اعتصاب کارکنان صنعت نفت: تفاوت میان نسخه‌ها

اعتصاب کارگران پالایشگاه‌های نفت [[امریکا]] در آوریل ۱۹۵۲م/ ۱۳۳۱ش سبب بسته‌شدن یک‌سوم پالایشگاه‌های این کشور شد. <ref>شرکت کارگزاری بهمن، بررسی تاریخچه شوک‌های بزرگ در قیمت نفت، ۱۰.</ref> در سال ۱۹۶۸م/ ۱۳۴۷ نیز توزیع‌کنندگان نفت ساحل شرقی امریکا اعتصاب کردند که اعتصاب سراسری اتحادیه کارگری نفت و بخش شیمیایی و اتمی را در پی داشت که سبب افزایش قیمت [[نفت]] شد. <ref>شرکت کارگزاری بهمن، بررسی تاریخچه شوک‌های بزرگ در قیمت نفت، ۱۲.</ref>

در روند [[انقلاب اسلامی]] نیز اعتصاب از شیوه‌های مبارزه علیه رژیم پهلوی بود. هرچند برخی از اعتصاب‌ها در آغاز سال ۱۳۵۷ به عنوان مطالبات صنفی مطرح بود، با گسترش روند مبارزه به‌ویژه پس از استقرار [[امام‌خمینی]] در [[فرانسه]]، اعتصاب‌ها با انگیزه سیاسی و به پیروی از دستورهای ایشان بود. <ref>بصیرت‌منش، امام‌خمینی از هجرت به پاریس تا بازگشت به ایران، ۲۶۳.</ref> مبارزات و اعتصابات مردم هرچند ارکان حکومت پهلوی را متزلزل کرده بود، [[محمدرضا پهلوی]] همچنان به حکومت خود ادامه می‌داد و نفت مهم‌ترین محصول صادراتی ایران به خارج بود. این روند با اعتصاب کارکنان صنعت نفت کشور تغییر یافت و بحران کشور جهانی شد و ضربه‌ای ویرانگر بر پیکر رژیم وارد آمد. <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۷۶؛ علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۱۹۳.</ref> {{ببینید|اعتصاب}}

یک روز پس از کشتار [[هفده شهریور ۱۳۵۷]] که به جمعه سیاه معروف شد.{{ببینید|هفده شهریور}} کارکنان پالایشگاه [[تهران]] اعتصاب کردند. دو روز بعد، کارگران و کارکنان پالایشگاه‌های [[تبریز]]، [[آبادان]]، [[اصفهان]] و [[شیراز]] به اعتصاب پیوستند. مهم‌ترین گام اعتصاب صنعت نفت در زمانی اتفاق افتاد که اعتصاب در آبادان و [[اهواز]] به صورت گسترده آغاز شد. <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۷۶؛ علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۱۹۳ ـ ۱۹۴.</ref> نخست کارگران میدان‌های نفتی اهواز و چند روز بعد با اعتصاب کارکنان پالایشگاه آبادان در بیست‌وهفتم مهر همه کارگران و کارکنان میدان‌های نفتی اهواز به اعتصاب پیوستند. <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۷۶ ـ ۷۷؛ علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۱۹۴.</ref>

اعتصاب در آغاز، سازماندهی وسیعی نداشت؛ ولی نیروهای انقلابی صنعت نفت که به تأثیر اعتصاب خود بر [[رژیم پهلوی]] و حامیان غربی آن واقف بودند، در اواخر مهر ۱۳۵۷ برای هماهنگی، کمیته‌ای هدایتگر تشکیل دادند، <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۱۹۵؛ قیدر، از بستن شیر نفت تا سقوط پهلوی، ۲.</ref> و افزون بر خواست‌های صنفی و اقتصادی، لغو حکومت‌نظامی، پایان‌دادن به حکومت استبدادی، بازگشت امام‌خمینی، آزادی بی‌قید و شرط زندانیان سیاسی، بازگشت تبعیدشدگان، ایرانی‌کردن صنعت نفت، خروج کامل کارکنان خارجی، انحلال [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، مجازات وزیران و کارمندان عالی‌رتبه فاسد دولت، ازجمله درخواست‌های آنان بود. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۱۹۶ ـ ۱۹۷؛ آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۶۳۸ ـ ۶۳۹؛ قیدر، از بستن شیر نفت تا سقوط پهلوی، ۲؛ تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۸۹ ـ ۹۰.</ref> افزون بر اینها دخالت‌نکردن شرکت‌های نفتی و دولت‌های استعماری در امور سیاسی کشور و دردست‌گرفتن کنترل صنعت نفت و اداره و توسعه آن به دست یک حکومت ملی <ref>کیهان، ۱۸/۱۱/۱۳۵۷، ۵.</ref> و ادغام شرکت ملی نفت ایران و شرکت سهامی خاص خدمات نفتی <ref>اطلاعات، ۸/۸/۱۳۵۷، ۱۷.</ref> از اهداف و خواسته‌های اعتصاب‌کنندگان صنعت نفت بود.

