پاکسازی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

برای تحقق اهداف یک [[سازمان]] باید مدیران و کارکنان از توانایی و شرایط لازم برای انجام‌دادن کارها برخوردار باشند. این ویژگی‌ها شامل مهارت‌ها، دانش، اعتقادات و باورهای کارکنان می‌شود. اگر افراد نالایق، اداره امور را بر عهده بگیرند، علاوه بر اینکه اهداف محقق نمی‌شوند، سلامت و کارایی سازمان نیز تهدید خواهد شد <ref>شیخی، عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزشهای اخلاقی در آن، ۱۱۵-۱۱۶</ref>. بنابر آموزه‌های دینی نیز [[امانت]] که مسئولیت و مدیریت از مهم‌ترین مصادیق آن‌اند، باید به اهلش سپرده شود <ref>نساء، ۵۸؛ ← دلشاد تهرانی، دولت آفتاب، ۳۷۲</ref>. [[خیانت]] در این امانت و به‌کارگماردن افراد خائن، [[لعنت الهی]] را در پی خواهد داشت <ref>مغربی، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام،۲/۵۳۱</ref>. پاکسازی در اصطلاح به اخراج یا بازنشسته‌کردن کارمند یا عضوی که از نظر نهادهای رسمی دولتی صلاحیت ندارد و جایگزین‌کردن افراد مناسب و شایسته تعریف شده است <ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا،۴/۵۹۳۰؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۲/۱۲۵۲ و ۳/۱۷۶۲</ref>.

==پیشینه==

در صدر [[اسلام]] و در دوران [[خلافت]] [[عثمان بن عفان|عثمان]]، مناصب حکومتی و اداره شهرها و استان‌ها بر خلاف شیوه [[رسول خدا(ص) ]] و دو خلیفه پیش از وی، به [[بنی‌امیه]] که خویشاوندان عثمان بودند، بدون هیچ امتیاز و شایستگی واگذار گردید <ref>رسولی محلاتی، زندگانی امیرالمؤمنین(ع)، ۱/۳۳۹-۳۴۰</ref>؛ از این‌رو [[امیرالمؤمنین علی(ع) ]] پس از رسیدن به خلافت، به پاکسازی [[حکومت]] از [[کارگزاران]] ناصالح اقدام کرد و منصب‌های حکومتی را به دست افراد باکفایت سپرد <ref>رسولی محلاتی، زندگانی امیرالمؤمنین(ع)، ۱/۴۰۶-۴۰۷؛ دلشاد تهرانی، دولت آفتاب، ۳۷۷-۳۷۸</ref>.

در انقلاب‌های مختلف، پاکسازی به شکل‌های گوناگون جریان داشته است. در [[انقلاب فرانسه]]، حتی پس از تشکیل جمهوری، رهبران انقلاب، همکاران خود را [[اعدام]] کردند و پس از یک دهه، بیشتر رهبران انقلاب، ازجمله با [[گیوتین]] کشته شدند. پس از به‌قدرت‌رسیدن [[ناپلئون]]، دیکتاتوری فزاینده وی، جنگ‌ها و خونریزی‌های زیادی را به همراه داشت <ref>بهرامی و نظرپور، انقلاب اسلامی و انقلاب‌های جهان، ۱۹۱-۱۹۳</ref>. چنان‌که پاکسازی در اصطلاح کمونیست‌ها رویه‌ای برای حفظ پاکی [[حزب]] یا پیراستن آن از عناصر فاسد یا مشکوک بود. پایش پیوسته عقاید سیاسی افراد حزب، رویه معمول در [[حزب کمونیست شوروی]] به شمار می‌رفت. در دوران [[استالین]] این پاکسازی با [[ترور پلیسی]] انجام می‌شد که به کشتار گروه زیادی از رهبران و اعضای درجه یک حزب و همچنین [[بازداشت]] و [[تبعید]] میلیون‌ها نفر به اردوگاه‌های کار اجباری انجامید <ref>آشوری، دانشنامه سیاسی، ۷۸</ref> و چنین بود که میلیون‌ها نفر به بهانه تصفیه در [[شوروی]] کشته شدند <ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۵/۵۲۴</ref>؛ نکته‌ای که [[امام‌خمینی]] نیز به آن اشاره کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۳۳</ref>.

