معصومی، علی‌اصغر؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. علی‌اصغر معصومی فرزند حاج ملّا عباس در سال ۱۳۰۵ ش در روستای ابرسج از توابع بسطام در استان سمنان به دنیا آمد (کاظمینی، ج ۲، ۷۸۵). او پس از طی دوران ابتدایی، به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقدمات را در ابرسج و نزد عالمان آن سامان فراگرفت. در سال ۱۳۲۰ ش به شاهرود رفت و در حوزه علمیه قلعه شاهرود و نیز مدرسه بازار آن شهر بخشی از دروس سطح را نزد شیخ علی واعظی، شیخ علی‌اصغر دانش‌پژوه، اشرفی و سجودی خواند. پس از سه سال تحصیل در شاهرود به مشهد رفت و در درس ادبیات محمدتقی ادیب نیشابوری و حاشیه شیخ محمد استاد میرزایی شرکت کرد. آنگاه به فراگیری دروس عالی سطح نزد عبدالعلی نوری، رضا معنوی، مصطفی اشرفی، جلال مدرس و مرتضی خرقانی شاهرودی پرداخت. مدتی هم در درس رسایل، مکاسب و کفایتین میرزا هاشم قزوینی شرکت کرد. هم‌زمان در درس اخلاق میرزا جواد آقا تهرانی حضور یافت و از بحث‌های معارف قرآن شیخ مجتبی قزوینی نیز استفاده کرد (خبرگان ملت، ج ۲، ۵۲۱). با ورود آیت‌الله سید محمدهادی حسینی میلانی به مشهد، در درس خارج فقه و اصول ایشان حضور یافت و آن دروس را تقریر کرد (همان، ۵۲۳). معصومی شاهرودی در سال‌های ملی شدن صنعت نفت، به حمایت از ملی شدن صنعت نفت پرداخت و به‌ویژه از آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی طرفداری می‌کرد. مدتی هم با کانون نشر حقایق اسلامی همکاری داشت (همان، ۵۲۴).
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی‌اصغر معصومی |
| نسب | فرزند حاج ملّا عباس |
| تاریخ تولد | ۱۳۰۵ هـ.ش |
| زادگاه | ابرسج، بسطام، استان سمنان |
| تاریخ وفات | ۲۶ شهریور ۱۳۹۶ هـ.ش |
| محل دفن | حرم امام رضا (ع)، مشهد |
| شهر وفات | مشهد |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | امام‌خمینی، سید محمدهادی حسینی میلانی، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید محمود حسینی شاهرودی |
| محل تحصیل | حوزه علمیه نجف، حوزه علمیه مشهد |
| اجازه روایت از | امام‌خمینی |
| تألیفات | تقریرات درس آیت‌الله میلانی، آیت‌الله شاهرودی، آیت‌الله خویی، تقریرات فقه و اصول |
| سایر | فعالیت‌های اجتماعی و عمرانی، امامت جمعه تربت حیدریه، نماینده مجلس خبرگان رهبری |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | فعال در مبارزات ضد پهلوی، عضو کمیته انقلاب اسلامی، نماینده مجلس خبرگان رهبری |
| اجتماعی | نظارت بر بازسازی مسجد جامع تربت حیدریه، تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی در تربت حیدریه، تأسیس حسینیه و مدارس غیرانتفاعی |
او سپس با دریافت معرفی‌نامه از میرزا عبدالله چهل‌ستونی و شیخ احمد آشتیانی، از علمای تهران، به عراق رفت و در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل پرداخت. در آن حوزه از درس خارج فقه آیات سید محمود حسینی شاهرودی، سید محسن طباطبایی حکیم، میرزا آقا زنجانی و شیخ حسین حلّی سود برد. آنگاه در درس خارج اصول آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی شرکت کرد و دو دوره از درس‌های او را تقریر نمود. با توجه به وجود تقریراتی از درس آیت‌الله سید حسن بجنوردی، می‌توان احتمال داد که در درس ایشان نیز حضور یافته بود (کاظمینی، ج ۲، ۷۸۶؛ خبرگان ملت، ۵۲۶-۵۲۷؛ «آیت‌الله معصومی...»