===حمایت‌ها از اعتصاب===

اعتصاب‌های نفت به‌سرعت تبدیل به مسئله نخست کشور و بحران بزرگی برای رژیم پهلوی شد و حمایت‌های گسترده تشکل‌ها و مجامع صنفی و سیاسی از اعتصاب‌کنندگان، این فرایند را دوچندان کرد. جامعه روحانیت ایران با انتشار اعلامیه‌ای حمایت قاطع خود را از اعتصاب‌های شرکت نفت اعلام کرد. <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۴/۶۰۳.</ref> استادان [[حوزه علمیه قم]] <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۳۳ ـ ۴۳۴؛ دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۸/۱۹ ـ ۲۰.</ref> دانشگاهیان، فرهنگیان، اصناف مشهد <ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۷/۴ ـ ۵.</ref> و جامعه روحانیت اهواز <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۲۰۵؛ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۲۴.</ref> از اعتصاب‌ها پشتیبانی کردند. حمایت روحانیان از اعتصاب کارکنان نفت برای رژیم پهلوی و حامیان او بسیار نگران‌کننده بود. [[ویلیام سولیوان]] آخرین سفیر امریکا در ایران پیش از انقلاب اسلامی، در گزارشی به وزارت خارجه امریکا از اعلامیه حمایت روحانیان از اعتصاب کارکنان اظهار نگرانی کرده بود. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۲۰۶ و ۲۱۲ ـ ۲۱۳؛ مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۲۶۲.</ref>

در برابر تهدیدهای گوناگون عوامل رژیم پهلوی <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۲۰۹.</ref> برخورد انقلابی با مدیرعامل صنعت نفت اسکو و [[ترور]] بروجردی سرپرست ایرانی شرکت نفت جنوب در اهواز به دست انقلابیان، همگی بر تداوم اعتصاب‌ها و دلگرمی کارکنان نفت تأثیر زیادی داشت. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۲۱۰.</ref>

اعتصاب‌کنندگان برای روشن‌شدن مواضع خود درباره رهبری انقلاب و رساندن رهنمودهای لازم به دیگر کارکنان اعتصابی و اطلاع عمومی، اقدام به انتشار خبرنامه کردند که در روند [[اعتصاب]] بسیار مؤثر بود. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۲۵۳ ـ ۲۵۴.</ref> کارکنان اعتصابی صنعت نفت با هر گرایش مذهبی، مسائل سیاسی و مبارزاتی خود را با روحانی مبارز [[سیدمحمد موسوی جزایری]] که نماینده امام‌خمینی شناخته می‌شد مطرح می‌کردند و [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] نیز رابط خبری میان اعتصاب‌کنندگان و امام‌خمینی بود. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۲۴۶ ـ ۲۴۷.</ref>

رژیم پهلوی در دوران نخست‌وزیری [[جعفر شریف‌امامی]] و [[غلامرضا ازهاری]] برای جلوگیری از اعتصاب‌ها، به‌ویژه اعتصاب کارکنان نفت، افزون بر تشویق و تهدید از روش‌های دیگری استفاده کرد. <ref>بصیرت‌منش،امام‌خمینی از هجرت به پاریس تا بازگشت به ایران، ۲۶۳.</ref>

رژیم پهلوی با هدف شکستن اعتصاب و به بهانه جلوگیری از خرابکاری‌های احتمالی و حفاظت از کارکنان و تأسیسات نفتی، نیروهای نظامی را در مناطق نفتی مستقر کرد تا با زور و فشار کارگران را به سر کار ببرد. رژیم به‌خوبی می‌دانست به غیر از کارکنان صنعت نفت در جنوب، کسی توانایی راه‌اندازی صنعت نفت را ندارد. <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۸۸ ـ ۹۸؛ اطلاعات، ۱۰/۱۰/۱۳۵۷.</ref>

