خودباوری، اعتماد به نفس و باور به توانمندیهای فردی و جمعی برای بهبود وضع اجتماع.
مفهومشناسی
خودباوری، به اعتماد و باور فرد به تواناییها و مهارتهای خود برای انجام موفق کارها و وظایف فردی و اجتماعی گفته میشود[۱] و شامل ارزشیابی مثبت فرد از ویژگیهای خود و اجتماع پیرامون خود میگردد[۲] و در دو بعد فردی و اجتماعی قابل بررسی است.
خودباوری در بعد فردی به معنای اعتماد به تواناییهای خود برای مبارزه با چالشهای اساسی زندگی[۳] و احساس ارزشمندبودن و به دست آوردن نیازها و خواستههای خود و استفاده از نتایج زحمات است[۴] و در بعد اجتماعی که در اینجا مورد توجه است، یعنی ارجنهادن به خویشتن شخص و اجتماع که میتواند نقش مهمی در پیشرفت یا عقبماندگی علمی و صنعتی جوامع ایفا کند.[۵]
مفهوم خودباوری که در برابر از خودبیگانگی است و امور مرتبط با آن در ادبیات امامخمینی، با عبارتهایی همچون «اتکا به خویشتن»، «ما میتوانیم»، «اعتماد به نفس»، «مطمئن به نفس»، «استقلال فرهنگی، سیاسی و اقتصادی» و «خودکفایی» بازگو شدهاست[۶] و کلماتی همچون روح یأس و ناامیدی، سستی و تنبلی، خودباختگی، احساس حقارت و خودکمبینی، وابستگی فکری و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی، در وصف افراد و جوامع ازخودبیگانه بهکار رفتهاست.[۷]
خاستگاه و جایگاه خودباوری
در آیات مختلفی از قرآن به گونهای مفهوم خودباوری و اعتماد به نفس آمده است (اسراء، 70؛ آل عمران، 139؛ بقره، 249؛ مائده، 105)؛ همچنین در سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصوم(ع) بر اهمیت اعتماد به نفس و خوباوری و سفارش آن به دیگران اشاره شده است؛ چنانکه در روایتی از پیامبر(ص) آمده است توکل بر خدا باعث تقویت اعتماد به نفس میشود (مجلسی، 68/138). در سخنی از امامعلی(ع) نیز آمده است کسی که به بزرگی و کرامت نفس خود باور آورده، هرگز آن را با پلیدی گناه، پست و موهون نمیکند (آمدی، 231). در نگاه اسلامی خودباوری بر پایه تکیه و اعتماد به قدرت خداوند میتواند منشأ تحول در زندگی اجتماعی شود (میرزابیگی، 33)؛ برای نمونه در صدر اسلام مسلمانان با توجه به خودباوری دینی، توانستند تغییر اساسی در دنیای پیرامون خود به وجود آوردند و به پیروزیهای گستردهای دست یابند (واقدی، 2/440 ـ 494 و 496 ـ 525). این واقعیت مورد توجه امامخمینی نیز قرار گرفته است (صحیفه، 19/221) و چنانکه ایشان اشاره کرده دقت در آموزههای اسلامی (آمدی، 232) نشان میدهد باور به توانمندیهای مادی و معنوی انسان در سایه شناختِ خود محقق میشود (تقریرات، 3/303). همچنین شناخت از خود، راهی قابل اعتماد برای شناخت خداوند است (آداب الصلاة، 84). در قرآن کریم آگاهی از خود و ظرفیتهای وجودی، همراه و قرین با خداشناسی دانسته شده است (حشر، 19)؛ بر همین اساس انتظار میرود مجموعه معرفت و آگاهی انسان از خود و خداوند، به این باور منتهی شود که محور عالم هستی خداوند است و فرجام همه کارها به سمت اوست (لقمان، 22؛ طباطبایی، 16/230)؛ در عین حال انسان موجودی رها و سرگردان و خودکفا نیست و آفریننده او برنامه و نقشه راه را در قالب هدایت پیامبران(ع)، در اختیار او قرار داده است (مکارم شیرازی، 8/412) و چنانکه امامخمینی نیز تأکید کرده است، انسان در طول اراده خداوندی دارای حق انتخاب و اعمال اراده خود است و میتواند سرنوشت و مسیر زندگی را خود انتخاب کند (الطلب و الاراده، 65) (← مقاله جبر و اختیار). بر این مبنا در اسلام خودباوری در راستای خداباوری یعنی اعتماد به قدرت بیانتهای الهی باید تکیهگاه ذهنی اعمال فردی و اجتماعی قرار گیرد. در نگاه امامخمینی تکیه بر خود، پس از اعتماد به خداوند منشأ خیرات و اصلاح همه امور است (صحیفه، 17/62)؛ چنانکه انقلاب اسلامی ایران در سایه همین باور به پیروزی رسید (همان، 18/93) و خودباوری عامل بینیازی (همان، 15/432)، و راه رهایی از وابستگی و رسیدن به استقلال (همان، 14/308)، و همچنین منشأ قدرت و پیروزیهای انسان (همان، 14/306 ـ 309 و 15/310) است.
