۲۱٬۱۴۹
ویرایش
ابرابزار
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| سرشناسی = | | سرشناسی = | ||
| نام کامل =ابوجعفر | | نام کامل =ابوجعفر محمدبنحسن طوسی | ||
| لقب = استادالبشر، عقل حادی عشر | | لقب = استادالبشر، عقل حادی عشر | ||
| نسب = | | نسب = | ||
| تاریخ تولد =سال ۵۹۷ق | | تاریخ تولد =سال ۵۹۷ق | ||
| زادگاه =[[طوس]] | | زادگاه =[[طوس]] | ||
| تاریخ وفات =هجدهم ذی‌حجه سال ۶۷۳ق | | تاریخ وفات =هجدهم ذی‌حجه سال ۶۷۳ق | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
| محل دفن =جوار بارگاه [[امام‌کاظم(ع)]] در شهر [[کاظمین]] | | محل دفن =جوار بارگاه [[امام‌کاظم(ع)]] در شهر [[کاظمین]] | ||
| خویشاوندان سرشناس = | | خویشاوندان سرشناس = | ||
| استادان =قطب‌الدین مصری، کمال‌الدین‌بن‌یونس مصری، فریدالدین داماد نیشابوری | | استادان =قطب‌الدین مصری، کمال‌الدین‌بن‌یونس مصری، فریدالدین داماد نیشابوری | ||
| شاگردان = | | شاگردان = | ||
| محل تحصیل =[[طوس]]، [[نیشابور]]، قلعه‌های اسماعیلیان | | محل تحصیل =[[طوس]]، [[نیشابور]]، قلعه‌های اسماعیلیان | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
| اجازه روایت به = | | اجازه روایت به = | ||
| اجازه اجتهاد به = | | اجازه اجتهاد به = | ||
| تالیفات =[[تجرید الاعتقاد]]، شرح الاشارات و التنبیهات، تحریر اقلیدس، روضة القلوب، [[آداب المتعلمین]]، رسالة التولی و التبری و | | تالیفات =[[تجرید الاعتقاد]]، شرح الاشارات و التنبیهات، تحریر اقلیدس، روضة القلوب، [[آداب المتعلمین]]، رسالة التولی و التبری و … | ||
| سایر = | | سایر = | ||
| سیاسی = | | سیاسی = | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''خواجهنصیرالدین طوسی'''، حکیم، ریاضی‌دان و منجم ایرانی. | '''خواجهنصیرالدین طوسی'''، حکیم، ریاضی‌دان و منجم ایرانی. | ||
== زندگی‌نامه == | |||
ابوجعفر محمدبنحسن طوسی، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی در سال ۵۹۷ق در [[طوس]] زاده شد. خاندان او در اصل اهل جهرود [[ساوه]] بودند.<ref>آقابزرگ، الذریعة، ۱/۱۴؛ تنکابنی، زندگی دانشمندان، ۳۵۳.</ref> خواجهنصیرالدین پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی، [[احادیث]] و اخبار و [[فقه]] را نزد پدرش که از شاگردان امام‌فضل‌الله راوندی بود، فراگرفت.<ref>غباری، شرح رساله آداب المتعلمین، ۲۴.</ref> وی در جوانی طوس را به قصد [[نیشابور]] که پایتخت فکری شرق جهان اسلام بود، ترک کرد.<ref>دباشی و هدایتی، خواجه‌نصیر فیلسوف، ۳/۱۴.</ref> وی نزد قطب‌الدین مصری کتاب قانون و نزد کمال‌الدین‌بن‌یونس مصری ریاضیات خواند<ref>دباشی و هدایتی، خواجه‌نصیر فیلسوف، ۳/۱۵.</ref> و از فریدالدین داماد نیشابوری [[فلسفه]] آموخت.<ref>شوشتری، مجالس المؤمنین، ۴/۵۰۶.</ref> سلسله مشایخ خواجه‌نصیر به ابوعلی سینا می‌رسد؛ زیرا داماد نیشابوری با سه واسطه شاگرد [[بهمنیار]] و او نیز شاگرد [[ابن‌سینا]] بود؛ بنابراین خواجه‌نصیر با پنج واسطه از شاگردان ابن‌سینا در فلسفه و [[حکمت]] است.<ref>مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه‌نصیر، ۵–۶؛ فنائی اشکوری، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، ۳/۱۲۰.</ref> | |||
