كرمي ¬حويزي، محمد؛ از شاگردان درس فلسفه امام خمینی. او در سال در 1300 ش در نجف اشرف و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش محمد (طه) كرمي حويزي از عالمان برجسته خوزستان و صاحب تأليفات متعدد در زمينه‌هاي فقه و اصول و شعر و ادب و پدربزرگش شیخ نصرالله حویزی از شاگردان آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و میرزا حسین خلیلی تهرانی و مادرش دختر مجتهد بزرگ شيخ ابوالقاسم ممقاني، از مراجع دینی مقیم نجف اشرف بود. محمد کرمی حویزی در چنین خانواده‌ای زاده شد و قرائت قرآن و ادبيات عرب و عجم را در خانه و پیش پدر و مادرش آموخت. سپس بخشی از مقدمات و ادبیات را نزد پدرش خواند و مدتی هم از درس سطح شيخ حسين زایرده و سید محمد بغدادي بهره برد. مدتی بعد راهی قم شد و تحصیلاتش را در حوزه علمیه آن شهر پی گرفت («درگذشتگان: آیت‌الله کرمی»، 120). در قم دروس سطح را نزد استادان حوزه علمیه آن شهر تکمیل کرد و آنگاه در درس خارج اصول آیت‌الله محمدتقي خوانساري شرکت کرد و بخشی از دروس اصول را نزد ایشان فراگرفت. هم‌زمان در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمری شرکت می‌کرد و تا پایان حیات ایشان، از آن درس بهره می‌برد. کرمی حویزی پس از رحلت آیت‌الله سید محمد حجت، این بار در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد و پنج سال به استفاده از درس‌های ایشان پرداخت. مدتی هم در درس خارج فقه آیت‌الله سید صدرالدین صدر شرکت می‌کرد (شريف رازي، 152). او در کنار فراگیری دروس خارج فقه و اصول، به فراگیری دروس فلسفی پیش امام خمینی می‌پرداخت («درگذشتگان: آیت‌الله کرمی»، 120). هر چند درباره سال‌های حضور او در درس فلسفه امام خمینی گزارشی در دست نیست، ولی به احتمال زیاد در دهه 1320 و پیش از تعطیلی درس فلسفه ایشان (سال 1328 ش) در آن درس (درس شرح منظومه یا اسفار اربعه ملاصدرا) حضور می‌یافته است. درباره حضور او در درس خارج فقه و اصول امام خمینی گزارشی در دست نیست و شریف رازی از امام خمینی به‌عنوان استاد او نام نبرده، ولی بر حضور او در درس «بعضى از آيات ديگر» (غیر از آیات حجت و بروجردی) تأکید کرده است (شریف رازی، ج 5، 152) و با توجه به ممنوع بودن نام بردن از امام خمینی، می‌توان احتمال داد که او در آن درس‌ها نیز شرکت می‌کرده است. کرمی حویزی در کنار تحصیل به تدریس در حوزه علمیه قم نیز می‌پرداخت و درس‌های سطح را در آن حوزه تدریس می‌کرد («درگذشتگان: آیت‌الله کرمی»، 120). او سه سال هم در دارالتبلیغ اسلامی قم به تدریس و تألیف مشغول بود (راهنمای استفاده از...، ج 4، 384). وی همچنین از اعضای هیئت تحریریه مجله مکتب اسلام بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب 26، 70). محمد کرمی حویزی در سال 1385 ق (1345 ش) و در پی بیماري پدرش به اهواز رفت و به تبليغ دين و فعاليت‌هاي علمي، ديني و اجتماعي پرداخت و سی سال به تألیف، تدریس، اقامه نماز جماعت و پاسخگویی به سؤالات شرعی مردم اهواز مشغول بود (همان؛ قاسم‌پور، 312). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولیت کمیته‌های انقلاب اسلامی در اهواز را بر عهده گرفت (راهنماي مشروح مذاكرات...، 384) و به حمایت از نظام اسلامی پرداخت. امام خمینی در 14 فروردین 1358 در نامه‌ای به محمد کرمی حویزی، به سابقه علمی او در حوزه علمیه قم و فعالیت‌های مذهبی وی در خوزستان اشاره و سپس از پشتیبانی عشایر از دولت موقت تقدیر کرد (صحیفه امام، ج 6، 470). کرمی حویزی به‌ویژه در غائله خلق عرب نقش محوری ایفا کرد و دعوت شیخ شبیر خاقانی را برای پیوستن به آن جریان نپذیرفت. او که در اهواز از جایگاهی برخوردار بود و نیروهایی را مدیریت می‌کرد، در مقابل آن جریان ایستاد (خاطرات آیت‌الله عبدالله محمدی، 122). احتمالاً به سبب این نقش بود که