با دستگیری شمار زیادی از کارگران مناطق نفتی <ref>مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۲۶۸.</ref> و استقرار نیروی نظامی در مناطق نفتی و به‌کارگیری کارمندان نیروی دریایی ایران <ref>حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۲۷.</ref> و اعزام کارشناسانی از سوی دولت‌های انگلیس و امریکا <ref>حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۲۷؛ خبرگزاری فارس، ۴۰.</ref> ابتکار عمل به صورت موقت از دست کارگران و مهندسان ایرانی گرفته شد و تکنیسین‌های امریکایی و نیروی دریایی توانستند در دهه نخست آذر ۱۳۵۷ تولید نفت را به بیش از پنج میلیون بشکه در روز برسانند؛ ولی از دهه دوم این ماه، کارگران ایرانی با همبستگی بیشتر، تولید را از یازدهم آذر به پایین‌ترین حد ممکن رساندند و به شرکت امریکایی اسکو با صراحت گفتند اعتراض‌های آنان جنبه مذهبی دارد نه صنفی. <ref>مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۲۸۲؛ حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۲۸.</ref>

بنا به تحلیل سفارت امریکا نیز ازسرگیری اعتصاب در بخش نفت تنها به دعوت امام‌خمینی بود و نشانه‌ای از انگیزه‌های مادی و صنفی در آن دیده نمی‌شد. <ref>مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۲۷۸.</ref>

از دیگر اقدامات رژیم برای مقابله با این اعتصاب کارشکنی‌های مداوم تعدادی از عاملان حکومت ازجمله اخلال در نفت‌رسانی به مردم، جلوگیری از پرداخت حقوق کارکنان، ایجاد کمبود مصنوعی نفت و بنزین <ref>کیهان، ۲/۱۱/۱۳۵۷، ۶؛ دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۸/۲۹۳؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۸/۵۰۷.</ref> و فرستادن نفت استخراج‌شده برای مصرف داخلی، به [[اسرائیل]] بود. <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۸/۵۰۷.</ref>

ایشان که در سال ۱۳۴۳ نیز در پاسخ به نامه به علمای شوشتر از احساسات دینی و تعظیم شعائر مردم [[خوزستان]] و ایستادگی در برابر رژیم جبار ستایش و به حساسیت آن محیط کارگری اشاره کرده بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۵۴۲ ـ ۵۴۳.</ref> با صدور پیامی در ۲۴ آبان ۱۳۵۷ از کارکنان شرکت نفت خواست تا به [[اعتصاب]] خود ادامه دهند و یادآور شد دولت نظامی غیر قانونی بر آن است که با زور سرنیزه کشور را به حالت عادی برگرداند، غافل از آنکه با سرنیزه نمی‌توان رضایت مردم را جلب کرد. ایشان در همین پیام تهدید کرد دولت امریکا اگر بخواهد با فشار و ارعاب، کارگران انقلابی و اعتصابیِ شرکت نفت را که خواستار رفتن [[محمدرضا پهلوی]] هستند زیر فشار قرار دهد، با طرح‌هایی مخازن نفت را برای نسل‌های آینده کشور نگه خواهد داشت. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۹۸ ـ ۴۹۹.</ref> ایشان در ادامه پیام پس از ستایش از اعتصاب کارمندان شرکت نفت، هر روز و هر ساعت اعتصاب آنان را باارزش و کوبنده و خدمت به [[خداوند]] و [[اسلام]] ‌دانست و کسانی را که به زور قصد شکستن اعتصاب را داشتند خائن به ملت و خدمتگزار [[اجانب]] نامید. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۹۸.</ref> ایشان معتقد بود [[کارگران]] محروم و کارمندان صنعت نفت برای خواسته‌های سیاسی مشروع خود اعتصاب کرده‌اند و از [[مردم ‌]]<nowiki/>خواست تا از آنان حمایت کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۳۶۷ و ۴۹۸.</ref>