[[ | خواجه‌نصیر زمان حمله مغولان به [[خراسان]]، در نیشابور مشغول تحصیل بود و چون نیشابور ناامن شد، او به اسماعیلیان پیوست و تا سقوط قلعه الموت در آنجا ماند. برخی بر این باورند که دلیل این اقامت طولانی، اجبار رهبر [[اسماعیلیه]] بوده‌است.<ref>مدرس زنجانی، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه طوسی، ۴۶–۴۹؛ نعمه، فلاسفة الشیعه، ۲۸۴–۲۸۵.</ref> این دوره برای وی بسیار ثمربخش بود. ترجمه و شرح کتاب طهارة الاعراق [[ابن‌مسکویه]]، اخلاق محتشمی، شرح الاشارات و اساس الاقتباس، محصول همین دوره است.<ref>مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه‌نصیر، ۴۲۰، ۴۳۳؛ دباشی و هدایتی، خواجه‌نصیر فیلسوف، ۳/۱۵.</ref> هنگامی که خراسان مورد هجوم مغولان بود، خواجه‌نصیر به خدمت بعضی از امیران اسماعیلی درآمد و چون هولاکوخان، ایران را تسخیر کرد، وی به خدمت هولاکوخان درآمد. گویا قصد وی از این کار، جلوگیری از ویرانی بیشتر شهرها به دست مغولان بود.<ref>آزرمی، آشنایی با دانشمندان مسلمان، ۲۵.</ref> وی از جانب هولاکوخان مأموریت یافت در شهر مراغه رصدخانه‌ای تأسیس کند و مرکز علمی و کتابخانه‌ای با چهارصد هزار جلد کتاب در شهر مراغه تأسیس کرد.<ref>آزرمی، آشنایی با دانشمندان مسلمان، ۲۵–۲۶.</ref> خواجه‌نصیر از قدرت خود در دستگاه ایلخانان مغول برای گسترش دانش و تشویق علما و تربیت شاگردان و تألیف کتاب‌های گرانبها استفاده کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۶.</ref> سرانجام وی در هجدهم ذی‌حجه سال ۶۷۳ق درگذشت و پیکرش بنا به درخواست خود او، در جوار [[حرم امام‌کاظم(ع)|بارگاه امام‌کاظم (ع)]] در شهر [[کاظمین]] به خاک سپرده شد.<ref>وفایی، خواجه‌نصیر، ۱۱۳؛ فرحات، نصیرالدین الطوسی و آراوه الفلسفیة و الکلامیه، ۵۷.</ref> | ||
امام‌خمینی | [[امام‌خمینی]] در آثار خود، از خواجهنصیرالدین با عنوان محقق خبیر، افضل متأخرین، اکمل متقدمین، فیلسوف متبحر، نصیر ملت و دین، محقق شهیر، محقق طائفه حقه، مدقق فرقه حقه و کامل در [[علم]] و عمل یاد کرده‌است<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۶۰ و ۵۹۳؛ امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۲/۴۰۷؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۲ و ۱۶۳.</ref> و با ستایش خدمات علمی و دینی وی، حضور او در دربار مغول را مبری از غرض‌های مادی و دنیوی شمرده، هدفش را خدمت به جهان اسلام، انسان‌سازی و مهار قدرت هلاکوخان و بر اساس عقلایی دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۳۶–۴۳۷؛ امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۷–۱۴۸.</ref> ایشان خاطرنشان ساخته که نورانیت خواجه می‌تواند یک مملکت را نورانی کند.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۵۴–۱۵۵.</ref> | ||
==آثار و تألیفات== | |||
امام‌خمینی دربارهٔ حکمت و حریت خواجه بر این باور است که وی با وجود اینکه وزیر بود، حرف دیگران را گوش می‌داد و در امور وزارتی، زیردستان خود را مدیریت می‌کرد، مطلب علمی که [[قطب شیرازی]] سؤال کرده بود را نیز با کمال متانت جواب می‌داد؛ همچنین ازجمله کمالات خواجه آن بود که ذهن سؤال‌کننده را می‌خواند و پیش از پرسش، پاسخ او را می‌داد و افق فهم شاگردان خود را می‌دید.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۴۰.</ref> خواجه در برابر اهانت‌هایی که به او می‌شد، حکیمانه چشم‌پوشی می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹.</ref> ایشان، خواجه را حافظ [[عقاید]] و قوانین [[اسلام]] و از مصادیق حدیث «مؤمن فقیه» می‌داند که با رحلت او، در [[اسلام]] خلأ جبران‌ناپذیری به وجود آمد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۳–۱۳۴.</ref> | |||
== آثار و تألیفات == | |||
