بیوک خلیل‌زاده، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | بیوک خلیل‌زاده |
| تاریخ تولد | ۱۳۰۹ش |
| زادگاه | محله دربند عالی‌قاپوی اردبیل |
| تاریخ وفات | ۲۷ فروردین ۱۳۸۰ |
| محل دفن | گلزار شهدای اردبیل |
| شهر وفات | اردبیل |
| اطلاعات علمی | |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| وبگاه رسمی | |
زادگاه و تحصیل
بیوک خلیل‌زاده معروف به علی‌اکبر مروج در سال ۱۳۰۹ش در محله دربند عالی‌قاپوی اردبیل متولد شد. او دوران ابتدایی و بخشی از متوسطه را در زادگاهش گذراند.[۱] آنگاه از سال ۱۳۲۳ش وارد مدرسه ملا ابراهیم اردبیل شد و به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقدمات را در آنجا نزد شیخ غفور عامل اصل خواند. منطق را هم پیش ملا یعقوب مدرس آموخت و در شرح لمعه، شرح تجرید و شمسیه، از ملامحسن و میرزا مهدی عالم بهره برد. او در سال ۱۳۲۶ش برای ادامه تحصیل راهی قم شد و در حوزه علمیه آنجا، رسایل را نزد سیدمحمدباقر طباطبایی سلطانی و میرزا محمد مجاهدی تبریزی فراگرفت. مکاسب را هم پیش میرزا احمد کافی تبریزی و شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی آموخت.[۲] و هم‌زمان در جلسات فلسفه (شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری و اسفار اربعه ملاصدرا) شیخ محمد لاکانی، میرزا مهدی مازندرانی و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت می‌کرد.[۳]
خلیل‌زاده در سال ۱۳۳۰ ش به مشهد رفت و در مدارس دینی آنجا در درس کفایه‌الاصول آیات سیدیونس اردبیلی، شیخ هاشم قزوینی و شیخ غلامحسین تبریزی شرکت کرد. سپس به فراگیری درس خارج فقه و اصول نزد آیت‌الله سیدیونس اردبیلی پرداخت و مورد توجه ایشان قرار گرفت.[۴] و در گردآوری تألیفات ایشان مشارکت داشت.[۵] او پس از دو سال (در سال ۱۳۳۲ ش) دوباره به قم بازگشت و در درس خارج فقه و اصول آیات سیدمحمد حجت کوه‌کمری و سیدصدرالدین صدر شرکت کرد و به احتمال زیاد، پس از درگذشت آیت‌الله حجت کوه‌کمری، به‌طور مرتب از درس خارج فقه آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی و خارج اصول آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد بهره‌مند شد. مدت کوتاهی هم در درس خارج فقه (بحث طهارت) امام‌خمینی حضور یافت.[۶] مروج در زندگینامه خودنوشت (اتوبیوگرافی)، بر حضور کوتاه‌مدت در آن درس تأکید می‌کند و اطلاعات بیشتری درباره سال‌های حضور در درس خارج فقه امام‌خمینی نداده است، ولی با استناد به سال بازگشت او به اردبیل (۱۳۴۰ش)[۷] می‌توان احتمال داد که در اواخر دهه ۱۳۳۰ش در درس امام‌خمینی که در مسجد سلماسی تشکیل می‌شد، حضور می‌یافته است. وی در همان دوره نام و نام خانوادگی خود را از بیوک خلیل‌زاده به علی‌اکبر مروج تغییر داد.
فعالیت سیاسی و اجتماعی
مروج پس از بازگشت به اردبیل تدریس دروس حوزوی در اردبیل را آغاز کرد. با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی، به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت و در کنار افرادی چون آیات سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و سیدمحمد مسائلی به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه داد.[۸] او در سال ۱۳۴۲ش همراه با روحانیان برجسته اردبیل، در اداره پست و تلگراف اردبیل تحصن کرد.[۹] پس از آن نیز با ایراد سخنرانی‌های انتقادی به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه داد. به همین سبب در دهه ۱۳۵۰ش ممنوع‌المنبر شد. او در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ش در مسجد میرزاعلی اردبیل سخنرانی می‌کرد.[۱۰] در اسفند ۱۳۵۶ش به خلخال رفت و با حسین نوری همدانی، روحانی تبعیدی در آن شهر دیدار کرد. همچنین همراه با سه تن دیگر از روحانیان اردبیل، درصدد رفع اختلاف بین روحانیان خلخال با هدف انسجام‌بخشی به مبارزات روحانیان آن شهر علیه حکومت پهلوی برآمد.[۱۱] در همان سال و پس از ایراد سخنرانی انتقادی در اردبیل مورد ضرب و شتم نیروهای حکومت پهلوی قرار گرفت که به مصدومیت او انجامید و پانزده روز بستری شد.[۱۲] مروج در دعوت از روحانیان مبارز به اردبیل برای سخنرانی در مسجد میرزا علی‌اکبر نقش داشت.[۱۳] او همچنین در سخنرانی‌های خود برای امام‌خمینی دعا می‌کرد. به همین سبب ساواک از وی به‌عنوان یکی از روحانیان «افراطی و مخالف» نام می‌برد.[۱۴] مروج پس از هجرت امام‌خمینی به پاریس، همراه با روحانیان مبارز اردبیل با ارسال تلگرافی به ایشان، نگرانی و تأسف خود را از انتقال ایشان به فرانسه اعلام کردند.[۱۵] همراه با سیدمحمد مسائلی، یکی دیگر از روحانیان مبارز اردبیل، چهارم آبان ۱۳۵۷، سالروز تولد محمدرضاشاه را که یکی از جشن‌های دوره پهلوی دوم بود، عزای ملی اعلام کردند و خواستار بسته شدن بازار و تعطیلی عمومی شدند.[۱۶] در ۵ آبان و پس از پایان سخنرانی انتقادی او که در آن بارها از امام‌خمینی نام برد، تظاهراتی در اردبیل صورت گرفت.[۱۷] در بهمن ۱۳۵۷ با دعوت محمد مفتح به تهران رفت و در تحصن روحانیان در مسجد دانشگاه تهران علیه دولت بختیار و در اعتراض به بسته شدن فرودگاه‌ها بر روی پروازهای خارجی شرکت کرد.[۱۸]
میرزا بیوک اجازاتی از آیات سیدیونس اردبیلی، سیدمحسن طباطبایی حکیم، سیدابوالقاسم موسوی خویی و امام‌خمینی دریافت کرده بود.
