منتظری قمی، احمد؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. احمد منتظری قمی فرزند علی‌اصغر در سال ۱۳۱۶ ش در قم به دنیا آمد (کاظمینی، ج ۲، ۸۱۴). دوران ابتدایی را در زادگاهش طی کرد. سپس به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و ادبیات را نزد شیخ محمدحسین شیرازی خواند («حجت‌الاسلام‌والمسلمین...»، ۲۸) و مقدمات را نزد غلامحسین شرعی دارابی (انصاری، ۳۵۴) و ملا هاشم میبدی تکمیل نمود. او دروس سطح را هم نزد محمدتقی ستوده اراکی، مصطفی اعتمادی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی فراگرفت (همان؛ کاظمینی، ج ۲، ۸۱۴). سپس از درس شرح منظومه حسینعلی منتظری بهره برد («حجت‌الاسلام‌والمسلمین...»، ۲۸). آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و در درس آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی (کاظمینی، ج ۲، ۸۱۴)، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و سید محمد محقق داماد شرکت کرد (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ۲۰۳). درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه یا اصول یا هر دو درس امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به احتمال زیاد در سال‌های پایانی دهه ۱۳۳۰ و ابتدای دهه ۱۳۴۰ در درس امام خمینی شرکت می‌کرده است. در همان سال از طرف امام خمینی تولیت مدرسه علمیه رضویه در قم را بر عهده گرفت (کاظمینی، ج ۱، ۸۱۴). در کنار تحصیل، به تدریس در مدارس علمیه قم هم می‌پرداخت و از جلمه کتاب‌های ادبی و شرح لمعه را تدریس می‌کرد (انصاری، ۳۵۴). منتظری قمی در سال ۱۳۴۱ ش در توزیع شهریه به طلاب نقش داشت و واسطه بین طلاب و مراجع تقلید بود (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۲۰۳). از ۱۳۴۲ ش به منزل امام خمینی در قم تردد داشت و در سخنرانی‌ها و مراسمی که در آنجا برگزار می‌شد شرکت می‌کرد و در توزیع اعلامیه‌ها و همچنین رساله امام خمینی فعال بود («حجت‌الاسلام‌والمسلمین...»، ۲۸). در دوم فروردین ۱۳۴۲ در مراسم سوگواری که به مناسبت سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) در بیت امام خمینی برگزار شده بود شرکت داشت (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۲۵۰). در ۸/۷/۱۳۴۲ ش همراه با جمعی از علما، مدرسین و فضلای حوزه علمیه قم، در نامه‌ای به هیئت دولت، ضمن انتقاد از فضای سیاسی کشور و نیز ایجاد فضای رعب و وحشت و دستگیری مدرسان برجسته دینی و وعاظ شهرها، ازجمله امام خمینی، خواستار آزادی امام خمینی و دیگر زندانیان شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۴-۱۰۶). همچنین در اسفند ۱۳۴۳ ش، پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از علما و فضلای قمی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به نخست‌وزیر وقت، به تبعید امام خمینی اعتراض کردند و خواستار آزادی از تبعید و بازگرداندن ایشان به کشور شدند (همان، ۱۴۹ -۱۵۰).
او در اسفند ۱۳۴۴ همراه با جمعی از روحانیان ازجمله اکبر هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر مسعودی خمینی، مهدی کروبی، محمد محمدی گیلانی و عباس قوچانی به دیدار آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی رفتند و خواستار اقدام ایشان برای آزادی امام خمینی، توزیع رساله امام خمینی و نیز کمک به طلاب علوم حوزوی شدند (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۶، ۴۶). وی در سال ۱۳۴۴ به نجف اشرف رفت و مدت دو سال در درس خارج فقه امام خمینی که در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف برگزار می‌شد، شرکت جست. همچنین در آن سال‌ها از اعضای دفتر امام خمینی در نجف اشرف بود (انصاری، ۳۵۴). منتظری قمی در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۴۵ از امام خمینی اجازه تصدی در امور حسبیه و اخذ سهم امام را دریافت کرد. امام خمینی ذیل معرف او قید کرد «معروف هستند» (صحیفه امام، ج ۱، ۴۵۲) همچنین سید مصطفی خمینی از معرفان او بود و همین گزارش نشان از شناخت سید مصطفی خمینی از وی دارد. همچنین امام خمینی به برخی از روحانیانی که توسط او معرفی شده بودند، اجازاتی داده بود (همان، ۴۵۰-۴۵۱ و ۴۶۷ و ۵۰۶).