آثار و تألیفات خواجهنصیرالدین طوسی بسیار است و بیشتر آنها در [[فلسفه]]، [[کلام]]، [[اخلاق]]، [[ریاضیات]] و [[نجوم]] است. برخی از آنها عبارت‌اند از: | آثار و تألیفات خواجهنصیرالدین طوسی بسیار است و بیشتر آنها در [[فلسفه]]، [[کلام]]، [[اخلاق]]، [[ریاضیات]] و [[نجوم]] است. برخی از آنها عبارت‌اند از: | ||
# تجرید الاعتقاد: این کتاب از ارزشمندترین کتاب‌ها در موضوع کلام است. این کتاب مورد توجه علمای پس از خواجه قرار گرفته و حاشیه و شرح‌های متعددی بر آن نوشته | # تجرید الاعتقاد: این کتاب از ارزشمندترین کتاب‌ها در موضوع کلام است. این کتاب مورد توجه علمای پس از خواجه قرار گرفته و حاشیه و شرح‌های متعددی بر آن نوشته شده‌است؛ ازجمله کتاب کشف المراد [[علامه حلی]]، حاشیه قوشجی و شوارق الالهام [[عبدالرزاق لاهیجی]].<ref>نعمه، فلاسفة الشیعه، ۲۹۸.</ref> | ||
# شرح الاشارات و التنبیهات: این کتاب مهم‌ترین کتاب فلسفی خواجه در دفاع از سنت مشایی سینوی است <ref>دباشی، خواجه‌نصیر فیلسوف، ۳/۴۰.</ref> که در دو قسم [[منطق]] و حکمت است. وی در این شرح، بسیاری از اشتباهات [[فخر رازی]] و تناقض‌گویی‌های او را توضیح | # شرح الاشارات و التنبیهات: این کتاب مهم‌ترین کتاب فلسفی خواجه در دفاع از سنت مشایی سینوی است<ref>دباشی، خواجه‌نصیر فیلسوف، ۳/۴۰.</ref> که در دو قسم [[منطق]] و حکمت است. وی در این شرح، بسیاری از اشتباهات [[فخر رازی]] و تناقض‌گویی‌های او را توضیح داده‌است.<ref>نعمه، فلاسفة الشیعه، ۲۹۸.</ref> | ||
# التذکرة فی علم الهیئة: این کتاب مختصر و جامع، دارای چهار باب است که اعجاب علما و عنایت آنان را به همراه داشته و بر آن شرح‌ها و حاشیه‌های فراوان نوشته | # التذکرة فی علم الهیئة: این کتاب مختصر و جامع، دارای چهار باب است که اعجاب علما و عنایت آنان را به همراه داشته و بر آن شرح‌ها و حاشیه‌های فراوان نوشته شده‌است.<ref>نعمه، فلاسفة الشیعه، ۲۹۸.</ref> | ||
# تحریر اقلیدس: این کتاب | # تحریر اقلیدس: این کتاب دربارهٔ اصول هندسه و [[حساب]] است. دو تن آن را شرح داده‌اند: [[قاضی‌زاده رومی]] و [[شریف جرجانی]]. همچنین حدود یازده حاشیه بر آن نوشته شده‌است.<ref>نعمه، فلاسفة الشیعه، ۲۹۹.</ref> | ||
# تحریر مجسطی: کتاب مجسطی تألیف [[بطلمیوس یونانی]] در هیئت و علم فلک و حرکات نجوم است. خواجه این کتاب را برای حسام‌الدین حسن‌بن‌محمد سیواسی | # تحریر مجسطی: کتاب مجسطی تألیف [[بطلمیوس یونانی]] در هیئت و علم فلک و حرکات نجوم است. خواجه این کتاب را برای حسام‌الدین حسن‌بن‌محمد سیواسی نوشته‌است. ازجمله کسانی که بر آن شرح نوشته‌اند، شمس‌الدین محمد سمرقندی و نظام‌الدین اعرج نیشابوری‌اند.<ref>آزرمی، آشنایی با دانشمندان مسلمان، ۲۷؛ نعمه، فلاسفة الشیعه، ۳۰۰.</ref> | ||
# اوصاف الاشراف: کتابی است در وادی عرفان عملی و [[سیر و سلوک]] اخلاق عرفانی؛ چنانچه اخلاق ناصری به شیوه اخلاق فلسفی نگاشته | # اوصاف الاشراف: کتابی است در وادی عرفان عملی و [[سیر و سلوک]] اخلاق عرفانی؛ چنانچه اخلاق ناصری به شیوه اخلاق فلسفی نگاشته شده‌است.<ref>خواجه‌نصیر، اوصاف الاشراف، ۲۸؛ یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۲۳.</ref> | ||
# رساله آغاز و انجام: این کتاب عرفانی است و احوال [[قیامت]] را مطابق آنچه [[عرفان]] و [[اهل شهود]] دیده‌اند، بیان | # رساله آغاز و انجام: این کتاب عرفانی است و احوال [[قیامت]] را مطابق آنچه [[عرفان]] و [[اهل شهود]] دیده‌اند، بیان کرده‌است.<ref>خواجه‌نصیر، آغاز و انجام، ۱–۲.</ref> وی با استفاده از متون دینی و فهم عمیق عرفانی، مباحث مهم [[معاد]] در سطح عرفانی را نیز در این کتاب بیان کرده‌است.