در انقلاب‌های یادشده چون انقلابیان، تعهد آسمانی نداشتند، به تصفیه عمومی و [[قتل عام]] می‌پرداختند؛ اما در [[انقلاب اسلامی ایران]] علاوه بر ممنوعیت شرعی، خود متصدیان انقلاب نیز تمایلی به این نوع برخورد و تصفیه نداشتند <ref>هاشمی رفسنجانی، دستاوردها، ۲۹-۳۰</ref>؛ نیز بسیاری از عناصر [[رژیم پهلوی]] که قابل [[عفو]] بودند، مشمول برخورد [[رحمت]] و رأفت انقلاب شدند و امام‌خمینی از آنان درگذشت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۹۲-۹۳ و ۹/۲۶؛ هاشمی رفسنجانی، دستاوردها، ۲۹ و ۳۲</ref> و تنها افرادی که مرتکب جرم‌های سنگین شده بودند، [[مجازات]] شدند و کسانی که قابل جذب و اصلاح نبودند <ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۱۶؛ بازرگان، مشکلات و مسائل نخستین‌سال انقلاب، ۲۰ و ۹۳</ref>، با یک تصفیه طبیعی و آرام در اداره‌ها، به‌تدریج به صورت بازنشسته‌کردن، [[بازخرید]] یا اخراج با دریافت حقوق، کنار گذاشته شدند <ref>هاشمی رفسنجانی، دستاوردها، ۳۰-۳۱</ref>؛ البته برخی افراد نیز که در جنایات دوران پهلوی نقش داشتند [[اعدام]] شدند <ref>خلخالی، خاطرات آیت‌الله خلخالی، ۲/۱۱ و ۹۵-۱۰۳؛ شاهدی، ساواک، ۷۴۱-۷۵۱</ref> {{ببینید|متن=ببینید|عفو (۲)}} .

==ضرورت و اهمیت==

[[امام‌خمینی]] پیش از پیروزی انقلاب به پالایش و پاکسازی محیط‌های اداری و وزارتخانه‌ها توجه داشت. ایشان در [[فرانسه]]، در چند مصاحبه از برنامه‌های [[حکومت اسلامی]] پس از [[استقلال]] کشور خبر داد و در شمار آن، بر تصفیه کامل وزارتخانه‌ها، اداره‌ها و مؤسسات دولتی و ملی از اشخاص خائن و ناصالح <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۶۸</ref> بنا به اقتضای مصلحت ملت و [[مملکت]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۲۴</ref> تأکید کرد و در آغاز پیروزی انقلاب، ضمن تأکید بر ضرورت پاکسازی، به مردم اطمینان می‌داد پاکسازی عوامل رژیم پهلوی در وقت خود انجام خواهد شد و آنان باید به دولت نوپا مهلت دهند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۵-۲۷۶</ref>. ایشان با تأکید بر نقش مهم پاکسازی در از میان‌بردن ریشه‌های [[طاغوت]] و پیشگیری از تجمع و توطئه عوامل رژیم گذشته <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۸۱ و ۱۰/۴۹-۵۰</ref>، تصفیه این افراد از وزارتخانه‌ها و اداره‌ها را موجب تحقق نظام اسلامی با درون‌مایه اسلامی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۶۴-۲۶۵، ۲۸۴ و ۴۰۶</ref>. ایشان که پاک‌کردن تمامی نهادهای نظام اسلامی از آثار طاغوتی و انحرافی را لازم و تکلیفی الهی می‌شمرد و نارضایتی برخی افراد را در این زمینه، امری عادی به حساب می‌آورد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۲۴-۱۲۵</ref>، وجود کاستی در کار تصفیه و تهذیب متصدیان امور و کمبود افراد صالح و کاردان را از گرفتاری‌های نظام اسلامی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۴۶</ref>. امام‌خمینی با تأکید بر این نکته که چگونگی پاکسازی در نظام، به اندازه اصل پاکسازی اهمیت دارد، انتخاب افراد صالح برای عضویت در هیئت‌های بازسازی را امری مهم و شایان توجه شمرد که [[مسامحه]] در آن به‌هیچ‌رو جایز نیست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷۳-۴۷۵</ref> و در همین راستا، به اعضای این هیئت‌ها هم سفارش می‌کرد از اهمیت و مسئولیت وظیفه خود غافل نباشند و توجه کنند که مبادا نتیجه کار آنها که باید خدمت به [[اسلام]] باشد، تبدیل به [[گناه]] شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷۷-۴۷۸</ref>.

