محمدتقی جعفری، از شاگردان درس اخلاق امام‌خمینی.
محمدتقی جعفری در سال ۱۳۰۴ در شهر تبریز به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی را در دبستان اعتماد تبریز آغاز کرد و ازآنجا که قبل از ورود به مدرسه نزد مادر مقداری درس خوانده بود، آمادگی رفتن به کلاس بالاتر را داشت، بنابراین در کلاس اول امتحانی از او گرفتند و به کلاس سوم فرستادند. کلاس چهارم و پنجم را نیز در همین مدرسه گذراند، ولی پیش از ورود به کلاس ششم، مسائلی پیش آمد که مجبور شد دبستان را رها کند («رهیافتی به زندگی، تفکرات و آراء استاد محمدتقی جعفری»، jafari.com http://ostad). ). پس از آن به مدرسه طالبیه تبریز رفت و در آنجا دروس سطح مقدماتی حوزه و ادبیات را در نزد استادانی چون سیدحسن شربیانی، میرزا علی‌اکبر اهری، میرزا ابوالفضل سرابی و... خواند (الوانساز خویی، ج ۱، ۳۱۶؛ اردشیری لاجیمی، ۳۱) و به‌ویژه از درس‌های اهری بهره برد (نصری، ۲۶). پس از مدتی تحصیل در مدرسه طالبیه تبریز، به تهران رفت و مقداری از رسائل و مکاسب را پیش آیت‌الله آقا شیخ محمدرضا تنکابنی و حکمت منظومه حاج ملا هادی سبزواری و بخشی از امور عامه اسفار را پیش آقا میرزا مهدی آشتیانی خواند. جعفری پس از حدود سه سال اقامت در تهران در سال ۱۳۲۱ به قم رفت و در حوزه علمیه قم حدود یک سال مشغول به تحصیل شد و دروس عالی سطح را نزد آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری و شیخ محمد صدوقی یزدی و عبدالصمد خویی به پایان رساند. نزد شیخ محمدتقی زرگر هم مسائل عرفانی را فراگرفت. او در آن سال در درس اخلاق امام‌خمینی (الوانساز خویی، ج ۱، ۳۱۶ـ۳۱۷؛ اردشیری لاجیمی، ۲۳) که در مدرس زیر کتابخانه مدرسه فیضیه برگزار می‌شد حضور می‌یافت. سه روز اول حضور جعفری در آن درس که حضرت امام‌خمینی مشغول تفسیر آیات آخر سوره «حشر» بود، در یاد استاد ماندگار شد: «درس‌های ایشـان از نظر عرفانی خیلی اوج داشت. سیمای امام‌خمینی رحمةالله نشان می‌داد که از مواهبی برخوردارند که دیگران از آن بی‌بهره‌اند» (یاران امام به روایت اسناد ساواک: چراغ فروزان، کتاب ۷، مقدمه؛ اردشیری لاجیمی، ۳۵؛ نصری، ۲۸ـ۲۹). وی درباره حضور در درس اخلاق امام‌خمینی می‌گوید: «در اولین روز حضور اینجانب در دروس اخلاق و عرفان ایشان، قیافه‌ای بسیار روحانی با نگاه‌هایی جالب دیدم که به مطالبی که در درس ابراز می‌نمودند، حالت توافق با آنچه در درون می‌گذشت را ارائه می‌نمود. آن روزها آیات آخر سورۀ حشر را تدریس می‌کردند. با کمال وضوح به خاطر می‌آورم وقتی این آیۀ مبارکه (هوالله الخالق الباری المصور له الاسماء الحسنی یسبح له ما فی السماوات و الارض و هو العزیز الحکیم) را تفسیر می‌فرمودند، جذابیت مطالب به حد عالی رسیده بود و طلاب با یک انقلاب روحی به افاضات عرفانی ایشان گوش می‌دادند. هیجان روحی و عمق مطالبی که ابراز می‌شد، به‌خوبی اثبات می‌کرد که مطالب ابرازشده، فوق معلومات حرفه‌ای و رسمی است که متأسفانه عده‌ای را به خود مشغول می‌نماید. اینجانب پس از آن تاریخ، فروغی از عرفان مثبت را در زمان تحصیل در نجف اشرف در چهره و گفتار و سایر رفتارهای زندگی در حکیم متأله و عارف