مدرسان حوزه علمیه قم در پاسخ به [[سخنرانی‌ها|سخنان امام‌خمینی]] در نهم آذر ۱۳۵۷ با صدور اطلاعیه‌ای ضمن تحلیل وضعیت ایران و تشریح فشارهای دولت نظامی بر کارگران اعتصابی صنعت نفت، روز سه‌شنبه چهاردهم آذر ۱۳۵۷ را روز همبستگی ملت ایران با کارگران و کارمندان اعتصابی صنعت نفت خواندند و تعطیل عمومی اعلام کردند. <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۴۷ ـ ۴۵۰؛ حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۲۸.</ref> مردم با تعطیل عمومیِ سرتاسری، حمایت خود را از اعتصاب‌کنندگان نفت اعلام کردند و متعاقب آن در ۲۴ آذر تولید نفت به یک میلیون و صد و پنجاه هزار بشکه در روز کاهش یافت. <ref>حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۲۸.</ref>

امام‌خمینی در پیام‌ها و سخنرانی‌های خود دولت نظامی شاهنشاهی را نظامی یاغی و برخلاف [[شرع]] و [[قانون]] نامید و از عموم مردم خواست تا با آن مخالفت کنند و از کارمندان و کارگران صنعت نفت مجدداً خواست تا از خروج نفت که ذخیره حال و آینده کشور است جلوگیری کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۲۴۸ ـ ۲۴۹.</ref> ایشان با اشاره به خرید سلاح از پول نفت برای کشتن مردم و فروش نفت به [[اسرائیل]]، تهدید کرد در صورت ادامه خیانت و فشار دولت یاغی به کارکنان نفت، تکلیف نفت برای همیشه معین خواهد شد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۷۶.</ref>

ایشان پس از راهپیمایی‌های گسترده مردم علیه رژیم پهلوی در [[تاسوعا]] و [[عاشورا]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹ و ۲۰ آذر ۱۳۵۷.</ref> با اشاره به روشن‌شدن نامشروع‌بودن سلطنت محمدرضا پهلوی برای جهانیان، دولت‌های حامی رژیم پهلوی را تهدید کرد چنانچه پس از این، از او حمایت کنند، همه قراردادهای آنان را با دولت ایران لغو خواهد کرد و یک قطره نفت به آنان داده نخواهد شد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۲۱۱ ـ ۲۱۲.</ref>

===پیام امام به مردم و کارکنان===

امام‌خمینی به دنبال جنایات [[محمدرضا پهلوی]] در شهرهای اصفهان و نجف‌آباد در ۲۱ و ۲۲ آذر ۱۳۵۷ با صدور پیامی به ملت ایران یادآور شد به حکم اسلام و قانون از اطاعت پهلوی سرپیچی کنند و [[مالیات]] به او نپردازند و همه اعتصاب‌ها به‌ویژه اعتصاب شرکت نفت را تا رفتن او ادامه دهند و مردم نیز با گسترش اعتصاب‌ها از آنان پشتیبانی کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۲۲۷ ـ ۲۲۸.</ref>

ایشان در ۲۵ آذر ۱۳۵۷ ضمن پاسخگویی به سخنان [[کارتر]]، رئیس‌جمهور وقت امریکا، یادآور شد طبق اطلاع برخی از علمای [[قم]]، محمدرضا پهلوی با سوء استفاده از اجازه تولید برای مصرف داخل کشور، بخشی از نفت تولیدی را به اسرائیل فرستاده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۲۴۹.</ref> که در صورت آگاهی کارکنان نفت از این موضوع ادامه کار بر آنان [[حرام]] است و ملت ایران حاضر است سرما بخورد و نفتش را [[اسرائیل]] و امریکا نبرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۲۵۰.</ref>