==چگونگی و مراحل==

از آنجا که در تحولاتی مانند [[انقلاب]]، جایگزین‌کردن ارزش‌ها، نهادها و افراد جدید نیاز به صرف زمان و نیروی انسانی دارد <ref>محمدی، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ۵۸</ref>، امام‌خمینی معتقد بود پاکسازی به صورت فوری و دفعی امکان‌پذیر نیست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۹-۵۰، ۳۸۰-۳۸۱ و ۳۹۲</ref> و توقع اصلاح فوری اداره‌ها، پس از پنجاه سال خلاف‌کاری <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۷۰</ref> و با طرز تفکری که میان کارمندان و عموم مردم در رژیم گذشته شکل گرفته بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۹۹</ref>، بی‌مورد است و باید پس از انتخاب [[رئیس‌جمهور]]، تشکیل مجلس، [[تصویب قوانین]] و به‌تدریج و با شکل‌گیری تدریجی ارکان نظام و با تربیت و جایگزینی افراد شایسته صورت گیرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۰، ۳۸۰-۳۸۱، ۳۹۲، ۴۷۰؛ ۱۱/۲۵ و ۱۲/۴۴۰</ref>.

امام‌خمینی در آغاز برای آشنایی افراد با وظایف خود، با لحنی آرام و ناصحانه از مسئولان می‌خواست افراد بازمانده از دوران گذشته را با راهنمایی اصلاح کنند و آنان را به‌کار گیرند و در صورتی که قابل اصلاح نباشند و به کارشکنی ادامه دهند، از کار برکنار و در صورت [[ارتکاب جرم]]، برای رسیدگی، به [[دادگاه]] معرفی کنند. خواسته ایشان از مسئولان این بود که در این زمینه با تدبیر و دقت عمل کنند و از زیاده‌روی بپرهیزند تا افرادی بر اثر اشتباه و به‌ناحق کنار گذاشته نشوند و اگر ناخواسته چنین اتفاقی افتاد، آن افراد را دوباره به کار برگردانند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۰؛ ۱۳/۴۹۵، ۵۰۲؛ ۱۵/۳۸، ۱۲۳ و ۱۶/۴۷۵</ref>. ایشان در آن مقطع با اشاره به تمایل دولت برای به‌کارگرفتن افراد صالح در اداره‌ها و وزارتخانه‌ها، کمبود یا نبود نیروهای متعهد را علت تعلل در پاکسازی ذکر می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۲۸</ref>؛ افزون بر این اقدامات [[دولت]] را به‌تنهایی کافی نمی‌دید و بر لزوم مشارکت و همراهی همه قشرهای مردم در پاکسازی باقیمانده‌های رژیم سابق تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۵۷-۱۵۸؛ ۹/۱۹۴، ۴۸۸-۴۸۹ و ۱۰/۵۶، ۱۸۴</ref>. ایشان پس از استعفای [[مهدی بازرگان]] از [[نخست‌وزیری]]، پاکسازی دستگاه‌های اداری را به [[شورای انقلاب]] محول کرد و از آن شورا خواست که به شکل قاطع و انقلابی به این وظیفه عمل کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۰۰</ref>؛ چنان‌که در ۲۶ [[آذر]] ۱۳۵۸ هم‌زمان با تبلیغات گسترده کمونیست‌ها در اداره‌ها و دیگر نهادها، از شورای انقلاب و [[سپاه پاسداران]] خواست تا در پاکسازی اداره‌ها و نهادها همکاری کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۱۶-۳۱۷</ref>.

پس از تشکیل [[مجلس شورای اسلامی]]، امام‌خمینی در ۲۹ [[تیر]] ۱۳۵۹ با انتقاد از آسان‌گرفتن و سهل‌انگاری مسئولان، مجلس را ملزم به نظارت در همه امور [[کشور]] کرد و تأکید ورزید در صورت مشاهده خلاف از کسی، خود مجلس، اشخاص منحرف و خلافکار را با قاطعیت و بدون آسان‌گرفتن برای [[محاکمه]] به دادگاه‌ها بسپرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۲</ref>. ایشان به نمایندگان سفارش کرد از سپردن مسئولیت‌های بزرگ به افراد ناصالح خودداری کنند و نگذارند افراد غیر انقلابی در رأس وزارتخانه‌ها قرار گیرند و در صورت معرفی این‌گونه افراد از سوی دولت، آنها را رد کنند و افراد متخلف در وزارتخانه‌ها و نهادها را بازخواست و [[استیضاح]] کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳-۳۶۴ و ۱۳/۵۰-۵۱، ۶۴-۶۵، ۱۱۱</ref>. خواسته ایشان از همه دستگاه‌های کشور این بود که با همکاری، اشخاصی را که در صدد توطئه‌اند، شناسایی کنند و تحویل محکمه‌های صالح دهند. ایشان به همه نهادهای نظام سفارش می‌کرد با تمام قدرت در پاکسازی هماهنگ باشند و در صدد شکستن یکدیگر برنیایند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۰، ۵۹، ۶۳ و ۱۳۱</ref>.