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم اجازه‌نامه‌ای از آیات سیدعلی خامنه‌ای و میرزا علی‌اکبر مشکینی دریافت نمود.[۱۹] او پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سامان‌بخشی به امور شهر اردبیل نقش داشت[۲۰] گویا در سال ۱۳۵۸ش به قم بازگشته بود، چراکه در آبان ۱۳۵۸ جمعی از اهالی اردبیل با ارسال طوماری به امام‌خمینی، خواستار حضور او در اردبیل شده بودند و در پی آن درخواست، امام‌خمینی در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ او را به امامت جمعه شهر اردبیل منصوب کرد. همچنین در آن حکم از وی خواست با سفر به منطقه مغان، به اوضاع آنجا نیز رسیدگی کند.[۲۱] میرزا بیوک مروج در نخستین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری با رأی مردم استان آذربایجان شرقی به نمایندگی برگزیده شد.[۲۲] در دوره دوم آن مجلس نیز نمایندگی مردم استان آذربایجان شرقی را بر عهده داشت.[۲۳] و در دوره سوم مجلس خبرگان رهبری، نماینده مردم اردبیل بود.[۲۴] او به امور اجتماعی اهتمامی جدی داشت که از آن جمله می‌توان به رسیدگی به امور مردم و رفع دعاوی آنان، تأسیس کتابخانه مهدیه، راه‌اندازی کتابخانه در مساجد جامع، ملا ابراهیم و دیگر مدارس علوم حوزوی اردبیل، احداث و تجدید بنای حوزه علمیه اردبیل، احداث مجتمع فرهنگی مصلای اردبیل، تأسیس صندوق قرض‌الحسنه امام سجاد (ع)، احداث درمانگاه و حسینیه و صندوق پستی ۵۸ برای پاسخگویی به سؤالات مردم اشاره کرد. همچنین در برگزاری همایش مقدس اردبیلی و انتشار آثار ایشان نقش داشت.[۲۵]
درگذشت
او در ۲۷ فروردین ۱۳۸۰ در اردبیل درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله مشکینی، در گلزار شهدای آن شهر به خاک سپرده شد.[۲۶]
پانویس
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۳، ص۱۶۴.
- ↑ «درگذشتگان: آیت‌الله...»، ص۱۱۵.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۳۴۰.
- ↑ «درگذشتگان: آیت‌الله...»، ص۱۱۵.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر دوم، ۲۳۷-۲۳۸.
- ↑ (خبرگان ملت، دفتر دوم، ص۲۳۸.
- ↑ «درگذشتگان: آیت‌الله...»، ص۱۱۵.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۳، ص۱۶۵؛ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین...، ص۳۷۸.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۰، ص۱۱۶-۱۱۷.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۲، ص۴۲۲-۴۲۴.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۳، ص۴۲۷.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۳، ص۲۴۵.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱۳، ص۲۸۹-۲۹۲.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۳، ص۱۶۵.
- ↑ نیکبخت، پیک محبت، ص۱۸-۲۰.
- ↑ نیکبخت، پیک محبت، ص۱۸-۲۰.
- ↑ صحیفه امام، ج ۱۰، ص۴۶۴.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر اول، ص۵۸۶.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر اول، ص۵۹۱.
- ↑ خبرگان ملت، دفتر اول، ص۵۹۶.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۳۴۱-۳۴۲؛ «درگذشتگان: آیت‌الله...»، ص۱۱۵.
- ↑ «درگذشتگان: آیت‌الله...»، ص۱۱۵.
منابع
- الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، ج۳، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم.
- خبرگان ملت (شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری) (۱۳۷۹)، دفتر اول، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
- «درگذشتگان: آیت‌الله مروج» (۱۳۸۰)، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۶۸.
- صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳ و ۱۴ و ۱۰، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، به اهتمام سیدمحمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، ج۱، بنیاد ریحانه الرسول یزد، تهران، برگ رضوان.
- نیکبخت، رحیم (۱۳۸۳)، پیک محبت: مروری بر زندگینامه آیت‌الله مروج، اردبیل، نیک‌آموز.