گنجه‌ای، جلال؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. جلال گنجه‌ای در مرداد ۱۳۲۲ در رشت به دنیا آمد. خانواده او از مهاجرانی بودند که از شهر گنجه به ایران آمده و در شهر رشت مقیم شده و به همین علت نیز به گنجه‌ای شهرت یافته بودند. جلال گنجه‌ای دوران ابتدایی را در شهر رشت به پایان رساند. سپس بخشی از جمله صرف و نحو و ادبیات عربی، منطق را در سه سال در مدارس علمیه رشت و نزد استادان آنجا ازجمله آقایان سید حسن بحرالعلوم رشتی، سید محمود ضیابری و عالمی به نام شفیعی خواند (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان گیلان، ج ۱، ۱۴۳). سپس راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر دروس سطح را به پایان رساند، ولی در سایت شخصی جلال گنجه‌ای نام استادان او در آن مقطع درج نشده است. سپس به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و ازجمله مدتی در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی (همان) در مسجد اعظم شرکت کرد. علاوه بر آن، از درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی بهره برد (همان). گنجه‌ای پس از قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ رهسپار عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل ادامه داد، اما او به نام استادانش در آن حوزه هم اشاره‌ای نکرده است. پس از عزیمت امام خمینی به عراق در مهر ۱۳۴۴ و تشکیل درس خارج فقه (بیع مکاسب) در مسجد شیخ انصاری (معروف به مسجد ترک‌ها) در نجف اشرف، در آن درس حضور یافت و از بحث‌های امام خمینی سود برد. ساواک در گزارشی از او به‌عنوان «یکی از شاگردان ورزیده و صمیمی» امام خمینی نام برد (همان). او تا سال ۱۳۵۰ ش در عراق حضور داشت، بنابراین می‌توان احتمال داد که مدت شش سال از درس‌های امام خمینی استفاده می‌کرده است. همچنین از درس‌های دیگر استادان دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف بهره‌مند می‌شد که از آن جمله می‌توان به حضور در درس‌های آیات سید محمود حسینی شاهرودی و سید حسن موسوی بجنوردی اشاره کرد (همان). جلال گنجه‌ای پس از بازگشت به کشور در شهر قم مقیم شد و به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت. پس از یک سال حضور در قم، راهی تهران شد و با تشویق سید محمود طالقانی، به تبلیغ دین پرداخت و سفرهایی هم به شهرهای مختلف انجام داد («زندگینامه جلال گنجه‌ای»، www.jalalganjei.net). همچنین از سوی برخی از محافل و هیئت‌های مذهبی تهران برای سخنرانی دعوت می‌شد و به گفته خودش، بالغ بر ده جلسه مذهبی را اداره می‌کرد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: کتاب ۱، ۳۲۹). گنجه‌ای در ضمن سخنرانی‌هایش به طرح مسائل و مباحث سیاسی می‌پرداخت و از حکومت پهلوی انتقاد می‌کرد. به همین علت در سال ۱۳۵۱ ش توسط حکومت پهلوی دستگیر و به زندان قزل‌قلعه منتقل شد. فعالیت‌های او باعث شد تا مدت‌ها در سلول انفرادی در زندان قزل‌قلعه و همچنین اوین زندانی شود و تحت شکنجه قرار گیرد. پس از مدتی حبس در نهایت محاکمه و به ۱۶ ماه حبس محکوم شد. او در دوران حبس در زندان قزل‌قلعه با سازمان مجاهدین خلق آشنا شد و تحت تأثیر آن سازمان قرار گرفت («زندگینامه جلال گنجه‌ای»، www.jalalganjei.net). گنجه‌ای در سال ۱۳۵۲ ش از زندان آزاد شد و پس از آن هم به سخنرانی‌های انتقادی در تهران و دیگر شهرها ادامه داد و در این سخنرانی‌ها بار دیگر از حکومت پهلوی انتقاد می‌کرد. استمرار این انتقادها باعث شد تا بار دیگر در سال ۱۳۵۳ ش دستگیر و زندانی شود. او این بار به اتهام تبلیغ برای سازمان مجاهدین خلق دستگیر شده بود و به همین علت بار دیگر تحت شکنجه قرار گرفت و پس از محاکمه به ۲ سال و نیم حبس محکوم شد. او دوران حبس را در زندان‌های قزل‌قلعه و اوین گذراند و در نهایت در تابستان ۱۳۵۶ از زندان آزاد شد («زندگینامه جلال گنجه‌ای»، www.jalalganjei.net). او