، ۱۱). وی هم‌زمان با تحصیل، به تدریس کتاب‌های قوانین، رسایل، مکاسب و کفایه در حوزه علمیه نجف هم می‌پرداخت (کاظمینی، ج ۲، ۸۷۶؛ خبرگان ملت، ۵۲۶). معصومی شاهرودی در ۱۲ تیر ۱۳۴۰ از امام خمینی اجازه شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۶۴)؛ بنابراین از نخستین افرادی بود که چنین اجازه‌نامه‌ای را دریافت نمود. او در جریان دستگیری امام خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، همراه با برخی از طلاب حوزه علمیه نجف، در اعتراض به اقدام حکومت پهلوی، درس‌های خود را تعطیل کرد (خبرگان ملت، ۵۲۸) و سپس با حضور در بیت آیت‌الله شاهرودی، آن مرجع تقلید را به صدور اعلامیه‌ای در محکومیت اقدام حکومت پهلوی ترغیب کرد که در نهایت آن اعلامیه منتشر شد («اگر درایت...»، ۱۹-۲۰؛ «آیت‌الله معصومی...»، ۱۱). معصومی پس از ورود امام خمینی به عراق در مهر ۱۳۴۴، در درس خارج فقه ایشان حضور یافت (همان) و از درس خارج بیع ایشان بهره‌مند شد (کاظمینی، ج ۲، ۷۸۶). درباره مدت حضور او در درس امام خمینی اطلاعی در دست نیست ولی به نظر می‌رسد این حضور کوتاه بوده است. او سپس به کشور بازگشت و در حوزه علمیه مشهد به تدریس پرداخت (خبرگان ملت، ۵۲۹). در مشهد به مبارزات سیاسی خود ادامه داد و در اثر این فعالیت‌ها دستگیر و به علی‌آباد کتول در استان گلستان تبعید شد («اگر درایت...»، ۲۰). او در آن شهر در بزرگداشت شهدای ۱۹ دی ۱۳۵۶ قم و ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز سخنرانی کرد و از حکومت پهلوی انتقاد نمود. ساواک در گزارشی معصومی شاهرودی را یکی از عوامل تحرکات روحانیان در علی‌آباد کتول معرفی کرد (انقلاب اسلامی به...، ج ۶، ۲۸)، به همین دلیل خانه او را در آن شهر بارها مورد هجوم قرار داد. تداوم این فعالیت‌ها در نهایت به دستگیری و انتقال علی‌اصغر معصومی به هنگ گرگان انجامید («اگر درایت...»، ۲۰). کمیسیون امنیت اجتماعی گرگان در ۲ خرداد ۱۳۵۷ اعلام کرد که او یکی از محرکان اصلی مردم علیه حکومت پهلوی است (انقلاب اسلامی به...، ج ۶، ۲۸؛ خاطرات آیت‌الله...، ۳۵۱). به همین علت در ۱۷ تیر ۱۳۵۷ از گرگان به شهر سمیرم در استان اصفهان تبعید شد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج ۶، ۲۹؛ خاطرات آیت‌الله نورمفیدی، ۲۴۶). در آنجا به اقامه نماز جماعت در مسجد قائم پرداخت و با اقبال مردم مواجه شد. ساواک در گزارشی از فعالیت‌های معصومی در سمیرم، از نفوذ او خبر داد (انقلاب اسلامی به...، استان اصفهان، ج ۳، ۴) و به همین دلیل این بار به شهرضا تبعید گردید و پس از یک هفته اقامت در آن شهر، به بندر لنگه تبعید شد (خبرگان ملت، ۵۳۰؛ خاطرات آیت‌الله نورمفیدی، ۲۵۷). وی در آن شهر در برگزاری تظاهرات علیه رژیم پهلوی فعال بود (صادقی گیوی، ۲۳۴-۲۳۶) و در مرداد ۱۳۵۷ همراه با برخی از روحانیان تبعیدی در بندرلنگه، اعلامیه‌ای علیه حکومت پهلوی صادر و از اقدامات سرکوبگرانه رژیم انتقاد کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۳۸۴). او همچنین در اقامه نماز جمعه در آن شهر نقش داشت و همراه با دیگر روحانیان تبعیدی، به‌نوبت امامت جمعه را بر عهده می‌گرفت (خاطرات آیت‌الله نورمفیدی، ۲۶۱). معصومی شاهرودی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی به گرگان بازگشت و مورد استقبال مردم علی‌آباد کتول و گرگان قرار گرفت. سپس به مشهد رفت و به مبارزات سیاسی در آن شهر ادامه داد («اگر درایت...»