بزرگوار شیخ مرتضی طالقانی دیدم... حضرت امام، تحمل و متانت فراوانی در برابر سؤالات و سخنان هیجان‌انگیز طلاب از خود نشان می‌دادند که جلوه‌ای از روح عرفانی داشت» (صحیفه دل، ج ۱، ۴۳ـ۴۹). استاد جعفری پس از یک سال اقامت در قم، به تبریز بازگشت و در درس آیت‌الله میرزا فتاح شهیدی حضور یافت. سپس با اصرار و مساعدت آیت‌الله شهیدی (نصری، ۲۹)، از روحانیان برجسته تبریز، در سال ۱۳۲۲ ش برای ادامه تحصیل دروس حوزوی راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل ادامه داد. او در نجف اشرف درس‌های سطح عالی را نزد میرزا حسن یزدی و شیخ مرتضی طالقانی به پایان رساند. سپس در درس خارج فقه و اصول آیات شیخ محمدکاظم شیرازی، سیدابوالقاسم موسوی خویی (مدت یازده سال)، سیدمحمود حسینی شاهرودی، سیدمحسن طباطبایی حکیم، سیدجمال گلپایگانی (درس قاعده لاضرار)، آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی (مدت هفت سال) و سیدمحمدهادی حسینی میلانی شرکت کرد. در کنار شرکت در درس‌های خارج اصول و فقه، در محضر استادانی چون شیخ صدرا قفقازی (بادکوبه‌ای) و شیخ مرتضی طالقانی به فراگیری دروس فلسفی و عرفانی مشغول شد (الوانساز خویی، ج ۱، ۳۱۷؛ اردشیری لاجیمی، ۲۶؛ علامه محمدتقی جعفری: زندگی، تفکرات و آراء، ۵ـ۱۴). وی پس از سه سال تحصیل در نجف اشرف، در سن ۲۳ سالگی موفق به دریافت درجه اجتهاد از آیت‌الله شیخ کاظم شیرازی شد (نصری، ۴۳) و علاوه بر تحصیل، به تدریس دروس فلسفه و معارف در نجف پرداخت. استاد جعفری تدریس این درس را با پیشنهاد آیت‌الله میرزا عبدالهادی شیرازی شروع کرد. در آن هنگام علامه طباطبایی با مرتضی مطهری و دیگران زودتر از نجف بحث‌های جدیدی را در ایران آغاز کرده بودند و جعفری هم در نجف اشرف تدریس را در مدرسه صدر شروع کرد و آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر نیز یک سال در این درس حضور داشت(«رهیافتی به زندگی، تفکرات و آراء استاد محمدتقی جعفری»، jafari.com)http://ostad.).).همچنین به تدریس مکاسب در مسجد هندی می‌پرداخت و از جمله شاگردان او در آن درس سیدمجتبی میرلوحی معروف به نواب صفوی بود (اردشیری لاجیمی، ۳۷). هم‌اندیشی جعفری با محمدرضا مظفر فیلسوف، فقیه و منطقی نواندیش در نجف و احمد امین ریاضیدان برجسته دانشگاه بغداد و مؤلف کتاب التکامل فی الاسلام سبب شد وی در موضوعاتی چون «فقه و فیزیک »، «فلسفه و زیبایی‌شناسی»، «تاریخ و روان‌شناسی» و برخی دیگر از دانش‌ها و شناخت تمدن علمی غرب و اروپا و ادبیات دوران پس از رنسانس ـ با تمام جوانبی که داشت ـ گام‌هایی علمی بردارد و این موضوع را در آیینه نخستین اثر ارزشمندش، کتاب ارتباط انسان ـ جهان، که در سن ۲۸ ـ ۳۰ سالگی به رشته تحریر درآمد، می‌توان دید («رهیافتی به زندگی، تفکرات و آراء استاد محمدتقی جعفری»،jafari.com/ http://ostad). جعفری پس از یازده سال تحصیل و تدریس در نجف اشرف به کشور بازگشت و در قم خدمت آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی رسیدو زعیم حوزه علمیه قم از او خواست تا با استقرار در قم، به تدریس در آن حوزه بپردازد، ولی به سبب ناسازگاری هوای قم با مزاجش، به مشهد رفت