عوامل تضعیف خودباوری
راههای تقویت خودباوری
خودباوری در انقلاب اسلامی ایران
پانویس
- ↑ قلیپور و پیراننژاد، بررسی اثرهای عدالت در ایجاد و ارتقای خودباوری در نهادهای آموزشی، ۳۵۸.
- ↑ رجایی، نقش خودباوری در نهضت تولید علم و جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، ۱۳۵.
- ↑ براندن، قدرت خودباوری، ۷.
- ↑ براندن، قدرت خودباوری، ۲۷.
- ↑ رجایی، نقش خودباوری در نهضت تولید علم و جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، ۱۴۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۸۰/۸؛ ۳۴/۹؛ ۱۱۳/۱۴، ۱۱۶؛ ۳۱۰/۱۵ و ۲۲۲/۱۹.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۲۵۳/۲؛ ۲۵۹/۴؛ ۵۴/۵، ۲۶۶ و ۱۸۱/۹.
منابع
- قرآن کریم.
- آمدی، عبدالواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق مصطفی درایتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
- امامجمعهزاده، سیدجواد و راضیه مهرابی کوشکی، بازنمایی معنای اعتماد سیاسی در زندگی سیاسی امامخمینی، مجله پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۸، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپشانزدهم، ۱۳۸۸ش.
- همو، تقریرات فلسفه امامخمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- همو، الطلب و الاراده، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- همو، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- همو، کشف اسرار، تهران، محمد، بیتا.
- همو، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.
- براندن، ناتانیل، قدرت خودباوری.
- نگاهی اجمالی به مهمترین عامل روانشناسی انسان، ترجمه بهاره دادرس، تهران، گلستان، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- دانایی، محمدحسین، خاطرات محمدحسین دانایی، دو برادر ناگفتههایی از زندگی و زمانه جلال و شمس آلاحمد، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- رجایی، علیرضا، نقش خودباوری در نهضت تولید علم و جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، چاپشده در مجموعه مقالات نخستین کنگره بینالمللی، نهضت تولید علم، جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- عیوضی، رحیم و محمدجواد فراتی، درآمدی تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران، قم، معارف، چاپ دوم، ۱۳۹۰ش.
- قلیپور، آرین، علی پیراننژاد، بررسی اثرهای عدالت در ایجاد و ارتقای خودباوری در نهادهای آموزشی، مجله پژوهشنامه علوم انسانی، شماره ۵۳. ۱۳۸۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و ششم، ۱۳۸۶ش.
- موثقی، احمد، علل و عوامل ضعف و انحطاط مسلمین در اندیشههای سیاسی و اراء اصلاحی سیدجمالالدین اسدآبادی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- میرزابیگی، علی، نقش نیازهای روانی در بهداشت روانی و آموزش و پرورش، تهران، اطلاعات، چاپ چهارم، ۱۳۷۳ش.
- واقدی، محمدبنعمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
پیوند به بیرون
راضیه مهرابی کوشکی، خوانساری، سیدمحمدتقی، دانشنامه امامخمینی، ج۵، ص۲۸۴-۲۸۹.