===نتایج پیام امام‌===

با پیام امام‌خمینی <ref>حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۲۷.</ref> اعتصاب در شرکت نفت فراگیرتر و موجب نگرانی سفارت امریکا شد <ref>مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۲۸۳.</ref> به گزارش رئیس [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) سپهبد [[محمد مقدم]]، پس از پیام امام‌خمینی موج تبلیغات تازه‌ای به سود کارکنان صنعت نفت به حرکت درآمد. روحانیان با صراحت هرچه بیشتر کارگران صنعت نفت را به ادامه اعتصاب تشویق کردند <ref>مؤسسه مطالعات تاریخ، ۳۵۲ ـ ۳۵۳.</ref> به گزارش سولیوان در روز ۲۷ آذر برخی از مناطق تولیدی نفت، کارگران کمتری در اختیار داشته‌اند و برخی دیگر تهدید به اعتصاب کرده‌اند. <ref>مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۲۸۵.</ref> تکنیسین‌های امریکایی به‌ویژه شرکت امریکایی «اسکو» که بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت بود تلاش می‌کردند به تولید نفت ادامه دهند. گروه موحدین از نیرو‌های مذهبی استان خوزستان، در روز دوم دی‌ ۱۳۵۷ «پل گریم» مدیر عملیات اسکو را کشتند. پل گریم شهروندی امریکایی بود که موقتاً مأمور خدمت در اسکو شده بود. <ref>مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۸۸.</ref> پس از قتل وی تولید نفت که روزانه شش میلیون بشکه بود <ref>موسوی و امینی، نفت، سیاست، اقتصاد، ۲۴۵.</ref> به پانصد هزار بشکه کاهش پیدا کرد و تا هفتم دی بیشتر کارکنان خارجی شرکت‌های مناطق نفتی، ایران را ترک کردند و تولید نفت به ۳۴۰ هزار بشکه کاهش یافت. <ref>حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۳۰.</ref>

در همین روزها محمدرضا پهلوی با نماینده «والری ژیسکاردستن» رئیس‌جمهور وقت فرانسه که به [[ایران]] آمده بود، از فلج اقتصادی و محروم‌بودن کشور از درآمد نفت و نبود [[گاز]] و [[برق]] سخن گفت و یادآور شد تولید نفت به ۳۵۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده که پاسخگوی نیاز داخلی نیست، خزانه کشور نیز خالی است و مالیات‌ها هم قطع شده است. با این وضعیت اداره کشور و پرداخت حقوق ارتشیان بسیار مشکل است. برای خروج از این بن‌بست دولت بر آن است که دستگاه چاپ اسکناس را راه‌اندازی کند؛ ولی آنها هم در اعتصاب‌اند. <ref>کیهان، ۱۹/۱/۱۳۶۱، ۱۰.</ref>

رهبری و هدایت فعالیت‌های سیاسی در میان کارکنان صنعت نفت جنوب تا سال ۱۳۵۷ بیشتر در اختیار نیروهای چپ بود؛ ولی از مهر ۱۳۵۷ سازماندهی جدیدی برای هدایت فعالیت‌های سیاسی و اعتصاب‌ها شکل گرفت. در این میان نقش [[امام‌خمینی]] بسیار مهم و برجسته بود. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۱۹۵ ـ ۱۹۶.</ref>

ایشان با تشکیل هیئتی ضمن هدایت و رهبری اعتصاب، از اعتصاب‌کنندگان خواست تا سقوط کامل [[رژیم پهلوی]] به اعتصاب ادامه دهند. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۱۹۶.</ref> این هیئت که کمیته سوخت نامیده شد، ازجمله هیئت‌های مهمی بود که با حکم امام‌خمینی برای برنامه‌ریزی درباره سوخت مورد نیاز کشور و تنظیم اعتصاب‌ها تشکیل شد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۳۰۲ ـ ۳۰۳ و ۴۹۴ ـ ۴۹۵؛ هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۳۲۴.</ref>

با اوج‌گیری اعتصاب کارکنان شرکت نفت، مردم برای مصرف داخلی کشور دچار مشکل شدند. برای اعلام حمایت از اعتصاب‌کنندگانِ صنعت نفت و ابراز پشتیبانی از درخواست‌های آنان، گروهی از روحانیان [[تهران]] ازجمله [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[محمدجواد باهنر]]، [[مرتضی مطهری]]، [[محمد امامی کاشانی]] و [[حسین انواری]] در اعلامیه‌ای اعلام کردند با اجازه رهبری نهضت و همکاری اعتصاب‌کنندگان، مسئولیت تأمین نیازهای داخلی را برعهده خواهند گرفت؛ ولی رژیم پهلوی این پیشنهاد را نپذیرفت. <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۳۳.</ref>

در این مقطع (هفتم دی‌ ۱۳۵۷) امام‌خمینی به پیشنهاد مرتضی مطهری <ref>بازرگان، خاطرات بازرگان، شصت‌ سال خدمت و مقاومت، ۲/۲۸۲.</ref> و جمعی از اعضای [[شورای انقلاب]]، برای حل و فصل مشکلات سوخت داخلی <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۳۳ ـ ۱۳۴.</ref> در هشتم دی‌ ۱۳۵۷ [[مهدی بازرگان]] را که در صنایع نفتی سابقه و تجربه داشت مأمور کرد تا یک هیئت پنج‌نفره متشکل از اکبر هاشمی رفسنجانی و [[مصطفی کتیرایی]] و دو نفر دیگر با نظر و مشورت آنان تشکیل دهد و از مناطق نفتی بازرسی و بر تولید نفت نظارت کنند.

