ربانی، محمدعلی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمدعلی ربانی در ۲۶ اسفند ۱۳۱۶ در خانواده‌ای روحانی در یزد به دنیا آمد. پدرش شیخ محمدحسن از عالمان و واعظان یزد بود. محمدعلی ربانی دوران ابتدایی و متوسطه را در یزد گذراند. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و وارد حوزه علمیه یزد شد اما در زندگینامه او، درج‌شده در مفاخر یزد به نام استادان و همچنین درس‌هایی که در حوزه علمیه یزد خوانده است، اشاره نشده است. ربانی پس از مدتی تحصیل در یزد، رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آن شهر دروس سطح را نزد آقایان محمد فاضل لنکرانی، سید عباس خاتم یزدی و مصطفی اعتمادی فراگرفت. هم‌زمان در درس‌های تفسیر قرآن علامه طباطبایی هم شرکت می‌کرد. سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات امام خمینی و شیخ مرتضی حائری یزدی حضور یافت (مدرسی، ج ۱، ۲۹۷). درباره سال‌های دقیق حضور او در درس‌های امام خمینی گزارشی در دست نیست. او سپس به یزد بازگشت و در حوزه علمیه آن شهر در درس‌های سید محمدعلی مدرسی شرکت کرد. محمدعلی ربانی یکی از مبلغان دینی بود و از سال ۱۳۳۵ ش برای تبلیغ دین به شهرهای مختلف سفر می‌کرد که از آن جمله می‌توان به سفرهای تبلیغی او به شهرهای تهران، اصفهان، کرمان، کاشان، زاهدان، رشت، ایلام و مناطق محرومی چون رباط پشت بام اشاره کرد (همان). او با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت. بر اساس گزارش ساواک، وی در آبان ۱۳۴۱ و در جریان مبارزات علیه تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، به سخنرانی در مساجد یزد می‌پرداخت و مخالفت خود را با آن اعلام می‌کرد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان یزد، کتاب اول، ۳). در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در تهران حضور داشت و به سبب مشارکت در قیام مردم در آن روز توسط ساواک مورد ضرب و شتم قرار گرفت. ربانی همچنین یک بار در محضر امام خمینی سخنرانی کرد و مورد توجه ایشان قرار گرفت (مدرسی، ۲۹۷). ساواک استان یزد در گزارشی درباره روحانیان آن استان در سال ۱۳۴۸ ش، تأکید کرد که منبر او کنترل شود (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان یزد، کتاب اول، ۸۳). وی همچنین در دعوت از روحانیان برای سخنرانی در یزد فعال بود و نگاهی به فهرست روحانیان مدعو نشان می‌دهد که همه از روحانیان مبارز بودند (همان، ۱۲۷). او ۷ خرداد ۱۳۴۹ از امام خمینی اجازه تصدر در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج۲، ۲۷۱) و در همان سال ۱۳۴۹ به سبب شرکت نکردن در مراسم نیایشی که به مناسبت رفع خطر از جان شاه برگزار شده بود، به مدت سه ماه ممنوع‌المنبر شد. در همان مراسم در سال ۱۳۵۴ ش هم به محض شروع مراسم، مجلس را ترک کرد و به همین علت به گفته ساواک، «انعکاس نامطلوبی در بین حاضرین» ایجاد نمود (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان یزد، کتاب اول، ۳۴۲). ربانی در سال ۱۳۵۶ ش هم در اعزام روحانیان برای تبلیغ در روستاهای یزد نقش داشت. وی در همان سال بار دیگر ممنوع‌المنبر شده بود (همان، ۵۱۲). در فروردین ۱۳۵۷ ش پس از سرکوب تظاهرات مردم یزد به مناسبت چهلمین روز واقعه تبریز (۲۹ بهمن ۱۳۵۶) که جمعی از مردم آن شهر را به خاک و خون کشیدند، همراه با جمعی از روحانیان مبارز یزد اعلامیه‌ای صادر کردند و ابعاد آن جنایت را افشا نمودند و اقدام حکومت پهلوی در ضرب و شتم مردم و زنان و کودکان و شهادت جمعی از مردم را محکوم کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۶۰ ـ ۲۶۳). همچنین در شهریور ۱۳۵۷ همراه با جمعی از روحانیان یزد، در نامه‌ای به جمشید آموزگار نخست‌وزیر وقت، با اشاره به اهمیت نهضت اسلامی به‌خصوص در سال ۱۳۵۷ ش و انگیزه‌های مردم از شرکت در تظاهرات و راهپیمایی‌ها در این ماه‌ها، انتساب این راهپیمایی‌ها به «یک عده اخلالگر، دست به یکی کردن ارتجاع سرخ و سیاه، فریب‌خوردگان بیگانه‌پرست و...» را محکوم کردند و از حکومت پهلوی خواستند «به جای این کشتارها و تبعیدها و اهانت‌ها به مقام مقدس ملت عزیز ایران، به گفته‌ها و خواسته‌های منطقی مردم گوش فرا دهند» (همان، ۳۷۷-۳۷۸). به سبب این مبارزات، ساواک یزد از او به‌عنوان یکی از روحانیان طرفدار امام خمینی و «افراطی» نام برد (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۱۳، ۱۵). ربانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی از همراهان و نزدیکان شیخ محمد صدوقی یزدی، امام جمعه یزد و نماینده امام خمینی در استان یزد بود و به نمایندگی از ایشان در برخی از نهادها در یزد حضور می‌یافت. او در سال ۱۳۵۸ ش و در انتخابات شورای شهر یزد به عضویت شورا درآمد و ریاست آن شورا را بر عهده گرفت. ریاست سیاسی ـ ایدئولوژیک ژاندارمری، عضویت در شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، ریاست هیئت نظارت بر چهارمین دوره ریاست جمهوری در یزد، مسئول اعزام روحانیان و طلاب به جبهه‌های جنگ و مناطق محروم، ریاست عقیدتی ـ سیاسی شهربانی استان یزد و ریاست عقیدتی ـ سیاسی نیروی انتظامی آن استان به مدت ۱۶ سال ازجمله مسئولیت‌های او بود. محمدعلی ربانی در ۲۹ مهر ۱۳۷۶ در تهران درگذشت و پیکرش پس از انتقال به یزد در خلد برین به خاک سپرده شد (مدرسی، ج ۱، ۲۹۷-۲۹۸). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان یزد، کتاب اول (۱۳۹۳)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک (۱۳۹۲)، ج ۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ مدرسی، سید محمدکاظم (۱۳۸۲)، مفاخر یزد، ج ۱، یزد، بنیاد ریحانه‌الرسول.