==مجریان پاکسازی==

[[امام‌خمینی]] پاکسازی در هر صنفی را به افراد و هیئت‌هایی از خود آن صنف واگذار می‌کرد. [[رئیس‌جمهور]]، [[شورای انقلاب]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۷۶</ref>، وزرا <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۲۳</ref>، هیئت‌هایی مرکب از اهل علم و معتمدان محل <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۶۶</ref> با همکاری کارمندان متعهد و غیر منحرف <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۹۱</ref> ازجمله مجریان پاکسازی بودند؛ چنان‌که از روحانیان می‌خواست از اقدام مستقیم در این زمینه و تصفیه افراد فاسد بپرهیزند و به [[مجلس شورای اسلامی]] یا مسئولان دولتی برای انجام اقدامات قانونی اطلاع دهند؛ زیرا وظیفه آنان [[ارشاد]] است و دخالت مستقیم، موجب [[توهین]] به حیثیت و مقام آنان می‌شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۴</ref>. ایشان از [[ائمه جمعه]] و [[امام جماعت|جماعت]] می‌خواست تا حضور خود را در صحنه و عرصه [[سیاست]] کشور حفظ کنند و با تعیین افراد متعهد، مطلع و بی‌طرف، افراد منحرف و نفوذی در نهادهای کشور را که قصد خرابکاری دارند یا به دنبال زشت جلوه‌دادن چهره نظام اسلامی‌اند، شناسایی و برای رسیدگی به دستگاه‌های مربوط معرفی کنند و به مردم اطمینان دهند که دولت گرچه به دلیل مشکلات نمی‌تواند تصفیه عمومی را به طور کامل در کشور انجام دهد، اما در صدد اصلاح امور است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳۷ و ۱۶/۹۸</ref>. در همین راستا ایشان در ۲۴ آذر ۱۳۶۱ با فرستادن [[فرمان هشت‌ماده‌ای|پیامی هشت‌ماده‌ای]] به تمام ارگان‌های دولتی به‌ویژه [[دستگاه قضایی]]، از آنان خواست تا افزون بر تهیه قانون‌های شرعی برای رعایت حقوق مردم و حفظ [[حریم خصوصی]]، مواظبت کنند در راستای تصفیه افراد فاسد و مفسد، افراد مفید و مؤثر کنار گذاشته نشوند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۹</ref> {{ببینید|متن=ببینید|فرمان هشت‌ماده‌ای}} .

==قلمرو پاکسازی==

پاکسازی در معنای خاص خود به پاکسازی اداره‌ها از افراد ناسالم گفته می‌شود؛ اما امام‌خمینی نگاه عام‌تری داشت و در سخنرانی‌ها و پیام‌های خود به ابعاد مختلف پاکسازی توجه می‌داد و بر محاکمه و مجازات عناصر فاسد، پاکسازی محیط‌های اجتماعی و تصفیه افراد غیر قابل اصلاح تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۳۱ و ۱۰/۱۰۲-۱۰۳</ref>. در نگاه کلان ایشان، پاکسازی در نظام اسلامی باید در تمام ارکان آن جریان می‌داشت و منحصر به اداره‌ها نمی‌شد و به نهادهای مهمِ علمی و فرهنگی، سفارتخانه‌ها، رسانه‌ها، دستگاه قضا و قوای نظامی تعمیم داده می‌شد:

===اداره‌های دولتی===

اصلاح نیروی انسانی، بخشی از برنامه‌های ضروری برای اصلاح سازمان‌ها و اصلاح [[جامعه]] است که پس از تصفیه وزارتخانه‌ها از عناصر فاسد و وابسته و سپردن کارها به کارشناسان امین عملی می‌شود <ref>صدیق اورعی، اندیشه امام‌خمینی درباره تغییر جامعه، ۸۱</ref>. با آغاز فعالیت گروه‌های کمونیستی و تبلیغات آنان، امام‌خمینی ضمن سفارش به همراهی و اطاعت همگان از دولت برگزیده، از دولت نیز خواست با قدرت به کار تصفیه اداره‌ها بپردازد و اخلالگران، [[ضد انقلاب]]، مخالفان اسلام و موازین اسلامی را با کمک نیروی مردم بیرون کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۱۶-۳۱۷ و ۱۲/۲۰۶</ref>. در پی اخطارها و پیام‌های ایشان، [[شورای انقلاب]] طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد نهایت کوشش خود را در بسیج مسئولان کشور برای حذف موانع دست و پاگیر، کشف مهره‌های فساد و خیانت در اداره‌ها و شناسایی افراد صالح و متعهد برای سپردن مسئولیت به آنان به کار خواهد بست و طرحی جامع و انقلابی برای تغییر کامل نظام اداری در دست دارد که خیلی زود اعلام خواهد کرد <ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۴/۴/۱۳۵۹، ۲؛ هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۱۳۵</ref>.