امام‌خمینی در این پیام شرایطی را نیز برای استخراج نفت به اندازه نیاز داخل معین کرد؛ از جمله آن شرایط خروج نظامیان از مناطق نفتی و عدم دخالت آنان در امور مربوط به این مناطق، تولید نفت تنها به اندازه مصرف داخلی، عدم صدور نفت تا سقوط کامل رژیم و عدم احتکار مواد نفتی به دست ارتشیان و نظامیان بود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۳۰۲ ـ ۳۰۳.</ref> ایشان از این هیئت خواست ضمن تشکر از کارگران و کارمندان شرکت نفت آنان را برای بازگشت به سر کار تشویق کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۳۰۲ ـ ۳۰۳.</ref> این هیئت برای انجام هماهنگی‌های لازم جلساتی را در تهران با حضور [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، مرتضی مطهری و چند تن دیگر تشکیل داد. در این جلسات مقرر شد گزارش‌ها و اعلامیه‌های هیئت به صورت منظم به اطلاع امام‌خمینی برسد. <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۳۶.</ref>

نخستین جلسه هیئت منتخب امام‌خمینی با [[عبدالله انتظام]] مدیرعامل شرکت نفت در خانه [[مهدی بازرگان]] انجام شد و متن پیام امام‌خمینی به اطلاع وی رسید، <ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۹/۲۴۸.</ref> همچنین این هیئت با مدیر پخش شرکت نفت و چند نفر از کارکنان این شرکت دیدار کردند، <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۳۶.</ref> و در زمینه میزان تولید و ذخایر موجود و نارسایی‌های فعلی و بررسی شیوه‌های جلوگیری کامل از صدور نفت نیز اطلاعات لازم را گرد آوردند. <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۳۷.</ref> انتظام و مدیر پخش شرکت ملی نفت برای تحقق شرایط امام‌خمینی اعلام آمادگی کردند. <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۳۶؛ دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۹/۲۴۸.</ref> با توجه به اینکه امام‌خمینی تأمین مصرف داخلی را مشروط بر عدم صدور نفت کرده بود، هیئت منتخب در آغاز برای اطمینان از عدم صدور نفت به جزیره خارک سفر کردند و در آنجا هفتاد کشتی عظیم نفتکش را که برای دریافت نفت وارد آب‌های ایران شده بودند، در حال انتظار دیدند و مطمئن شدند هیچ صادراتی انجام نمی‌شود. <ref>اطلاعات، ۲/۱۱/۱۳۵۷، ۱.</ref>

[[اکبر هاشمی رفسنجانی]] برای ابلاغ نظر امام‌خمینی در میان اعتصاب‌کنندگان چند سخنرانی‌ کرد و نظر ایشان را برای شکستن قسمتی از اعتصاب برای تولید نفت به میزان مصرف داخلی ابلاغ کرد و یادآور شد در مبارزه با [[استعمار]] و استبداد باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که به ملت مسلمان ایران صدمه‌ای وارد نشود. <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۳۸ ـ ۱۴۰.</ref> پس از این سخنرانی‌ها و گفتگوهای خصوصی هیئت با اعضای شرکت نفت، زمینه کار مساعد شد و اعتصاب‌کنندگان صمیمانه با آنان همکاری کردند.<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۴۰.</ref>

==دستاوردها==

اعتصاب کارکنان شرکت نفت در تسریع روند انقلاب اسلامی نقش بسزایی داشت. در اوایل آبان‌ تولید نفت از پنج میلیون و هشتصد هزار بشکه به یک میلیون و هشتصد هزار بشکه در روز رسید که با تهدیدها و فشارهای دولت دچار افت و خیز می‌شد. پس از آن به ۳۵۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت و در روز دوم دی ۱۳۵۷ تولید نفت به ‌طور کلی متوقف شد، <ref>کیهان، ۱۹/۱/۱۳۶۱، ۱۰.</ref> و ایران دومین صادرکننده نفت را از بازار جهانی نفت خارج کرد. <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۱۰۵.</ref>