، ۲۰-۲۱). وقتی دولت شاپور بختیار برای جلوگیری از ورود امام خمینی به کشور، فرودگاه‌ها را به روی پروازهای خارجی بست، در اعتراض به آن تصمیم به تهران رفت و در تحصن روحانیان مبارز در مسجد دانشگاه تهران شرکت کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به علی‌آباد کتول بازگشت و مسئولیت کمیته انقلاب اسلامی آن شهر را بر عهده گرفت. سپس به استان کرمان رفت و به فرماندهی کمیته انقلاب اسلامی شهر زرند منصوب شد. مدتی بعد ریاست بنیاد شهید شهرهای گنبد و علی‌آباد کتول را بر عهده گرفت. او در ۲۶ آبان ۱۳۶۱ به امامت جمعه شهرستان تربت حیدریه در استان خراسان رضوی منصوب شد و تا سال ۱۳۸۱ ش در آن سمت بود (کاظمینی، ۷۸۶). معصومی در اولین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از استان خراسان به نمایندگی برگزیده شد و در دوره‌های دوم و سوم آن مجلس نیز نمایندگی مردم استان خراسان را بر عهده داشت و در دوره چهارم نیز نماینده مردم استان خراسان رضوی در آن مجلس بود. هم‌زمان ریاست نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت حیدریه بر عهده داشت. تقریرات درس آیت‌الله میلانی، تقریرات درس خارج آیت‌الله شاهرودی (به عربی)، تقریرات درس خارج آیت‌الله بجنوردی و تقریرات درس فقه و اصول آیت‌الله خویی ازجمله تألیفات اوست (خبرگان ملت، ۵۲۷). برخی از فعالیت‌های اجتماعی او نیز عبارت است از: نظارت بر بازسازی مسجد جامع تربت حیدریه و تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی در تربت حیدریه، تأسیس پادگان نظامی در تربت حیدریه، تأسیس حسینیه در شاهرود و احداث مدارس غیرانتفاعی و خوابگاه دخترانه دانشگاه آزاد اسلامی در تربت حیدریه (خبرگان ملت، ۵۳۰). او سرانجام در ۲۶ شهریور ۱۳۹۶ در مشهد مقدس درگذشت و پیکرش پس از تشییع در حرم امام رضا (ع) به خاک سپرده شد («آیت‌الله معصومی...، ۱۱).
منابع: «آیت‌الله معصومی شاهرودی از علمای مشهد دار فانی را وداع گفت» (۱۳۹۶)، هفته‌نامه افق حوزه، سال شانزدهم، شماره ۵۲۵، ۲۵ شهریور؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، جلد سوم، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «اگر درایت و استواری آقا نبود، کشور ما امروز سرنوشتی بدتر از سایر کشورهای خاورمیانه داشت: در گفت‌وشنود با آیت‌الله حاج شیخ علی‌اصغر معصومی شاهرودی» (۱۳۹۲)، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۳۸۱، شهریور و مهر؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۷۸)، ج ۶، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ خاطرات آیت‌الله نورمفیدی (۱۳۸۵)، تدوین: غلامرضا خارکوهی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خبرگان ملت، شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۸۰)، دفتر دوم، قم، دبیرخانه¬ مجلس خبرگان رهبری؛ صادقی گیوی، صادق (۱۳۷۹)، خاطرات آیت‌الله خلخالی، تهران، سایه؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، به اهتمام سید محمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، ج ۱، بنیاد ریحانه الرسول یزد، تهران، برگ رضوان.