امام‌خمینی، کم‌کاری برخی کارمندان دولت و باقی‌بودن تشریفات طاغوتی را غلط خواند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۶۷</ref> و کاغذبازی‌ها در اداره‌های دولتی و وزارتخانه‌ها را کارشکنی در امور ملت دانست و به [[رئیس‌جمهور]] و شورای انقلاب به علت توجه‌نکردن به این امور و به عدم پاکسازی اعتراض کرد و خواستار تصفیه باقی‌مانده‌های [[رژیم پهلوی]] از اداره‌ها شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۶۷ و ۱۲/۴۷۶-۴۷۹</ref>؛ همچنان که وزیران دولت را به تصفیه منحرفان در عقیده و عمل و منحرف‌کنندگان جوانان امر کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۹۷</ref> و از کسانی که توانایی اصلاح امور را نداشتند، خواست کنار بروند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۷۸</ref>.

از مراکز دولتی که امام‌خمینی بسیار به آن توجه می‌کرد، [[سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور]] بود که ایشان بر اسلامی‌شدن آنها تأکید می‌کرد؛ از این‌رو در پی رسیدن گزارش‌هایی درباره تغییرنکردن رویه سفارتخانه‌ها پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، کار سفارتخانه‌ها را مهم و آنها را مایه آبروی کشور اسلامی دانست و قضاوت مردم دنیا در مورد انقلاب اسلامی و وضعیت داخلی کشور را بر اساس ظاهر سفارتخانه‌ها شمرد و بر ضرورت تصفیه آنها به دست [[وزارت امور خارجه]] تأکید کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۲۳-۱۲۴</ref>. ایشان در ادامه حتی اصلاح‌نکردن وزارت خارجه و سفارتخانه‌ها را معادل شکست جمهوری اسلامی خواند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۰۱-۵۰۲</ref> {{ببینید|متن=ببینید|سفارتخانه}} .

===مراکز علمی و فرهنگی===

امام‌خمینی پاکسازی همه مراکز کشور خصوصاً مراکز فرهنگی و علمی را از مسائل مهم و مقدمه اصلاحات می‌شمرد و بر این باور بود که تا عناصر وابسته به بیگانگان، از مراکز علمی و تربیتی تصفیه نشوند، به استقلال فکری و درونی در همه ابعاد نمی‌توان رسید؛ از این‌رو بر شناسایی و شناساندن عناصر فاسد در دانشگاه‌ها و مدارس که قصد نفوذ و تفرقه‌افکنی داشتند، تأکید کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۸۰</ref>. ایشان تحول فکری و روحی را بدون تغییرات صحیح بنیادی و تحول فرهنگی و علمی ممکن نمی‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۸۲</ref>؛ بنابراین پاکسازی همه مراکز فرهنگی علمی از عناصر فاسد و خدمتگزاران و سرسپردگان [[رژیم پهلوی]] را با استفاده از شوراهایی مرکب از اشخاص دانشمند، متعهد و مؤمن به انقلاب با پشتیبانی و حمایت رؤسا و استادان و دانشجویان و معلمان خواستار شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۸۲</ref>. ایشان شرط خروج از همه وابستگی‌ها را کنارگذاشتن وابستگی مغزی و فکری <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۶</ref> و در همین جهت خواستار تغییر اساسی کتاب‌های درسی دبستان، دبیرستان و دانشگاه و تصفیه آن از مطالب استعماری و استبدادی و پاکسازی [[آموزش و پرورش]] از آثار این فرهنگ <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۹۴</ref> و جایگزینی افراد پاکدامن به جای معلمان استعماری و خادمان رژیم سلطنتی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۱</ref>، تبدیل‌شدن فرهنگ استعماری به فرهنگ استقلالی، انتخاب‌نشدن اشخاص سابق به ریاست دانشگاه‌ها و مدارس <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۶</ref> و تصفیه افراد فاسد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۹۶</ref> شد. در همین راستا و بنا به ضرورت بازنگری در برنامه‌ها و نظام آموزشی کشور و تحقق انقلاب فرهنگی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور با تصمیم شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۹ تعطیل شدند و این تعطیلی بیش از دو سال ادامه پیدا کرد <ref>شرف‌زاده بردر، انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌های ایران، ۲۱۲ و ۲۳۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید|شورای عالی انقلاب فرهنگی}} . امام‌خمینی خروج از فرهنگ بدآموز غربی و جایگزینی فرهنگ آموزنده اسلامی-ملی و انقلاب فرهنگی را در تمام زمینه‌ها نیازمند تلاش و کوشش دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۱۰</ref>.