در سال ۱۳۵۳ ش برای سخنرانی به یزد رفت و ساواک یزد از او به‌عنوان یکی از روحانیان «ناراحت» نام برد و خواستار کنترل رفتار او در آن شهر شد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان یزد، کتاب اول، ۲۲۷۳). گنجه‌ای که به نوشته ساواک، همواره از امام خمینی تمجید می‌کرد (همان: استان گیلان، ج ۱، ۱۴۵)، در توزیع اعلامیه‌ها و کتاب‌های امام خمینی نقش داشت و ازجمله کتاب ولایت‌فقیه امام خمینی را برای مطالعه به برخی از افراد می‌داد. بر اساس گزارش‌های ساواک، وی این کتاب‌ها در سفر حج تهیه و به کشور انتقال می‌داد (همان، ۳۲۹). وی پس از آزادی به رشت رفت و با برخی از روحانیان مبارز دیدار کرد. در این دیدار، اتهام دستگیری خود را نگهداری سلاح بیان کرد. ساواک در گزارشی از فعالیت گنجه‌ای، از وی به‌عنوان یکی از طرفداران امام خمینی نام برد (همان، ۳۸۶). ساواک در سال ۱۳۵۳ ش در گزارشی درباره فعالیت‌های گنجه‌ای تأکید کرد که «زندان باعث متنبه شدن وی نگردیده، بلکه جری‌تر نیز شده و در رشت ضمن ملاقات با یک عده از روحانیون مخالف و طرف اطمینان خود شروع به سمپاشی نموده و با بیان مطالب خلاف و طرفداری از روحانیون و افراد مخالف مانند خمینی و شریعتی، قصد مشوب نمودن اذهان» را دارد (همان، ۴۰۴). او که به سخنرانی‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی ادامه داد، در فروردین ۱۳۵۷ با سفر به شهر یزد، به سخنرانی در مسجد روضه محمدیه آن شهر به مناسبت چهلمین روز شهدای ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز پرداخت (روزشمار انقلاب، ج ۳، ۵۰). تداوم این سخنرانی‌ها باعث شد تا بار دیگر توسط حکومت پهلوی دستگیر و زندانی شود (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج ۱۰، ۵۹۰). او در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی از زندان آزاد شد و سپس به سخنرانی در شهرهای مختلف ادامه داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس در دانشگاه و مدرسه عالی تهران پرداخت. هم‌زمان به فعالیت‌های سیاسی در قالب سازمان مجاهدین خلق ادامه می‌داد. در آستانه اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی که کاندیدای سازمان مجاهدین خلق برای حوزه انتخابیه رشت بود، به‌اتفاق گروهی از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی، تشکلی سیاسی با نام اختصاری «اقامه» را بنیان نهاد که هدف آن تصحیح و ترمیم قانون اساسی بود. جلال گنجه‌ای پس از ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ و آغاز اقدام مسلحانه سازمان مجاهدین خلق علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، به کردستان رفت و در آنجا پس از اعلام تأسیس شورای ملی مقاومت، موضع «جمعیت اقامه» مبنی بر پیوستن به شورای ملی مقاومت را اعلام کرد و پس از چند ماه به‌عنوان نماینده این جمعیت در شورای ملی مقاومت انتخاب شد. گنجه‌ای در سال ۱۳۶۲ به خارج از کشور رفت و به فعالیت علیه جمهوری اسلامی ادامه داد. او از سال ۱۳۷۴ ش به‌عنوان مسئول کمیسیون مذاهب و آزادی ادیان در شورای ملی مقاومت منصوب شد. در کنار عضویت در شورای مقاومت ملی، از اعضای سازمان مجاهدین خلق است و اکنون به‌عنوان نماینده جمعیت دفاع از استقلال و دموکراسی ایران «داد»، عضو شورای ملی مقاومت و مسئول کمیسیون مذاهب و آزادی ادیان آن شورا است («زندگینامه جلال گنجه‌ای»، www.jalalganjei.net). منابع: انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۱)، ج ۱۰، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان گیلان (۱۳۸۹)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان یزد (۱۳۹۳)، کتاب اول، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ روزشمار انقلاب اسلامی (۱۳۷۸)، ج ۳، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی؛ «زندگینامه جلال گنجه‌ای»، www. jalalganjei.net.