و مدت یک سال در آنجا به تدریس پرداخت (اردشیری لاجیمی، ۲۹ـ۳۰). آنگاه راهی تهران شد و به تدریس در مدارس مروی، مدرسه عالی سپهسالار (شهید مطهری فعلی) پرداخت (همان، ۳۸؛ میراث ماندگار، ۱۰۳؛ الوانساز خویی، ۳۱۷). وی پس از بررسی نیازهای موجود علمی و فکری و فرهنگی جامعه، به‌جای تدریس فقه و اصول، ... به پاسخ‌گویی به شبهات جوانان و تحقیق و تألیف پرداخت. جعفری پیرو همین تصمیم، از طریق مرتضی مطهری به‌صورت خصوصی با امام‌خمینی دیدار کرد و در آن دیدار ضمن اعلام حمایت از مبارزات امام‌خمینی و بیعت با ایشان، از ایشان در مورد وظیفه اجتماعی خویش کسب نظر کرد و متذکر شد که با توجه به ضرورت زمان و نیاز موجود، فعالیت علمی محض را وظیفه خود می‌داند. امام‌خمینی در پاسخ اظهار فرموده بودند که شما (یعنی استاد جعفری) به فعالیت‌های علمی و تحقیقی خود ادامه دهید و از این طریق به اسلام خدمت نمایید (یاران امام به روایت اسناد ساواک: چراغ فروزان، ۶). پس از آن با جدیت بیشتری فعالیت‌های علمی‌اش را دنبال کرد و از جمله اقدامات او در این زمینه می‌توان به سخنرانی‌هایش در انجمن اسلامی جوانان (نهضت آزادی) تهران اشاره کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک: چراغ فروزان علامه محمدتقی جعفری، ۲ـ۳ و ۳۲). به سبب همین سخنرانی‌ها، ساواک نسبت به جعفری حساس بود و سفرها و همچنین مجالس سخنرانی‌های وی را زیرنظر داشت (همان، ۵ و ۱۱و ۲۵) و یک بار نیز به ساواک احضار شد (همان، ۱۲). تلاش‌های علمی جعفری به نگارش بیش از صد جلد کتاب و صدها مقاله و سخنرانی و... انجامید و از جمله کتاب‌های او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی (۱۵ جلد)، حضرت علی (ع) و عرفان، علل و عوامل جذابیت سخنان مولوی، آیا جنگ در طبیعت انسان است؟، وجدان، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه (۲۷ جلد)، ترجمه کامل نهج‌البلاغه (۱ جلد)، انسان در دیدگاه قرآن، مبدأ اعلا، امام حسین (ع) شهید فرهنگ پیشرو انسانیت، طهارت اهل کتاب، ذبایح اهل کتاب، عدم انحصار زکات در موارد نه‌گانه، قاعده لاضرر و لاضرار، حلیت و حرمت گوشت انواع حیوانات، حقوق حیوانات در فقه اسلامی، کیفر سرقت در اسلام، مقایسه حقوق بشر در اسلام و غرب، بحثی درباره امربه‌معروف و نهی از منکر، حرمت سقط جنین، مسئولیت مدنی ناشی از جرم کودکان بزهکار در فقه و حقوق اسلامی، حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب (فارسی و انگلیسی)، الرضاع (تقریر درس آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی)، جبر و اختیار، برهان کمالی دکارت بر وجود خداوند، برهان کمالی (وجویی) در اثبات خدا، هدف زندگی، مقدمه‌ای بر مفهوم فلسفه مالکیت، حرکت و تحول، حرکت و تحول از دیدگاه قرآن، طبیعت و ماورای طبیعت، علم در خدمت انسان، رابطه علم و حقیقت، علم و عرفان از دیدگاه ابن‌سینا، علم از دیدگاه اسلام، امید و انتظار، ارتباط انسان و جهان، ایدئال زندگی و زندگی ایدئال، نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی، مفاهیم و اندیشه‌های مجرد، خویشتن، علیت، استی و بایستی، بررسی و نقد برگزیده افکار