قیمت نفت در بازار جهانی از بشکه‌ای سیزده دلار به ۳۴ دلار افزایش یافت <ref>یرگین، تاریخ جهانی نفت، ۲/۱۱۶۱؛ شیرخانی و قوام ملکی، اوپک و شوک‌های نفتی، ۲۱۴ ـ ۲۱۵.</ref> و به‌رغم افزایش تولید نفت [[عربستان]]، [[کویت]] و [[عراق]] نیازهای بازار جهانی نفت تأمین نشد، <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۱۰۵؛ امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۱۹۱.</ref> از سوی دیگر، با قطع کامل صادرات نفت، درآمد نفتی رژیم پهلوی که بین ۶۵ تا ۶۸ میلیون دلار در هر روز بود از میان رفت <ref>اطلاعات، ۱۰/۱۰/۱۳۵۷، ۱ و ۲۰.</ref> و باعث لغو سفارش‌های تسلیحاتی و عدم پیگیری برنامه احداث نیروگاه اتمی و غیره توسط رژیم شد، <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۱۱۴ ـ ۱۱۶.</ref> در نتیجه رژیم نه تنها از مهم‌ترین ابزار [[قدرت]] خود یعنی درآمدهای نفتی محروم شد، بلکه امکان استفاده بلندمدت از [[ارتش]] را نیز برای مقابله با مردم از دست داد <ref>تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۱۱۲.</ref> به دلیل اعتصابات در حوزه‌های نفتی ایران، دلار بیش از پیش در معرض تهدید قرار گرفت و بر قیمت آن در سطح جهان تأثیر گذاشت. <ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۷/۵۰۴.</ref>

==موضع امریکا==

[[جیمی کارتر]] رئیس‌جمهور وقت امریکا در نهم آبان ۱۳۵۷ در دیدار با [[رضا پهلوی]] فرزند محمدرضا پهلوی دوباره از او حمایت کرد. مقامات امریکایی این دیدار را در روز اعتصاب نفت، حمایت از پهلوی تلقی کردند. <ref>کرباسچی، هفت‌ هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۹۷۸.</ref> دولت‌های امریکا و انگلیس برای راه‌اندازی صنعت نفت ایران، کارشناسانی را به ایران فرستادند <ref>حسینیان، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، ۵۲۷.</ref> که با تهدید و ارعاب کارگران صنعت نفت، موقتاً تولید را افزایش دادند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۹۸ ـ ۴۹۹.</ref>

[[جیمز شلزینگر]] قطع صدور نفت خام ایران به غرب را خطرناک‌تر از تحریم صدور نفت عرب‌ها در سال ۱۹۷۳م ‌دانست <ref>کیهان، ۱۹/۱۱/۱۳۵۷، ۳.</ref> زیرا بر اثر قطع صدور نفت ایران، کشورهای امریکای جنوبی، اروپای غربی، [[ژاپن]] و رژیم اسرائیل که از خریداران نفت خام ایران بودند، دچار بحران و مجبور به استفاده از ذخایر نفتی خود شدند. <ref>خبرگزاری فارس، ۲۸۵/۱۳ ـ ۱۴.</ref> بر اثر قطع صدور نفت ایران، آسیب شدیدی به آفریقای جنوبی وارد شد <ref>اطلاعات، ۱۱/۱۰/۱۳۵۷، ۲.</ref> رژیم اسرائیل نیز از جهت تأمین نفت، عمیقاً نگران شد؛ زیرا بیش از نیمی از نفت این رژیم را ایران تأمین می‌کرد، <ref>خبرگزاری فارس، ۲۸۴/۲۴.</ref> وحشت بیشتر اسرائیل از تأثیر قطع صدور نفت ایران بر [[عربستان سعودی]] بود؛ زیرا [[رژیم صهیونیستی]] بر این باور بود که عربستان همانند رژیم پهلوی، در مقابل تعصب‌گرایی اسلامی ضربه‌پذیر است. <ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۹/۳۴۹؛ مؤسسه مطالعات و پژوهش‌ها، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۷/۲۷.</ref>