از دیگر ابعاد پاکسازی مراکز علمی-فرهنگی، تصفیه حوزه‌های [[علوم اسلامی]] از افراد ناشایست و بی‌تقوا بود؛ مسئله‌ای که همواره مد نظر بزرگان حوزه بود. امام‌خمینی به پالایش [[حوزه‌های علمیه]] توجه داشت و معتقد بود علمای درباری که با قصد دنیاطلبی و ریاست وارد دستگاه ظلم شده و دین را به دنیا می‌فروشند، باید از این لباس خارج و از حوزه‌ها اخراج شوند <ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۶-۱۴۸</ref>؛ بر همین اساس ایشان در ۲۳ اسفند ۱۳۵۱، از علما و مراجع و نسل تحصیل‌کرده خواست تا روحانی‌نماهای در خدمت رژیم پهلوی را به مردم معرفی و آنان را از جامعه اسلامی طرد کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۸۵-۴۸۶ و ۴۸۹</ref>. پس از استقرار نظام اسلامی و حضور روحانیان در صحنه‌های اجتماعی و مدیریتی و اَعمال برخی مجرمان در [[لباس روحانیت]]، [[امام‌خمینی]] برای [[مجازات]] این دسته از مجرمان و جلوگیری از تعرض به روحانیت به بهانه تصفیه، دستور داد علمای برجسته شهرستان‌ها، هیئت‌هایی مرکب از اهل علم و معتمدان محل، رسیدگی به پرونده‌های روحانیان و اهل منبر را بر عهده گیرند و پس از ثبوت جرم، آنان را تحت نظر [[دادگاه انقلاب اسلامی]] به مجازات برسانند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۶۶</ref>. ایشان ضمن اعلام خطر به روحانیان از آنان خواست روحانیانی را که رفتاری خلاف موازین اسلامی دارند، نهی و نصیحت کنند و اگر نپذیرفتند از جرگه روحانیت بیرون برانند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹۰-۱۹۱</ref> {{ببینید|متن=ببینید|روحانیت}} {{ببینید|متن=ببینید|حوزه‌های علمیه}}.

اقدام دیگری که در نگاه امام‌خمینی برای حفظ جایگاه روحانیت و مجازات روحانی‌نمایان و دین به دنیا فروشان و متخلفان این صنف و عناصری که علیه انقلاب فعالیت می‌کردند، صورت گرفت، تشکیل [[دادگاه ویژه روحانیت]] بود. این دادگاه که تا سال ۱۳۶۶ به صورت محدود فعالیت می‌کرد در آن سال، با فرمان ایشان و با نصب [[دادستان]] و [[حاکم شرع ویژه روحانیت]]، رسمیت یافت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۸۴-۲۸۵؛ دریاباری، ۱۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید|دادگاه ویژه روحانیت}} .

===رسانه‌ها===

از آنجا که امام‌خمینی به نقش مؤثر رسانه‌ها در تربیت افراد و جهت‌دهی افکار عمومی اهتمام ویژه داشت و [[صدا و سیما]] را دانشگاه عمومی می‌دانست، تظاهر به اسلام و دیانت افرادی را که در خدمت رژیم گذشته بوده‌اند اما در رادیو و تلویزیون علیه ملت و انقلاب فعالیت می‌کردند قابل پذیرش نمی‌دانست و خواهان کنارگذاشتن آنان بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۹</ref> و بر بیرون‌راندن عناصر منحرف و طرفدار رژیم پهلوی از این رسانه تأکید کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید|تلویزیون}} {{ببینید|متن=ببینید|رادیو}}.

