ساکی، حجت‌الله؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.
او در سال ۱۳۱۹ در شهر خرم‌آباد متولد شد. مقطع ابتدایی را در خرم‌آباد طی کرد. در ۱۳۳۲ ش به حوزه علمیه کمالیه خرم‌آباد رفت و به تحصیل دروس حوزوی پرداخت. او مقدمات و بخشی از دروس سطح را در مدت شش سال نزد استادان آن حوزه ازجمله روح‌الله کمالوند آموخت. در سال ۱۳۳۸ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر ابتدا در درس لمعه حسین شب‌زنده‌دار جهرمی، علی‌پناه اشتهاردی و غلامرضا صلواتی اراکی شرکت کرد. رسایل را نزد جعفر سبحانی و کفایه‌الاصول را نزد سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی آموخت و در مکاسب از شاگردان حسین نوری همدانی و ناصر مکارم شیرازی بود. تفسیر قرآن را هم پیش ابوالقاسم خزعلی و میرزا علی‌اکبر مشکینی فراگرفت. آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس خارج فقه و اصول آیات امام‌خمینی، سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، شیخ محمدعلی اراکی، سیدمحمد محقق داماد و سیدرضا بهاءالدینی بهره‌مند شد. دروس فلسفی را هم نزد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی خواند («اندر گذر عمر...»، ۲۸). او از سال ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۵ ش در قم بود، بنابراین می‌توان احتمال داد که در نخستین سال‌های دهه ۱۳۴۰ ش در درس خارج فقه و اصول (همان) و به گفته سیف‌زاده، فقط در درس خارج فقه امام‌خمینی حضور می‌یافته است (سیف‌زاده، ۱۱۹۹).
حجت‌الله ساکی در دوم فروردین ۱۳۴۲ و در جریان حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه، در آن مدرسه حضور داشت و شاهد آن حمله بود («اندر گذر عمر...»، ۲۹). او در دی ۱۳۴۳ در تحریک طلاب مدرسه علمیه کمالیه خرم‌آباد علیه حکومت پهلوی نقش داشت. بر اساس گزارشی که ساواک دراین‌باره تهیه کرد، او همراه با سیدفخرالدین رحیمی، طلاب آن مدرسه را به ایراد سخنرانی‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی تشویق می‌کرد و به همین سبب ساواک خواستار تذکر جدی به آنان شد. او در آن سال به اتهام مذکور و همچنین نصب تصویر امام‌خمینی بر دیوار مسجد جامع خرم‌آباد، به ساواک احضار شد و مورد بازجویی قرار گرفت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۳، ۴۵). در اسفند ۱۳۴۳، همراه با جمعی از علما و محصلان خرم‌آبادی در حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، به تبعید امام‌خمینی اعتراض کردند و با استناد به مصونیت مراجع تقلید، آن اقدام را عملی غیرقانونی دانستند و خواستار آزادی و بازگرداندن ایشان به کشور شدند. آنان همچنین در آن نامه بر الغای مصوبات غیرشرعی، آزادی سایر زندانیان سیاسی و آزادی‌های سیاسی (برطرف کردن خفقان عمومی) تأکید کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۴۴؛ دوانی، ج ۵، ۱۰۰ ـ ۱۰۱). در مهر ۱۳۴۴ ش پس از انتقال امام‌خمینی به نجف اشرف همراه با روحانیت مبارز سراسر کشور، نامه‌ای به ایشان ارسال کردند و خرسندی خود را از انتقال ایشان به نجف اشرف ابراز نمودند. آنان در آن نامه ادامه تبعید «آن مرجع عالی‌قدر که به خاطر دفاع از قرآن و حقوق ملت اسلام و حمایت از استقلال و تمامیت ارضی کشور اسلامی ایران» بود را «موجب تأثر و تنفر عموم ملت ایران» دانستند و اعلام کردند «ملت شریف مسلمان ایران و حوزه علمیه قم که از منویات مقدس آن قائد عظیم‌الشأن پیروی می‌کنند و برای تأمین و اجرای آن از هیچ‌گونه فداکاری دریغ ندارند، انتظار دارند که به‌زودی موانع بر طرف شود تا با مراجعت حضرت‌عالی به حوزه علمیه قم و با تدبیرات خردمندانه و رهبری‌های ارزنده آن زعیم عالی‌قدر، مصالح عالیه اسلام و ایران و حقوق از دست رفته ملت تأمین گردد» (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۸- ۱۷۳؛ دوانی، ج ۵، ۱۵۸-۱۵۹؛ خسروشاهی، ج ۳، ۹۴-۱۰۰؛ سیر مبارزات امام در آیینه...، ج ۵، ۳۷۲-۳۶۹). همچنین همراه با طلاب خرم‌آبادی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به ایشان، از حضور ایشان در نجف اشرف ابراز خرسندی کردند و خواستار بازگشت ایشان به کشور شدند (روحانی، ج ۲، ۱۳۲). این فعالیت‌ها باعث شد در آستانه ماه مبارک رمضان ۱۳۴۴ ش همراه با جمع زیادی از روحانیون سراسر کشور ممنوع‌المنبر گردد (سلیمی، ۳۱۷-۳۱۳). او در ۱۳۴۵ ش همراه با جمعی از محصلان و فضلای حوزه علمیه قم در نامه‌ای سرگشاده به مراجع تقلید، اقدامات هیئت حاکم ازجمله دستگیری و تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، دستگیری و حبس تعدادی از روحانیان و تبعید تعدادی دیگر از روحانیان از قم به شهرهای دیگر را محکوم کردند (سیر مبارزات یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۳، ۴۰۸-۴۱۱).