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۲۹.</ref> دیگر کتاب‌های خواجه عبارت است از: | ||
# روضة القلوب، | # روضة القلوب، | ||
# رسالة التولی و التبری، | # رسالة التولی و التبری، | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۶: | ||
# تلخیص المحصل، | # تلخیص المحصل، | ||
# [[آداب المتعلمین]] | # [[آداب المتعلمین]] | ||
# رساله جبر و اختیار <ref>آزرمی، آشنایی با دانشمندان مسلمان، | # رساله جبر و اختیار.<ref>آزرمی، آشنایی با دانشمندان مسلمان، ۲۶–۲۸؛ نعمه، فلاسفة الشیعه، ۲۸۴–۳۰۰؛ دباشی، خواجه‌نصیر فیلسوف، ۳/۳۰.</ref> | ||
== رویکرد کلامی و فلسفی == | == رویکرد کلامی و فلسفی == | ||
پس از آنکه [[فلسفه مشاء]] به دست [[فارابی]] و [[ابن‌سینا]] به اوج بلوغ خود رسید، از قرن ششم به بعد، همواره آماج نقد اندیشمندانی چون [[غزالی]] و [[فخر رازی]] قرار داشت <ref>نادری، جایگاه حکمت در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی، ۱۱۵.</ref> | پس از آنکه [[فلسفه مشاء]] به دست [[فارابی]] و [[ابن‌سینا]] به اوج بلوغ خود رسید، از قرن ششم به بعد، همواره آماج نقد اندیشمندانی چون [[غزالی]] و [[فخر رازی]] قرار داشت.<ref>نادری، جایگاه حکمت در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی، ۱۱۵.</ref> انتقاد بر فلسفه مشاء و به‌ویژه آرای ابن‌سینا به‌طور جدی با کتاب تهافت الفلاسفه اثر غزالی آغاز شد و بعدها با کتاب‌هایی مانند المعتبر فی الحکمه اثر ابوالبرکات بغدادی و مصارعة الفلاسفه شهرستانی ادامه یافت و با آثار و فعالیت‌های علمی فخرالدین رازی به اوج خود رسید.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۰.</ref> فلاسفه در برابر این نقدها به پاسخ‌گویی پرداختند؛ ازجمله خواجهنصیرالدین کتاب مصارع المصارع را در نقد کتاب مصارع الفلاسفه شهرستانی نوشت و نشان داد نقدهای شهرستانی عاری از ارزش علمی است.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۰.</ref> همچنین ایشان ایرادهای فخر رازی بر [[فلسفه]] را دارای خلل دانست و مطالب او در قلمرو فلسفه و [[کلام]] را نقد کرد و اشتباهات و لغزش‌های وی را آشکار ساخت. خواجه به سبب استقامت فکر و قدرت استدلال و نیز تضلع علمی در فنون مختلف [[ریاضی]]، [[منطق]]، فلسفه و کلام به‌خوبی از عهده نقد فخر رازی برآمد و نشان داد فخر رازی چندان در کار خود قوت ندارد. او در کتاب شرح الاشارات و التنبیهات چنان فلسفه مشاء را مستحکم و زیبا تقریر کرد و ایرادهای فخر رازی را با قوت پاسخ داد که از آن پس این کتاب در شمار متون اصلی درس فلسفه قرار گرفت.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ، ۱/۶۵۰؛ دباشی و هدایتی، خواجه‌نصیر فیلسوف، ۳/۴۳–۴۵.</ref> | ||
سطح فلسفی اندیشه خواجه، با ملاحظه شرح اشارات و رسایل فلسفی وی به‌وضوح روشن می‌شود. خواجه طوسی فیلسوفی قدرتمند است که در روند [[فلسفه اسلامی]] مؤثر بوده<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۸.</ref> و فیلسوفی محقق است که در مواضع متعددی، دیدگاه مشاء را نظیر [[معاد جسمانی]]<ref>خواجه‌نصیر، آغاز و انجام، ۵ و ۹–۱۰ و ۱۵–۱۸ و ۴۶.</ref> و علم جزئی ربوبی<ref>امام‌خمینی، شرح الاشارات، ۳/۳۰۷–۳۱۰.</ref> قبول ندارد. وی برخی دیدگاه‌های [[شیخ اشراق]] را مانند انکار هیولی، علم فعلی حق و قول به اصالت ماهیت و معقول ثانی دانستن مفاهیم عقلی پذیرفته‌است.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۸.