منتظری قمی در بازگشت به کشور، نامه امام خمینی را مبنی بر توزیع شهریه امام خمینی، به یکی از وکلای ایشان در تهران به نام شیخ احمد آشتیانی، به کشور منتقل کرد (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ۱۹۱-۱۹۲). سپس در بیت امام خمینی در قم مستقر شد و در کنار سید مرتضی پسندیده به فعالیت پرداخت (کاظمینی، ج ۲، ۸۱۴). بر اساس اسناد ساواک، وی در سال ۱۳۴۶ ش از مقسمان شهریه امام خمینی در قم بود (سیر مبارزات امام...، ج ۹، ۴۱۰) و به‌ویژه در توزیع مخفیانه شهریه امام خمینی به طلاب علوم حوزوی نقش داشت (همان، ج ۱۶، ۵۰۶-۵۰۹). ساواک در گزارشی دراین‌باره از وی به‌عنوان یکی از «مقربین» امام خمینی و «مقسم» شهریه ایشان نام برد (آیت‌الله حاج سید مصطفی...، ۲۱۲-۲۱۴). ارتباط او با بیت امام خمینی به‌اندازه‌ای بود که در یکی از گزارش‌های ساواک در سال ۱۳۴۶ ش از وی با عنوان «یکی از درباری‌های [امام] خمینی» نام برده شده است (حجت‌الاسلام حاج سید احمد...، ۳۸). به همین دلیل اداره کل سوم ساواک در نامه‌ای به ساواک قم خواستار تهیه سوابق از او و ارائه آن به اداره کل فوق شد (آیت‌الله حاج سید مصطفی...، ۲۱۲-۲۱۴). این عوامل و همچنین اطلاع ساواک از حضور منتظری قمی در بیت امام خمینی در نجف اشرف، باعث شد او دستگیر و به تهران اعزام شود و در زندان قزل‌قلعه زندانی گردد. وی پس از مدتی از اتهام‌های واردشده تبرئه و آزاد شد. وی پس از بازگشت به قم، جلساتی را در مسجدی در خیابان آذر قم برگزار می‌کرد («حجت‌الاسلام‌والمسلمین...»، ۲۹-۳۰) و تولیت مدرسه علمیه مهدیه را در شهر قم بر عهده گرفت (مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۲۵۲). منتظری قمی در مرداد ۱۳۵۲ ش پس از اقدام گروه ابوذر نهاوند در ترور یکی از نیروهای نظامی در قم، به جرم ارتباط با آن گروه دستگیر و به سه سال اقامت اجباری (تبعید) در آزادشهر (شاه‌پسند سابق) در استان گلستان محکوم شد و در ۲۳ مرداد به آن شهر اعزام گردید (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۳۶، ۱۳۱ و ۱۶۳). او در آزادشهر، در مهدیه مستقر شد و به وظیفه تبلیغ دین اشتغال ورزید. سخنرانی‌های او مورد استقبال مردم آزادشهر قرار گرفت و به همین سبب محل تبعید او از آزادشهر به بندر ترکمن (بندر شاه سابق) تغییر یافت. او در آنجا، به اقامه نماز جماعت در حسینیه آذربایجانی‌ها پرداخت و سپس با کمک اهالی آن شهر، مسجد صاحب‌الزمان را بنیان نهاد. ساواک که از ارتباط مردم با او نگران بود، از اقامه نماز جماعت در آن مسجد جلوگیری کرد. او پس از آن با کمک جمعی از اهالی بندر ترکمن، مسجد نیمه‌کاره امیرالمؤمنین آن شهر را بنیان نهاد («حجت‌الاسلام‌والمسلمین...»، ۲۹-۳۸). تداوم این فعالیت‌ها باعث شد تا در سال ۱۳۵۳ ش ممنوع‌المنبر شود (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۳، ۱۷۱-۱۷۲). منتظری قمی پس از پایان دوره دو ساله تبعید، به قم بازگشت («حجت‌الاسلام‌والمسلمین...»، ۲۹-۳۸) و به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و با استقرار در دفتر امام خمینی، به همکاری با سید مرتضی پسندیده پرداخت (انصاری، ۳۵۴). وی در آستانه محرم و صفر (آذر ۱۳۵۶) هم از طرف ساواک ممنوع‌المنبر بود (همان، ۲۳۲-۲۳۳). ساواک در گزارشی که درباره روحانیان طرفدار امام خمینی در سی مهر ۱۳۵۷ تهیه کرد، او را ازجمله روحانیان طرفدار امام خمینی معرفی کرد (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ۲۹۵-۲۹۸). او پس از پیروی انقلاب اسلامی ابتدا سرپرستی بنیاد شهید قم را بر عهده گرفت. سپس مسئولیت امور مشمولان طلاب در حوزه علمیه قم را پذیرفت. در ۱۳۵۹ به سمت امام جمعه حاجی‌آباد منصوب و هم‌زمان مدیریت مدرسه علمیه بقیه‌الله الاعظم حاجی‌آباد را عهده‌دار شد. ساخت مصلا در حاجی‌آباد، احیای مسجد اعظم آن شهر، ساخت مسجد آقانور و حسینیه طیب و طاهر از دیگر اقدامات اوست (کاظمینی، ج ۲، ۸۱۴). او سپس در شورای مدیریت حوزه علمیه قم مشغول به خدمت شد (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ۱۸۰).
او در اول فروردین ۱۳۹۹ در قم از دنیا رفت و پیکرش در قبرستان شیخان آن شهر به خاک سپرده شد («آیت الله احمد منتظری شاگرد و عضو دفتر امام خمینی درگذشت»).
منابع
آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ «آیت الله احمد منتظری شاگرد و عضو دفتر امام خمینی درگذشت»، www.khabaronline.ir؛ آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۹)، «درگذشتگان: حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج شیخ احمد منتظری قمی»، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۱۸۵، آذر و دی؛ تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی (۱۳۷۹)، به کوشش عبدالوهاب فراتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای احمد منتظری قمی ـ تبعیدی ۱۳۵۲» (۱۳۷۵)، فصلنامه یاد، شماره ۴۱ و ۴۲، بهار و تابستان؛ حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج سید احمد خمینی به روایت اسناد: یادگار امام (۱۳۸۷)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ سیر مبارزات امام خمینی به روایت اسناد شهربانی (۱۳۸۷)، ج ۹ و ۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، به اهتمام سید محمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، ج ۱، بنیاد ریحانه الرسول یزد، تهران، برگ رضوان؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۴)، کتاب ۳۶: آیت‌الله محمدصادق خلخالی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۳: حجت‌الاسلام حاج شیخ محمد تعمیرکاری (۱۳۹۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۲)، کتاب ۴۶: آیت‌الله شیخ شهاب‌الدین اشراقی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.