حجت‌الله ساکی پس از استقرار سیداسدالله مدنی در خرم‌آباد، به زادگاهش بازگشت و چهار سال به استفاده از درس خارج فقه و اصول ایشان پرداخت («اندر گذر عمر...»، ۲۸). مدتی هم در درس عباسعلی صادقی حضور یافت (سیف‌زاده، ۱۱۹۹). او در خرم‌آباد در کنار تحصیل و تدریس در مدرسه کمالیه آن شهر، به مبارزه سیاسی علیه حکومت پهلوی ادامه می‌داد و به این سبب سه بار دستگیر شد؛ آخرین بار پس از دستگیری در خرم‌آباد، ابتدا به بروجرد و سپس به همدان منتقل شد و مدتی بعد به قم تبعید گردید و یک سال از ورود به خرم‌آباد منع شد (سیف‌زاده، ۱۱۹۹). او پس از پایان دوره تبعید، همچنان از بازگشت به زادگاهش منع شد («اندر گذر عمر...»، ۲۹). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به خرم‌آباد بازگشت و به اقامه نماز جماعت در مسجد دولتیاری آن شهر پرداخت (همان، ۳۰). با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹)، بارها در جبهه‌های جنگ و مناطق عملیاتی چون سلیمانیه، سومار، نفت‌شهر، سرپل ذهاب، پاوه، سردشت، اروندکنار و.... حضور یافت (همان). سپس به تدریس مکاسب و رسایل در مدرسه علمیه کمالیه و مراکز آموزش عالی خرم‌آباد (دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور) پرداخت و هم‌زمان عضو هیئت ممتحن همان‌جا بود. علاوه بر آن، در شورای مرکزی روحانیت خرم‌آباد عضویت داشت. تألیفات او عبارت است از: ۱- رساله توحید و خداشناسی. ۲- الزکات (به عربی). ۳- مدارک حج (عربی). ۴- صلاه جمعه (عربی). ۵- صلاه مسافر (همان، ۳۰). حجت الله ساکی در اول تیر ۱۴۰۱ در خرم آباد درگذشت.
منابع
اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «اندر گذار عمر: نگاهی به زندگی آیت‌الله حجت‌الله ساکی خرم‌آبادی» (۱۳۹۳)، نشریه جامعه و اقتصاد، سال پنجم، شماره ۱۵۳، ۳۱ فروردین؛ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سیدحمید (۱۳۶۴)، نهضت امام‌خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ سلیمی، حشمت‌الله (۱۳۸۶)، مبارزات روحانیون و وعاظ مساجد به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سیر مبارزات امام در آیینه اسناد ساواک (۱۳۸۶)، ج ۵، تهران، مؤسسه¬ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ سیر مبارزات یاران امام در آیینه اسناد (۱۳۹۳)، ج ۳، تهران، مؤسسه¬ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ سیف‌زاده، سیدمحمد (۱۳۹۲)، علما در روشنای تاریخ: خاطرات روحانیت لرستان از روزگار قاجار تا ظهور انقلاب اسلامی، خرم‌آباد، سیفا؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۳: شهیدان حجج‌الاسلام سیدنورالدین و سیدفخرالدین رحیمی (۱۳۸۱)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.