خودباوری، اعتماد به نفس و باور به توانمندیهای فردی و جمعی برای بهبود وضع اجتماع.
مفهومشناسی
خودباوری، به اعتماد و باور فرد به تواناییها و مهارتهای خود برای انجام موفق کارها و وظایف فردی و اجتماعی گفته میشود[۱] و شامل ارزشیابی مثبت فرد از ویژگیهای خود و اجتماع پیرامون خود میگردد[۲] و در دو بعد فردی و اجتماعی قابل بررسی است.
خودباوری در بعد فردی به معنای اعتماد به تواناییهای خود برای مبارزه با چالشهای اساسی زندگی[۳] و احساس ارزشمندبودن و به دست آوردن نیازها و خواستههای خود و استفاده از نتایج زحمات است[۴] و در بعد اجتماعی که در اینجا مورد توجه است، یعنی ارجنهادن به خویشتن شخص و اجتماع که میتواند نقش مهمی در پیشرفت یا عقبماندگی علمی و صنعتی جوامع ایفا کند.[۵]
مفهوم خودباوری که در برابر از خودبیگانگی است و امور مرتبط با آن در ادبیات امامخمینی، با عبارتهایی همچون «اتکا به خویشتن»، «ما میتوانیم»، «اعتماد به نفس»، «مطمئن به نفس»، «استقلال فرهنگی، سیاسی و اقتصادی» و «خودکفایی» بازگو شدهاست[۶] و کلماتی همچون روح یأس و ناامیدی، سستی و تنبلی، خودباختگی، احساس حقارت و خودکمبینی، وابستگی فکری و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی، در وصف افراد و جوامع ازخودبیگانه بهکار رفتهاست.[۷]
خاستگاه و جایگاه خودباوری
در آیات مختلفی از قرآن به گونهای مفهوم خودباوری و اعتماد به نفس آمدهاست؛[۸] همچنین در سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصوم(ع) بر اهمیت اعتماد به نفس و خوباوری و سفارش آن به دیگران اشاره شدهاست؛ چنانکه در روایتی از پیامبر(ص) آمدهاست توکل بر خدا باعث تقویت اعتماد به نفس میشود[۹] در سخنی از امامعلی(ع) نیز آمدهاست کسی که به بزرگی و کرامت نفس خود باور آورده، هرگز آن را با پلیدی گناه، پست و موهون نمیکند.[۱۰]
در نگاه اسلامی خودباوری بر پایه تکیه و اعتماد به قدرت خداوند میتواند منشأ تحول در زندگی اجتماعی شود؛[۱۱] برای نمونه در صدر اسلام مسلمانان با توجه به خودباوری دینی، توانستند تغییر اساسی در دنیای پیرامون خود به وجود آوردند و به پیروزیهای گستردهای دست یابند.[۱۲] این واقعیت مورد توجه امامخمینی نیز قرار گرفتهاست[۱۳] و چنانکه ایشان اشاره کرده دقت در آموزههای اسلامی[۱۴] نشان میدهد باور به توانمندیهای مادی و معنوی انسان در سایه شناختِ خود محقق میشود.[۱۵] همچنین شناخت از خود، راهی قابل اعتماد برای شناخت خداوند است.[۱۶]
در قرآن کریم آگاهی از خود و ظرفیتهای وجودی، همراه و قرین با خداشناسی دانسته شدهاست؛[۱۷] بر همین اساس انتظار میرود مجموعه معرفت و آگاهی انسان از خود و خداوند، به این باور منتهی شود که محور عالم هستی خداوند است و فرجام همه کارها به سمت اوست؛[۱۸] در عین حال انسان موجودی رها و سرگردان و خودکفا نیست و آفریننده او برنامه و نقشه راه را در قالب هدایت پیامبران(ع)، در اختیار او قرار دادهاست[۱۹] و چنانکه امامخمینی نیز تأکید کردهاست، انسان در طول اراده خداوندی دارای حق انتخاب و اعمال اراده خود است و میتواند سرنوشت و مسیر زندگی را خود انتخاب کند[۲۰] (ببینید: جبر و اختیار) بر این مبنا در اسلام خودباوری در راستای خداباوری یعنی اعتماد به قدرت بیانتهای الهی باید تکیهگاه ذهنی اعمال فردی و اجتماعی قرار گیرد. در نگاه امامخمینی تکیه بر خود، پس از اعتماد به خداوند منشأ خیرات و اصلاح همه امور است؛[۲۱] چنانکه انقلاب اسلامی ایران در سایه همین باور به پیروزی رسید[۲۲] و خودباوری عامل بینیازی،[۲۳] و راه رهایی از وابستگی و رسیدن به استقلال،[۲۴] و همچنین منشأ قدرت و پیروزیهای انسان[۲۵] است.