</ref> همچنین سطح اندیشه‌های عرفانی خواجه با بررسی و تحلیل برخی آثار او معلوم می‌شود. وی معلومات عرفانی دوره خود را در [[عرفان نظری]] و عملی به‌خوبی می‌دانست و در این حوزه هم قوت فراوانی از خود نشان داده‌است؛ ازجمله دو کتاب مهم عرفانی خواجه، اوصاف الاشراف و آغاز و انجام است. وی معاصر صدرالدین قونوی بود و با وی مکاتبه‌هایی هم داشته‌است.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۲۳.</ref> کار مهم دیگر خواجه، نگارش کتاب [[تجرید الاعتقاد]] است. وی در این کتاب شیوه نوینی برای علم کلام بنیان نهاد و کلام فلسفی را به معنای دقیق آن تأسیس کرد.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۱.</ref> نتیجه رویارویی خواجه با فخر رازی این بود که بی‌مهری به [[فلسفه]] کمتر شد. وی نشان داد فلسفه، علمی مفید و معتبر است و از آن در علم کلام و در تثبیت آموزه‌های دینی می‌توان بهره فراوان برد.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۱.</ref> | |||
مسئله مهمی که در آثار خواجه وجود دارد، تفاوت و تهافت برخی نظریات او در آثار کلامی با برخی نظرهای او در آثار فلسفی است. خواجه در کلام، گاه مطالبی را رد کرده که در آثار فلسفی آنها را پذیرفته‌است و گاه چیزهایی را قبول کرده که در دستگاه فلسفی وی برای آنها جایگاهی وجود ندارد.<ref>یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۴.</ref> وی در کلام، جانب کلام را نگاه داشته و برای تثبیت دستگاه کلامی، برخی مسائل فلسفی را نپذیرفته‌است؛ چنان‌که از جهت کلامی وجود [[مجردات]] را انکار کرده و اثبات مجردات را با حدوث عالم و فاعل مختار منافی می‌داند<ref>←حلی، کشف المراد، ۸۱–۸۲؛ یزدان‌پناه، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، ۱۷–۱۸.</ref>؛ اما در آثار فلسفی معتقد به وجود مجردات است. همچنین خواجه مطابق نظر فلاسفه و برخلاف رأی برخی متکلمان حال را نفی می‌کند و آن را اندیشه‌ای نادرست معرفی می‌کند.<ref>←حلی، کشف المراد، ۳۵.</ref> نیز بحث وجوب، امکان و امتناع را مطابق فضای فیلسوفان ارائه کرده، وجوب را به ذاتی و غیری تقسیم می‌کند<ref>حلی، کشف المراد، ۴۵–۴۸ و ۶۱.</ref> و علت نیاز به علت را نه حدوث، بلکه امکان آن معرفی می‌کند.<ref>حلی، کشف المراد، ۵۴ و ۶۲.</ref> وی برخلاف برخی متکلمان که اولویت را برای موجودشدن ممکن، کافی می‌دانند، با استدلال فلسفی معتقد می‌شود که شیء تا به حدّ وجوب نرسد، موجود نمی‌شود.<ref>حلی، کشف المراد، ۵۴–۵۵.</ref> | |||
== نقد و بررسی دیدگاه‌ها == | |||
[[امام‌خمینی]] از آرا و مبانی کلامی فلسفی خواجه‌نصیر بهره برده، در برخی موارد آنها را بررسی و نقد کرده‌است؛ ازجمله: | |||
# علم تفصیلی حق: بنابر نظر امام‌خمینی، خواجه دربارهٔ [[علم الهی]] روش اشراقی را طی کرده‌است؛ یعنی میزان علم تفصیلی حق را علم فعلی حق می‌داند و قائل است تمام نظام عالم عین علم حق می‌باشد و این عالم در عین کثرت، عین علم [[احدیت و واحدیت|احدیت]] است.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۵۸؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۶۶.</ref> ایشان این نظریه را نمی‌پسندد و معتقد است علم تفصیلی حق‌تعالی در مرتبه ذات ثابت است و کشف و تفصیل علم ذاتی از علم فعلی بالاتر و بیشتر است؛ اگرچه ایشان این مطلب را که نظام وجود، علم تفصیلی حق است، قبول دارد<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۶۶–۲۶۷.</ref> {{ببینید|علم الهی}}. | |||
# عمومیت قدرت حق‌تعالی: امام‌خمینی در بیان عمومیت [[قدرت الهی]] با استناد به کلام خواجه<ref>امام‌خمینی، شرح الاشارات، ۳/۳۱۲–۳۱۵.