با توجه به اهمیت نقش رسانه‌های گروهی در جامعه، امام‌خمینی به پاکسازی آنها اهتمام داشت و خدمت مجله‌ها، روزنامه‌ها و رسانه‌ها به کشور و اسلام را تغییردادن وضعیت سابق خود و منتشرنکردن مطالب و مقالات منحرف‌کننده و عکس‌های مبتذل معرفی می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۴</ref>. ایشان از روزنامه‌ها و مطبوعات خواست خود را از همه امور غیر انسانی تصفیه و تهذیب کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶۰</ref> {{ببینید|متن=ببینید|مطبوعات}}؛ همان گونه که از خبرگزاری «پارس» به عنوان نهادی که باید امین مردم باشد و مطالب را آن‌گونه که هست اطلاع‌رسانی کند، دعوت کرد به اصلاح خود بپردازد و افراد مغرض و توطئه‌گر درون خود را تصفیه کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۳۱</ref>.

===دستگاه قضا===

[[امام‌خمینی]] [[رئیس دیوان عالی کشور]]، [[دادستان کل کشور]] و [[دادستان انقلاب]] و [[شورای عالی قضایی]] را مأمور کرد هیئتی شامل افراد عالم، مؤمن و متعهد را برای رسیدگی به وضعیت دادگاه‌های کشور، قضات ناصالح و دادستان‌های منحرف تشکیل دهند و افراد ناصالح را قاطعانه و به طور جدی [[محاکمه]] کنند و کنار بگذارند. ایشان هشدار داد سستی و مسامحه در این امر، خطر عظیمی برای جمهوری اسلامی ایران دارد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۵۴</ref>. ایشان از اعضای ستاد پیگیری [[فرمان هشت‌ماده‌ای]] خود خواست تا علاوه بر رسیدگی به صلاحیت قاضیان، دادستان‌ها و دادگاه‌ها، به صلاحیت دیگر کارمندان و متصدیان امور با بی‌طرفی کامل و بدون مسامحه و اشکال‌تراشی‌های تند و جاهلانه رسیدگی کنند تا ضمن برکناری افراد مفسد و کارشکن، از نیروهای مفید و مؤثر با ملاک قراردادن وضعیت فعلی افراد و چشم‌پوشی از لغزش‌های گذشته بهره‌برداری شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۹ و ۱۷۲</ref>.

===قوای نظامی و انتظامی===

ارتش شاهنشاهی به گونه‌ای سازماندهی شده بود که مأموریت اصلی آن حفظ نظام سلطنتی و خاندان سلطنت باشد، نه مصالح ملت و کشور؛ از این‌رو پس از استقرار نظام اسلامی، پاکسازی نیروهای مسلح در اولویت قرار گرفت؛ برخی گروه‌های کمونیستی مانند [[حزب توده]]، [[حزب فداییان|فداییان]] و [[مجاهدین خلق]]، خواستار انحلال کامل [[ارتش]] و تشکیل ارتش خلقی بودند <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۲۰۸-۲۰۹</ref>؛ اما امام‌خمینی قاطعانه در برابر آنان ایستاد و بر حفظ ارتش اصرار ورزید و بر آن بود که یک‌باره نمی‌توان ارتش منسجمی را کنار گذاشت و ارتشی کاملاً جدید روی‌کار آورد؛ بلکه باید با پاکسازی سران ناصالح و جنایتکار ارتش، به‌تدریج به اصلاح آن پرداخت <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۲۰۸-۲۰۹؛ هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۲۱۹</ref>. ایشان پیش از پیروزی انقلاب معتقد بود ارتش باید تصفیه شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۱</ref> و پس از پیروزی نیز بر تصفیه عناصر فاسد در نیروهای نظامی و انتظامی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۳</ref> و اسلامی شدن آنها <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۱۷</ref> تأکید داشت؛ به این معنا که صاحب‌منصبانِ پاک آن بمانند و افرادی که [[بیت‌المال]] را حیف‌ومیل کرده یا در بانک‌های خارجی انباشته‌اند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۷۳</ref> و افراد فاسد ارتش و رده بالای آن به‌تدریج کنار گذاشته یا بازنشسته شوند و نیروهای پایین‌تر نیز به دلیل فساد کمتر سازماندهی شوند تا به‌تدریج جایگزین افراد ناصالح شوند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۵۵-۱۵۶</ref>؛ از این‌رو چهار روز پس از پیروزی انقلاب در ۲۶ بهمن در سخنانی با اشاره به پیوستن قوای نظامی و انتظامی، اعم از ارتش، [[شهربانی]] و [[ژاندارمری]] به ملت، آنان را در پناه [[اسلام]] دانست و تأکید کرد هیچ‌کسی حق تعرض به آنان را ندارد و تعرض به آنان، در واقع تعرض به دولت اسلامی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۴۴-۱۴۵ و ۲۶۳</ref>.

