندان با سخنرانی‌های مذهبی، در سوق دادن زندانیان آن زندان به مذهب تأثیرگذار بود.[۱۹] او در ۲۲ آبان ۱۳۴۷ از امام‌خمینی با معرفی سیدکمال موسوی اجازه‌ای در حسبیه دریافت کرد[۲۰] و به مبارزات سیاسی خود ادامه داد. یکی از اقدامات او، تأسیس مؤسسه دین و فرهنگ جوانان بود. او توانست جمعی از جوانان و فرهنگیان را به فعالیت در آن مؤسسه جذب کند، ولی آن مؤسسه پس از چهار سال توسط ساواک شناسایی شد و اعضای آن تحت تعقیب قرار گرفتند.[۲۱] از دیگر اقدامات او می‌توان به تأسیس مدرسه کرمانی‌ها در قم اشاره کرد. فهیم کرمانی همراه با جمعی دیگر، مدرسه فوق را در سال ۱۳۵۰ش بنیان نهاد و سپس آن مدرسه را گسترش داد. علاوه بر آن، مدرسه‌ای را در کرمان تجدید بنا کرد.[۲۲] مدرسه کرمانی‌ها در قم به یکی از پایگاه‌های سیاسی تبدیل شده بود و به همین سبب مرتضی فهیم در دی ۱۳۵۶ بار دیگر در قم دستگیر و به شهرستان سقز در استان کردستان تبعید شد.[۲۳] ساواک در گزارشی او را یکی از روحانیان افراطی و ناراحت شهر قم معرفی کرد.[۲۴] وی در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ش همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم یا روحانیان تبعیدی، اعلامیه‌هایی را در انتقاد از حکومت پهلوی و پشتیبانی از امام‌خمینی منتشر می‌کرد.[۲۵] به همین سبب، ساواک در ۳۰ مهر ۱۳۵۷، در گزارشی به اداره کل سوم ساواک، از او به‌عنوان یکی از طرفداران امام‌خمینی در قم نام برد.[۲۶]
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی
مرتضی فهیم پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دستور عبدالرحیم ربانی شیرازی در رأس هیئتی، به بازرسی از کارخانه‌های جاده قدیم کرج پرداخت و با ایراد سخنرانی‌هایی، مانع از تداوم اعتصاب کارگران آن کارخانه‌ها شد. سپس در اسفند آن سال با حکم حسینعلی منتظری و علی‌اکبر مشکینی، همراه با محمد محمدی ری‌شهری و سیدحسین موسوی تبریزی به دزفول رفت و افسرانی را که روی مردم آتش گشوده بودند محاکمه کرد. پس از یک هفته راهی کرمان شد و دادگاه انقلاب اسلامی را در آن شهر تشکیل داد و به محاکمه عناصر خاطی و ضدانقلاب پرداخت.[۲۷] او در سال ۱۳۶۰ش و در انتخابات میان‌دوره‌ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی، از سوی مردم شهر کرمان به نمایندگی برگزیده شد.[۲۸] در دوره دوم مجلس شورای اسلامی هم بار دیگر از سوی مردم کرمان به نمایندگی انتخاب شد.[۲۹] که در آن دوره، ریاست کمیسیون اصل نود را بر عهده داشت.[۳۰] وی همچنین در اولین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری نمایندگی مردم کرمان را عهده‌دار بود.[۳۱]
فهیم کرمانی در سال ۱۳۶۷ش و در مقام قاضی دادگاه انقلاب اسلامی کرمان، فردی به نام فدایی را که از آوازخوانان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بود و در جریان اوج‌گیری مبارزات مردم به صفوف انقلابیان پیوسته بود، به اعدام محکوم و حکم را اجرا کرد. این محکومیت فاقد وجاهت قانونی و شرعی بود و امام‌خمینی پس از وصول گزارش امر، دستور رسیدگی فوری را صادر کرد و سپس با مرتضی فهیم کرمانی به سبب صدور این حکم ناروا، که صدور و اجرای آن نیز خارج از روال قانونی بود، قاطعانه برخورد کرد و او را از سمت فوق برکنار و از دخالت در مسائل سیاسی منع نمود و دستور داد طبق احکام شرع، از خانواده فدایی دلجویی و نسبت به پرداخت دیه و اعاده حیثیت از او اقدام شود. امام‌خمینی همچنین فهیم کرمانی را از سرپرستی مدارس کرمانی‌ها در قم و کرمان برکنار کرد.[۳۲] پس از آن، فهیم کرمانی از فعالیت‌های سیاسی کناره گرفت و به تألیف و تدریس پرداخت.
تألیفات
تألیفات فهیم کرمانی عبارت است از: چهره زن در آیینه تاریخ و قرآن، احتکار، زن و پیام‌آوری، وهابی کیست و چه می‌گوید، چهره زن در قرآن، بدانید من فاطمه هستم، پیام‌آور کربلا حضرت زینب(س). وی همچنین آثاری را به فارسی برگردانده است، ازجمله:
- احتکار یا خیانت به جامعه، نوشته محمد صالح عبدالله.
- انجیل برنابا.
- فقه دانشگاهی: فقه الامام الصادق (ع).
- انجیل، مسیحیت، تاریخ.
پانویس
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۴۷؛ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۹۵.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۴۸-۴۴۹.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۴۸-۴۴۹.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۴۹.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۶۸-۶۹.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۱.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۳.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۱.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی...، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در...، ج۳، ص۶۷-۶۸.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در...، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۱، ص۵۰-۵۱.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۴.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ج۴، ص۱۵۲؛ روحانی، ج۲، ص۲۹۰.
- ↑ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ص۴۹۰.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۳۶۷.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۴۹-۴۵۰.
- ↑ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ص۶۳۸.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۰-۴۵۱.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۲-۴۵۳.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۵.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۱، ص۳۱۸.
- ↑ خسروشاهی، ج۳، ص۱۵۱؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۲۲۹، ۳۰۴، ۳۲۲، ۳۲۷، ۳۳۱، ۳۳۸، ۳۹۵ و....
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ص۲۹۵-۲۹۶.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ص۴۵۷.
- ↑ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۹۵.
- ↑ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۲۱۸.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۱، ص۳۳۴.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۴۵۹.
- ↑ صحیفه امام، ج۲۱، ص۶۶.
منابع
- آیت‌الله‌العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۶)، ج۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- خبرگان ملت (شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری) (۱۳۸۰)، دفتر دوم، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
- خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- روحانی، سیدحمید (۱۳۶۴)، نهضت امام‌خمینی در ایران، ج۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۳ و ۴، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱ و ۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از آغاز انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۱: شرح مبارزات حضرت آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۴۱: آیت‌الله حاج شیخ غلامحسین جعفری همدانی (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.