</ref> بر این باور است که ذات، علت تامه اشیا است و علم به ذات مستلزم علم به اشیا است و چون ذات و علم یک حقیقت‌اند، پس معلومِ علم و اشیا در خارج یک حقیقت‌اند و هر چیزی که متعلق علم باشد، مبدئیت و قدرت و فاعلیت هم به آن متعلق خواهد بود و مقدور عین معلوم است؛ بنابراین تمام اشیا از ذوات و اوصاف و افعال معلوم حق‌اند و همه آنها مقدور حق نیز می‌باشند و چنان‌که علم او به همه موجودات احاطه دارد، قدرت او نیز به تمام موجودات محیط است<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۳۰۱.</ref> {{ببینید|قدرت الهی}}. | |||
# کیفیت حصول کثرات: امام‌خمینی معتقد است خواجه برای تبیین کیفیت حصول کثرات از عقل اول، روش اشراقی را طی کرده‌است<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۴۰۶–۴۰۸.</ref> {{ببینید|عقل(۲)}}. | |||
# نفوس افلاک: امام‌خمینی کلام خواجه را مبنی بر هشت فلک و اینکه یک‌نفس به مجموع این هشت فلک تعلق دارد، نقد کرده، قائل است وجود با [[وحدت]] مساوقت دارد و چیزی که وحدت حقیقیه نداشته باشد، وجود حقیقی نیز ندارد؛ از این‌رو مجموعه افلاک از حیث مجموع، وجود جداگانه ندارند تا نفس جداگانه‌ای به آنها تعلق بگیرد<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۵۵۲.</ref> {{ببینید|فلک}}. | |||
# خالقیت نفس: امام‌خمینی کلام خواجه دربارهٔ خالقیت [[نفس]] را در مورد لوازم خود نقل می‌کند، و سپس اشکالات [[ملاصدرا]] بر وی را تقریر می‌کند و در نهایت کلام خواجه را ترجیح می‌دهد<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۲۷–۲۸.</ref> {{ببینید|نفس}}. | |||
# خواجه در ضمن بعضی پرسش‌ها از شمس‌الدین خرمشاهی، قضیه بقای نفس را سؤال می‌کند که بدون پاسخ می‌ماند. امام‌خمینی دو جواب ملاصدرا دربارهٔ این دو سؤال را تقریر می‌کند<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۱۵۱–۱۵۴.</ref> {{ببینید|نفس}}. | |||
== پانویس == | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
==منابع== | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آزرمی، سعید، آشنایی با دانشمندان مسلمان، خواجه نصیرالدین طوسی، فصل‌نامه تربیت، شماره ۴۹، ۱۳۶۹ش. | * آزرمی، سعید، آشنایی با دانشمندان مسلمان، خواجه نصیرالدین طوسی، فصل‌نامه تربیت، شماره ۴۹، ۱۳۶۹ش. | ||
* آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق. | * آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق. | ||
* ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تاریخ ابن‌خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق. | * ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تاریخ ابن‌خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش. | ||
* تنکابنی، میرزامحمد، زندگی دانشمندان، قصص العلماء، تلخیص، تحقیق و ویرایش محمدرضا حاج‌شریفی خوانساری، قم، | * تنکابنی، میرزامحمد، زندگی دانشمندان، قصص العلماء، تلخیص، تحقیق و ویرایش محمدرضا حاج‌شریفی خوانساری، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی حضور، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | ||
* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق. | * حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق. | ||
* خواجه‌نصیر طوسی، محمدبن‌محمد، آغاز و انجام، تحقیق حسن | * خواجه‌نصیر طوسی، محمدبن‌محمد، آغاز و انجام، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش. | ||
* خواجه‌نصیر طوسی، محمدبن‌محمد، اوصاف الاشراف، تحقیق سیدمهدی شمس‌الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش. | * خواجه‌نصیر طوسی، محمدبن‌محمد، اوصاف الاشراف، تحقیق سیدمهدی شمس‌الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش. | ||