امریکا برای تأمین سوخت مورد نیاز دولت ایران و جلوگیری از بحران، یک نفتکش را روانه سواحل ایران کرد. <ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۹/۳۴۹؛ تائب، از اعتصاب کارکنان صنعت نفت تا پیروزی انقلاب، ۱۵۰.</ref> مایل بلومنتال وزیر خزانه‌داری امریکا در سفرش به [[خاورمیانه]]، کشورهای تولیدکننده نفت را ترغیب می‌کرد قیمت نفت را افزایش ندهند تا دنیای صنعت بتواند بهبودی اقتصادی خود را حفظ و تقویت کند. <ref>خبرگزاری فارس، ۲۴۰/۴ ـ ۵.</ref>

فلسفه وجودی اعتصاب با [[پیروزی انقلاب اسلامی]] از میان رفت؛ ولی برخی از جریان‌ها ازجمله گروه‌های چپ خواهان ادامه اعتصاب بودند و در برابر درخواست [[دولت موقت]] برای شکستن اعتصاب کارشکنی می‌کردند. مهدی بازرگان رئیس دولت موقت برای حل این مشکل از امام‌خمینی درخواست کمک کرد. <ref>بازرگان، خاطرات بازرگان، شصت‌ سال خدمت و مقاومت، ۲/۲۸۶؛ علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۴۶۲.</ref> امام‌خمینی در ۲۵ [[بهمن]] در پیامی با اشاره به ضرورت راه‌‌اندازی چرخ‌های [[اقتصاد]] و ترمیم خرابکاری‌ها و احیای تولیدات، ادامه [[اعتصاب]] را به ضرر کشور دانست و از همگان خواست که ضمن همکاری با دولت، روز شنبه ۲۸ بهمن به اعتصاب‌ها پایان دهند و فعالیت‌ها و کارهای خود را آغاز کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۴۱ ـ ۱۴۲.</ref> امام‌خمینی در ۲۶ بهمن نیز در دیدار با جمعی از بازرگانان با قاطعیت اعلام کرد اعتصاب‌ها باید شکسته شود و این یک حکم است. همان‌ گونه که اعتصاب خدمت به کشور بود، ادامه اعتصاب خیانت به کشور است، <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۴۶.</ref> و در ۲۷ بهمن در پیامی ادامه اعتصاب را برخلاف مسیر [[انقلاب]] دانست و با تشکر از کارکنان شرکت نفت خواست تا اعتصاب خود را شکسته، به سر کار خود برگردند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۴۹.</ref>

پس از پیام و سخنان امام‌خمینی همگان پیروی خود را از امام‌خمینی اعلام کردند و کارشکنی‌ها خاتمه یافت؛ ازجمله دانشگاه جندی‌شاپور در اطلاعیه‌ای وظیفه همگان را حضور در محل کار به پیروی از امام‌خمینی دانست. <ref>علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۲/۴۶۲.</ref> بازرگان نیز در سخنرانی روز یکشنبه ۲۹ بهمن ۱۳۵۷ از تمامی مردم، به‌ویژه کارکنان دولت، برای تأمین مخارج مردم و مملکت از طریق راه‌اندازی چرخ‌های اقتصادی کشور، خصوصاً صادرات نفت، تقاضای همکاری کرد. <ref>کیهان، ۳۰/۱۱/۱۳۵۷، ۲.</ref> دولت موقت، حسن نزیه را به ریاست جدید شرکت ملی نفت برگزید و بازرگان او را به اعضای شرکت ملی نفت معرفی کرد. <ref>کیهان، ۱/۱۲/۱۳۵۷، ۲.</ref>

امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سخنان خود همواره قدردان زحمات کارکنان شرکت نفت بود و به دلیل نقش بیشترشان از دیگر اقشار در شکست رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی، به آنان بیشتر ارج می‌نهاد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۴۱۸ ـ ۴۱۹.</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* بازرگان، مهدی، خاطرات بازرگان، شصت‌ سال خدمت و مقاومت، تدوین غلامرضا نجاتی، تهران، رسا، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

* حسینیان، روح‌الله، یک ‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن ۱۳۵۶ تا بهمن ۱۳۵۷)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.

* کرباسچی، غلامرضا، هفت‌ هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، تهران، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.

==پیوند به بیرون==

*فرشته کوشکی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/124/ اعتصاب کارکنان صنعت نفت]»، [[دانشنامه امام خمینی]]، ج۲، ص۱۲۴-۱۳۳.