راسل، زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، حکمت اصول سیاسی اسلام (فلسفه سیاسی اسلام: ترجمه و تفسیر فرمان مبارک حضرت امیرالمؤمنین (ع) به مالک اشتر است)، بررسی و نقد کتاب سرگذشت اندیشه‌ها، پیام خرد (این کتاب حاوی تعدادی از سخنرانی‌های بین‌المللی می‌باشد که به‌عنوان نمونه می‌توان به سخنان ایشان تحت عنوان «تقسیم‌بندی فلسفه‌ها» در یونان در دانشگاه آتن اشاره نمود)، فلسفه دین، تحقیقی در فلسفه علم، فلسفه و هدف زندگی، فلسفه و نقد سکولاریزم، مقدمه‌ای بر فلسفه، مولوی و جهان‌بینی‌ها، تعاون الدین و العلم، الامر بین الامرین (تقریر درس آیت‌الله خویی)، نهایت الادراک الواقعی بین الفلسفه القدیمه و الحدیثه، آفرینش و انسان، موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، عرفان اسلامی، آیا شریعت طریقت و حقیقت با یکدیگر متفاوتند؟، نیایش امام حسین (ع) در صحرای عرفان (به زبان فارسی و عربی)، شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی، علم از دیدگاه علی، علم و دین در حیات معقول، اخلاق و مذهب، شناخت از دیدگاه علمی و قرآن، سه شاعر (حافظ، سعدی، نظامی)، حکمیت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی گنجوی (به زبان فارسی و روسی)، تحلیل شخصیت خیام (بررسی آرا فلسفی، ادبی، علمی و دینی)، از دریا به دریا (کشف الابیات مثنوی مولوی در ۴ جلد)، عمل تجوید ذهن، بحثی در قانون تعادل در روش تجزیه ای و ترکیبی، دانش‌ها و ارزشها در مجرای قوانین علمی، انگیزش مدیریت در اسلام و نقد انگیزشهای معاصر، فرهنگ پیرو ـ فرهنگ پیشرو و طرحی برای انقلاب فرهنگی (الوانساز خویی، ج ۱، ۳۱۷ـ۳۲۱؛ اردشیری لاجیمی، ۳۹ـ۴۳؛ انصاری، ۱۳۱ـ۱۳۳؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: چراغ فروزان، کتاب ۷، مقدمه) علامه جعفری در ۲۵ آبان سال ۱۳۷۷ که برای درمان بیماری سرطان ریه در لندن حضور داشت، از دنیا رفت (اردشیری لاجیمی، ۱۸) و پیکرش پس از انتقال به کشور، به مشهد مقدس منتقل و در دارالزهد حرم مطهر امام رضا علیه السلام به خاک سپرده شد (الوانساز خویی، ج ۱، ۳۲۲؛ اردشیری لاجیمی، ۱۸). منابع: اردشیری لاجیمی، حسن (۱۳۸۲)، فروغ اندیشه: گذری بر زندگانی علامه محمدتقی جعفری، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا وسیما؛ الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان ویژه استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ درگذشت علامه جعفری (۱۳۷۷)، مجله آینه پژوهش،شماره ۵۳، آذر و دی؛ علامه محمدتقی جعفری: زندگی، تفکرات و آراء (۱۳۸۴)، تهران، مؤسسۀ تدوین و نشر آثار استاد علامه محمدتقی جعفری؛ صحیفه دل خاطرات شاگردان حضرت امام (ره) (۱۳۷۷)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (ره)؛ میراث ماندگار، مجموعه مصاحبه‌های سال اول و دوم کیهان فرهنگی (۱۳۶۹)، ج اول، تهران، سازمان انتشارات کیهان؛ نصری، عبدالله (۱۳۸۷)، آفاق مرزبانی (گفت‌وگوهایی با استاد علامه محمدتقی جعفری)، تهران، سروش؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: چراغ فروزان علامه محمدتقی جعفری (۱۳۷۷)، کتاب ۷، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.