* خواجه‌نصیر طوسی، محمدبن‌محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، بلاغت، چاپ اول، ۱۳۷۵ش. | * خواجه‌نصیر طوسی، محمدبن‌محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، بلاغت، چاپ اول، ۱۳۷۵ش. | ||
* دباشی، حمید و هدایتی، خواجه‌نصیر فیلسوف، وزیر و فضای عقلانی عصرش، چاپ‌شده در تاریخ فلسفه اسلامی زیر نظر | * دباشی، حمید و هدایتی، خواجه‌نصیر فیلسوف، وزیر و فضای عقلانی عصرش، چاپ‌شده در تاریخ فلسفه اسلامی زیر نظر سیدحسین نصر، تهران، حکمت، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. | ||
* شوشتری، قاضی | * شوشتری، قاضی سیدنورالله، مجالس المؤمنین، تحقیق ابراهیم عرب‌پور، منصور ستایش و محمدرضا محمدیان، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۹۲ش. | ||
* غباری، باقر، شرح رساله آداب المتعلمین، قم، نشر بدر، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش. | * غباری، باقر، شرح رساله آداب المتعلمین، قم، نشر بدر، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش. | ||
* فرحات، هانی نعمان، نصیرالدین الطوسی و آراوه الفلسفیة و الکلامیه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق. | * فرحات، هانی نعمان، نصیرالدین الطوسی و آراوه الفلسفیة و الکلامیه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق. | ||
* فنایی اشکوری، محمد، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۹۴ش. | * فنایی اشکوری، محمد، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۹۴ش. | ||
* مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه‌نصیر، | * مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه‌نصیر، تهران، بنیاد فرهنگ، چاپ اول، ۱۳۷۰ش. | ||
* مدرس زنجانی، محمد، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه طوسی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوازدهم، ۱۳۶۲ش. | * مدرس زنجانی، محمد، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه طوسی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوازدهم، ۱۳۶۲ش. | ||
* نادری، مهدی، جایگاه حکمت در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی، فصل‌نامه ره‌آورد سیاسی، شماره ۲۰، ۱۳۸۷ش. | * نادری، مهدی، جایگاه حکمت در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی، فصل‌نامه ره‌آورد سیاسی، شماره ۲۰، ۱۳۸۷ش. | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۶: | ||
* یزدان‌پناه، سیدیدالله، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، مجله حکمت عرفانی، شماره ۳، ۱۳۹۱ش. | * یزدان‌پناه، سیدیدالله، خواجهنصیرالدین طوسی و سه سطح کلامی، فلسفی و عرفانی، مجله حکمت عرفانی، شماره ۳، ۱۳۹۱ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | |||
* باقر صاحبی، [https://books.khomeini.ir/10007/books/149/ خواجهنصیرالدین طوسی]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۷، | == پیوند به بیرون == | ||
* باقر صاحبی، [https://books.khomeini.ir/10007/books/149/ خواجهنصیرالدین طوسی]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۷، ص۱۴۹–۱۵۳. | |||
[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | [[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | ||
[[رده:مقاله‌های جلد هفتم دانشنامه]] | [[رده:مقاله‌های جلد هفتم دانشنامه]] | ||