عوامل تضعیف خودباوری
راههای تقویت خودباوری
خودباوری در انقلاب اسلامی ایران
پانویس
- ↑ قلیپور و پیراننژاد، بررسی اثرهای عدالت در ایجاد و ارتقای خودباوری در نهادهای آموزشی، ۳۵۸.
- ↑ رجایی، نقش خودباوری در نهضت تولید علم و جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، ۱۳۵.
- ↑ براندن، قدرت خودباوری، ۷.
- ↑ براندن، قدرت خودباوری، ۲۷.
- ↑ رجایی، نقش خودباوری در نهضت تولید علم و جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، ۱۴۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۸۰/۸؛ ۳۴/۹؛ ۱۱۳/۱۴، ۱۱۶؛ ۳۱۰/۱۵ و ۲۲۲/۱۹.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۲۵۳/۲؛ ۲۵۹/۴؛ ۵۴/۵، ۲۶۶ و ۱۸۱/۹.
- ↑ اسراء، ۷۰؛ آل عمران، ۱۳۹؛ بقره، ۲۴۹؛ مائده، ۱۰۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱۳۸/۶۸.
- ↑ آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۲۳۱.
- ↑ میرزابیگی، نقش نیازهای روانی در بهداشت روانی و آموزش و پرورش، ۳۳.
- ↑ واقدی، المغازی، ۴۴۰/۲ ـ ۴۹۴ و ۴۹۶ ـ ۵۲۵.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۲۲۱/۱۹.
- ↑ آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۲۳۲.
- ↑ امامخمینی، تقریرات، ۳۰۳/۳.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ۸۴.
- ↑ حشر، ۱۹
- ↑ لقمان، ۲۲؛ طباطبایی، المیزان، ۲۳۰/۱۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۴۱۲/۸.
- ↑ امامخمینی، الطلب و الاراده، ۶۵.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۶۲/۱۷.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۹۳/۱۸.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۴۳۲/۱۵.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۳۰۸/۱۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ۳۰۶/۱۴ ـ ۳۰۹ و ۳۱۰/۱۵.
منابع
- قرآن کریم.
- آمدی، عبدالواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق مصطفی درایتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
- امامجمعهزاده، سیدجواد و راضیه مهرابی کوشکی، بازنمایی معنای اعتماد سیاسی در زندگی سیاسی امامخمینی، مجله پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۸، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپشانزدهم، ۱۳۸۸ش.
- همو، تقریرات فلسفه امامخمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- همو، الطلب و الاراده، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- همو، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- همو، کشف اسرار، تهران، محمد، بیتا.
- همو، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.
- براندن، ناتانیل، قدرت خودباوری.
- نگاهی اجمالی به مهمترین عامل روانشناسی انسان، ترجمه بهاره دادرس، تهران، گلستان، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- دانایی، محمدحسین، خاطرات محمدحسین دانایی، دو برادر ناگفتههایی از زندگی و زمانه جلال و شمس آلاحمد، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- رجایی، علیرضا، نقش خودباوری در نهضت تولید علم و جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، چاپشده در مجموعه مقالات نخستین کنگره بینالمللی، نهضت تولید علم، جنبش نرمافزاری و آزاداندیشی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- عیوضی، رحیم و محمدجواد فراتی، درآمدی تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران، قم، معارف، چاپ دوم، ۱۳۹۰ش.
- قلیپور، آرین، علی پیراننژاد، بررسی اثرهای عدالت در ایجاد و ارتقای خودباوری در نهادهای آموزشی، مجله پژوهشنامه علوم انسانی، شماره ۵۳. ۱۳۸۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و ششم، ۱۳۸۶ش.
- موثقی، احمد، علل و عوامل ضعف و انحطاط مسلمین در اندیشههای سیاسی و اراء اصلاحی سیدجمالالدین اسدآبادی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- میرزابیگی، علی، نقش نیازهای روانی در بهداشت روانی و آموزش و پرورش، تهران، اطلاعات، چاپ چهارم، ۱۳۷۳ش.
- واقدی، محمدبنعمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
پیوند به بیرون
راضیه مهرابی کوشکی، خوانساری، سیدمحمدتقی، دانشنامه امامخمینی، ج۵، ص۲۸۴-۲۸۹.