از سوی دیگر، از نهادهایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیل شد، [[کمیته‌های انقلاب اسلامی]] بود {{ببینید|متن=ببینید|کمیته انقلاب اسلامی}}. با نفوذ مخالفان و برخی افراد منحرف در این نهاد انقلابی و ارتکاب برخی کارهای مخالف انقلاب و اسلام، امام‌خمینی با تأکید بر حفظ اصل و اساس کمیته‌ها، تصفیه آنها و اخراج افراد ناشایست و ضد انقلاب و روحانیان منحرف را لازم و ضروری دانست و به مسئولان کمیته توصیه کرد خود به تصفیه کمیته‌ها بپردازند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۷ و ۵۱-۵۲</ref>؛ چنان‌که ایشان در اول اردیبهشت ۱۳۵۸ طی حکمی [[صادق احسان‌بخش]] را مأمور کرد تا با همکاری [[سیدعبدالله ضیایی]] به تصفیه کمیته‌های رشت و حومه بپردازد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۷۳</ref> و از [[حوزه علمیه]] و [[شورای انقلاب]] خواست تا با برنامه و همکاری همه نهادها و نیروها، افراد فاسد کمیته را پاکسازی کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۷۸-۳۷۹</ref> و با یک قدرت اجرایی چنین افرادی را که باطن نهضت را به فساد می‌کشند، [[محاکمه]] کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۱۴</ref>. از نظر ایشان دست‌اندازی و غارت اموال مردم، تعدی به حقوق دیگران و خودسرانه عمل‌کردن به اسم کمیته و پاسدار و تحت عنوان بازرسی منازل و غیره، خطر بزرگی برای اسلام و چه بسا از خطر رژیم پهلوی هم بیشتر بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۱۴-۳۱۵</ref> {{ببینید|متن=ببینید|قوای انتظامی}} .

امام‌خمینی در ۱۶ دی ۱۳۵۹ در دیدار با [[نخست‌وزیر]] و [[اعضای هیئت دولت]]، بر لزوم اصلاح کمیته‌ها و نهادهای دیگر انقلاب و بررسی وضعیت اشخاصی که به اسم خدمت و در حقیقت برای فساد وارد این نهادها شده‌اند، تأکید کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۰۰</ref>. اهتمام ویژه ایشان در این زمینه موجب شد در ۱۲ فروردین ۱۳۶۰ ضمن پیامی از مسئولان [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] بخواهد تا به اقدامات خارج از حدود اعتدال و شرع و خارج از مأموریت قانونیِ افرادی از سپاه در مناطقی از کشور که می‌تواند از ناحیه عوامل منحرف و نفوذی باشد، رسیدگی و افراد خاطی را به دادگاه معرفی کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۵۴-۲۵۵</ref>.

امام‌خمینی در نگاهی عام‌تر به پاکسازی در گستره بزرگ‌تری اعتقاد داشت و به ضرورت آن توجه می‌داد، ازجمله: پاکسازی کشور، روحیات و افکار مردم از [[غرب‌زدگی]] و [[خودباختگی]] در برابر [[فرهنگ غرب]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۴-۲۷۶، ۴۶۴ و ۹/۴۲۷-۴۲۸، ۴۳۲، ۵۰۱</ref>، تحول در بانک‌ها و حذف [[ربا]] از نظام بانکی کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۴، ۴۸۲، ۵۳۴ و ۷/۱-۲</ref>، برچیده‌شدن [[رشوه]]، [[کاغذبازی]] و معطل‌کردن مردم در اداره‌ها <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۴۲-۲۴۳ و ۱۸/۴۶</ref>، جلوگیری از آزادی‌های غربی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۵۳</ref>، پالایش بازار و اجتناب کاسبان و تاجران از [[گران‌فروشی]] و [[دروغ]] و [[خدعه]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۲؛ ۹/۴۵۱-۴۵۲؛ ۱۰/۱۹۹-۲۰۰ و ۱۳/۱۶۰</ref>، پیرایش هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری از بدعت‌ها و انحرافات <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۳۰-۳۳۱</ref>، پالایش [[فرهنگ]] و [[زبان فارسی]] از اصطلاحات و واژگان بیگانه <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۲۷</ref>.

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.

* رسولی محلاتی، سیدهاشم، زندگانی امیرالمؤمنین(ع)، تهران، علمیه اسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.

* شاهدی، مظفر، ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور ۱۳۳۵-۱۳۵۷)، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.

* صدیق اورعی، غلامرضا، اندیشه امام‌خمینی درباره تغییر جامعه، تهران، سوره، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.

* مغربی، قاضی‌نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، تحقیق آصف فیضی، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷-۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.

==پیوند به بیرون==