امام خمینی در اردیبهشت همان سال در نامه‌ای دیگر به او، از تلاش‌های کرمی در ایجاد آرامش در منطقه تشکر کرد و خواستار هوشیاری در این زمینه شد (صحیفه امام، ج 7، 326). محمد کرمی همچنین از مخالفان سید احمد مدنی، استاندار وقت خوزستان بود و در این زمینه فعالیت‌هایی داشت (خاطرات آیت‌الله عبدالله محمدی، 125). امام خمینی در 11 تیر همان سال نیز از او خواست همچنان با قاطعیت و آرامش به رویه سابق خود در خوزستان ادامه دهد و با استاندار انتخابی همکاری نماید (صحیفه امام، ج 21، 594). کرمی در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی در 1358 ش، توانست با كسب 655/397 رأي به آن مجلس راه يابد و در آن مجلس، در گروه پنجم (قوه مجريه) عضویت داشت (راهنماي مشروح مذاكرات.... ج 4، 384). او پس از پايان كار مجلس خبرگان قانون اساسي به اهواز بازگشت و به تدريس علوم ديني و تأليف آثار متنوع علمي در رشته‌هاي مختلف علوم ديني و ادبي پرداخت (قاسم‌پور، 312). محمد کرمی حویزی از مؤلفان پرکار در تألیف آثار دینی بود و برخی از آثار او عبارت است از: 1 ـ التفسير لكتاب‌‌الله المنير (8 جلد). 2 ـ القول الجامع في تحرير فروع الشرايع (7 جلد). 3 ـ اتحاف الطالب في حل عقده المكاسب (5 جلد). 5 ـ شرح الدروس الشرعيه از شهيد اول (8 جلد). 6 ـ الوشاح علي شرح المختصر التخليص المفتاح (3 جلد) در شرح تخليص المفتاح قزويني. 7 ـ نتايج الفكر في شرح الباب الحادي عشر (8 جلد). 8 ـ الحياه الروحيه در تاريخ وقايع دوران صدر اسلام و دوران اميرالمؤمنين (4 جلد). 9 ـ التقريب الي حواشي التهذيب در شرح تهذيب المنطق تفتازاني. 11 ـ الاعمال الاربعه (در حساب و رياضيات). 12 ـ تخميس قصيده كوثريه سید رضا هندي. 13 ـ عواطف ثائره، ملحمه شعريه. 14 ـ شرح نهج‌البلاغه (نهج‌البلاغه في معارفه و قعوفه در سه جلد). 15 ـ قصص‌الانبيا (مخطوط). 16 ـ ديوان الحقائق و مطلع الفجر الصادق در اخلاق و اجتماع. 17 ـ ديوان اشعار (آيينه پژوهش، 120). 18 ـ العقول‌الجامع في التحرير فروع الشرايع. 19 ـ التحفه المحمديه. 20 ـ طريق الوصول الي كفاية‌الاصول. 21 ـ بحوث و آرا. از او همچنین اشعاری به زبان عربی در مجلات ادبي داخل و خارج كشور منتشر شده است («درگذشتگان: آیت‌الله کرمی»، 120؛ شریف رازی، ج 3، 153). وی در حوزه خدمات اجتماعی هم فعال بود که از آن جمله می‌توان به احداث یک باب مدرسه در اهواز، یک باب حسینیه در شهرستان حویزه و یک باب مسجد در همان شهر اشاره کرد (شریف رازی، ج 3، 153). محمد کرمی حویزی در 9 بهمن 1381 ش در اهواز درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید محمد موسوی جزایری، امام جمعه اهواز، در حرم مطهر علي بن مهزيار اهوازي به خاک سپرده شد («درگذشتگان: آیت‌الله کرمی»، 120) منابع: خاطرات آیت‌الله عبدالله محمدی (1392)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «درگذشتگان: آیت‌الله کرمی» (1382)، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره 81، مرداد و شهريور؛ راهنماي مشروح مذاكرات مجلس بررسي نهايي قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران (1368)، تهيه و تنظيم: اداره تبليغات و انتشارات، روابط عمومي مجلس شوراي اسلامي، تهران؛ شريف¬ رازي، محمد (1352)، گنجينه دانشمندان، ج 3، قم، پيروز؛ صحیفه امام (1378)، ج 6، 7 و 21، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ قاسم‌پور، داود (1389)، «کرمی حویزی، محمد»، فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام خمینی، تألیف: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج 1، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (1382)، کتاب 26: شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح، تهران، مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات.