انگلیس: تفاوت میان نسخه‌ها

[[انگلیس]]، سیاست‌ها و عملکردها درباره [[ایران]] و [[انقلاب اسلامی]].

==معرفی اجمالی==

انگلیس یا انگلستان کشوری است در قالب بریتانیا که شامل چهار قسمت انگلستان، ایرلند شمالی، ولز و اسکاتلند می‌شود و هر کدام دارای پایتخت‌های جداگانه‌ای هستند؛ ولی مرکزیت سیاسی کل بریتانیا با شهر لندن است <ref>شاملویی، جغرافیای کامل جهان، ۶۳۹ ـ ۶۴۲.</ref> و تعبیر بریتانیای کبیر به دلیل ساختار سیاسی جزیره اصلی بریتانیا یا مردم ساکن در آن است. <ref>مؤسسه فرهنگی مطالعات، کتاب اروپا (ویژه مسائل انگلستان)، ۱۲.</ref>

نوع رژیم سیاسی انگلستان، پادشاهی مشروطه <ref>شاملویی، جغرافیای کامل جهان، ۸۶.</ref> و پارلمانی است و حکومت آن از قوای مجریه، مقننه، قضاییه و دستگاه سلطنتی تشکیل شده است و گروه‌های محافظه‌کار، کارگر و لیبرال‌دموکرات، سه جناح سیاسی اصلی در این کشورند. <ref>شاملویی، جغرافیای کامل جهان، ۷۹، ۹۴، ۱۱۱ و ۱۲۴ ـ ۱۲۵.</ref>

انگلستان ۴۳ سال پیش از میلاد که به دست «ژول سزار» سردار امپراتوری روم فتح شد، به صورت جزیره‌ای دورافتاده و تقریباً از دنیا جدا بود و اهمیت چندانی نداشت. <ref>شاملویی، جغرافیای کامل جهان، ۶۵۳.</ref> در قرن پنجم و هفتم میلادی آنگل و ساکسون که اقوامی ژرمن بودند، انگلستان را از تصرف رومی‌ها خارج ساختند. <ref>عبادی، انگلستان، ۲۰ ـ ۲۲.</ref>

این کشور در سال ۸۲۷م/ ۲۰۵ش برای نخستین ‌بار حکومت سلطنتی واحد و منسجم را تجربه کرد. ساختار حکومت این کشور تا سال ۱۲۱۵م/ ۵۹۳ش سلطنت مطلقه بود. انگلستان از زمان ملکه الیزابت اول (۱۵۵۹ ـ ۱۶۰۳م/۹۳۷ ـ ۹۸۱ش)، و هم‌زمان با [[دوران رنسانس]] و شکست قدرت دریایی [[اسپانیا]]، وسیع‌ترین مستعمرات جهان را دارا بود. <ref>شاملویی، جغرافیای کامل جهان، ۶۵۴.</ref> از سال ۱۸۰۰م/ ۱۱۷۹ش انگلستان با تهاجم اقتصادی گسترده برون‌مرزی، پا را از [[قاره اروپا]] بیرون گذاشت و رسماً وارد [[آسیا]]، [[افریقا]]، [[استرالیا]] و [[امریکا]] شد که در این میان بیشتر ثروتمندان یهودی اروپا در انگلیس قرار داشتند و آنان زیر پوشش قدرت نظامی انگلیس در امور مربوط به سیاست‌گذاری اروپا و مستعمرات دخالت می‌کردند و نبض سیاست و اقتصاد انگلیس را در دست داشتند. بیشتر این یهودیان تابعیت کشور انگلیس را داشتند و با به‌گردش‌درآوردن چرخ‌های سیاست استعماری آن تا دهه اول قرن بیستم، نیمی از کشورهای دنیا را به صورت مستعمره و تحت‌الحمایه انگلیس درآوردند. <ref>← رودگرکیا، سیر استمعار انگلیس در ایران، ۱۱ ـ ۱۹.</ref> استعمارگران انگلیس در [[خلیج فارس]] نیز با استقرار در [[شبه‌جزیره عربستان]] به تقویت ناوگان دریایی خود در مسیر دریایی [[هند]] پرداختند و ناوگان نیرومندی در خلیج فارس مستقر کردند. <ref>رودگرکیا، سیر استمعار انگلیس در ایران، ۲۰.</ref>

===در دوران صفویه و قاجار===

نخستین تماس رسمی نمایندگان دولت انگلستان در ایران جهت کسب امتیازات تجاری، به [[عهد صفویه]] و در زمان [[شاه‌طهماسب]] و به واسطه شخصی به‌نام آنتونی جن‌کینسون باز می‌گردد. این تماس‌ها با موضوع تجارت و بازرگانی آغاز شد، <ref>علی‌بابایی، تاریخ سیاست خارجی، ۲۱۹.</ref> ولی انگلیسی‌ها پس از گذشت چندین دهه و با استقرار قاجاریه، از ضعف حکومت مرکزی ایران و ناآگاهی شاهان قاجار از حکمرانی و مناسبات بین‌المللی استفاده کردند و توانستند امتیازات تجاری مختلفی کسب کنند. <ref>علی‌بابایی، تاریخ سیاست خارجی، ۲۲۳.</ref>

در [[دوران قاجار]]، غرب به‌خصوص انگلستان آشکارا دو چهره متفاوت و در عین حال همسو داشت. یک چهره، با تکیه بر ابزارهای مدرن صنعتی و امور مادی به تبلیغ پرچمداری خود در گسترش تمدن می‌پرداخت و در سوی دیگر چهره یک استعمارگر سلطه‌جو را نمایان می‌کرد. <ref>علی‌بابایی، مناسبات سیاسی، ۱۱۹.</ref> رویارویی ایران با این دو چهره، نه تنها شبیه به دیگر مناطق جهان بود، بلکه به دلیل همسایگی با مهم‌ترین مستعمره انگلستان یعنی هند از اهمیت بیشتری برخوردار شد. <ref>علی‌بابایی، مناسبات سیاسی، ۳۲۳.</ref>

ایران که در طول سده هجدهم میلادی به دلیل جنگ‌های گوناگون داخلی و بیماری‌های واگیر و بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی شاهان و حاکمان قاجار، در زمینه‌های اقتصادی و نیروی انسانی ناتوان شده بود، نمی‌توانست مانع انعقاد و واگذاری قراردادها و امتیازات حیاتی کشور به نفع انگلستان شود. <ref>علی‌بابایی، مناسبات سیاسی، ۱۴۵؛ حائری، نخستین رویارویی‌های‌ اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، ۲۳۱ ـ ۲۳۲.</ref> بدین ترتیب انگلستان توانست با امضای قراردادهای گوناگون، روند تأثیرگذاری خود را بر تمامی شئون سیاسی و اقتصادی ایران تثبیت کند. از مهم‌ترین این امتیازات و قراردادها می‌توان به واگذاری امتیاز تنباکو به مدت پنجاه سال به انگلستان، در زمان [[ناصرالدین‌شاه قاجار]] (۱۲۶۹ش/ ۱۸۹۰م) <ref>لمبتون، ایران عصر قاجار، ۲۹۱.</ref> قرارداد واگذاری نفت جنوب به شرکت دارسی در زمان [[مظفرالدین‌شاه]] (۱۲۸۰ش/ ۱۹۰۱م) <ref>علی‌بابایی، تاریخ سیاست خارجی، ۲۲۳.</ref> قرارداد تقسیم ایران میان انگلستان و [[روسیه]] در زمان [[محمدعلی‌شاه]] (۱۲۸۶ش/ ۱۹۰۷م) <ref>فاوست، ایران و جنگ سرد، ۲۵۴؛ محمدی، مروری بر سیاست خارجی ایران دوران پهلوی، ۳۰.</ref> و قرارداد معروف به ۱۹۱۹م که ایران عملاً تحت‌الحمایه انگلستان می‌شد <ref>امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۱۳ ـ ۱۵.</ref> اشاره کرد. {{ببینید|متن=ببینید|قاجاریه}}

 

 

 

[[امام‌خمینی]] یکی از عملکرد‌های تاریخی انگلیسی‌ها در قبال کشورهای شرقی را ورود مأموران سیاسی و مستشرقانی می‌دانست که در پوشش سیاحت و مانند آن به این کشورها اعزام می‌شدند؛ ولی منابع زیرزمینی و مخازن طبیعی آن کشورها را ارزیابی و همه چیز را برای غارت از این مناطق مهیا می‌کردند. <ref>امام‌خمینی، امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۳ ـ ۱۴.</ref><br>

حکومت انگلستان از طریق عوامل و جاسوسان خود، به‌خصوص در کشورهای خلیج فارس، ضمن ایجاد حکومت‌های دست‌نشانده، توانست نفوذ بسیاری در تصمیمات حاکمان پیدا کند و امتیازات نفتی مهمی را در این کشورها کسب کند. <ref>دیویدسون، دومینوی سقوط در خلیج فارس (بیداری چهارم در خاورمیانه)، ۵۱ و ۵۴؛ امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۲۶.</ref> بر همین اساس امام‌خمینی مهم‌ترین اهداف استعمارگران ازجمله انگستان را تشکیل دولت‌های دست‌نشانده و انتخاب حاکمانی وابسته می‌دانست که با اجرای نقشه‌های استعماری خود مجال تفکر را از ملت‌ها سلب <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۵۳ و ۴۸۸.</ref> و با بهره‌برداری از منابع مختلف این مناطق، مردم را از مظاهر حیاتی خود محروم می‌کنند و در عقب‌ماندگی نگاه می‌دارند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۳.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| استعمار و استثمار}} این کشور با هدف تضعیف بنیان حکومت‌هایی که در صدد رهایی از استعمار بودند، به سوء استفاده ابزاری از [[حقوق بشر]] پرداخت <ref>مهرپور، حقوق بشر در اسناد بین‌المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران، ۱۱۹ ـ ۱۲۰.</ref> و با اقداماتی مانند تفرقه میان قشرهای مختلف ملت و میان کشورهای اسلامی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۸۷؛ ۷/۱۱۸ و ۱۳/۲۰۹.</ref> و حمایت از کشورهای کوچک و ضعیف <ref>دیویدسون، دومینوی سقوط در خلیج فارس (بیداری چهارم در خاورمیانه)، ۴۴ ـ ۴۵.</ref> در صدد تضعیف حکومت‌های مقتدری چون ایران و عثمانی برآمد و سبب ایجاد کشمکش و نزاع در منطقه شد. <ref>هاشمی رفسنجانی، امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، ۱۹۶ ـ ۱۹۷ و ۲۰۱.</ref> امام‌خمینی سیاست‌های انگلستان در حمایت از [[دموکراسی]] را تبلیغاتی ظاهری برای فریب‌دادن و استیلا بر توده‌ها خواند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۹۴.</ref> و ایجاد اختلاف و نزاع میان کشورهاى اسلامى و تجزیه کشور عثمانی به چندین کشور کوچک را نقشه‌ای استعماری و دلیلی بر چپاول این کشور ارزیابی می‌کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۵ و ۳۷۷ ـ ۳۷۹.</ref> ایشان چاره اساسى مقابله با استعمار را وحدت همه مسلمانان می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۳.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|وحدت}}<br>

عقب‌نگه‌داشتن و نابودی فرهنگ و اقتصاد کشورها، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۰۸.</ref> ترویج [[فساد]]، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۴۰.</ref> جلوگیرى از رشد علمی جوانان، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۳۰.</ref> ایجاد [[تفرقه]] و اختلاف مذهبی میان مسلمانان و دولت‌های اسلامی، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۵۶.</ref> اختلافات فرقه‌ای، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۳۶.</ref> تحریف و ارائه تصویری ناقص و ناصحیح از حقایق [[اسلام]] و [[قرآن]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۵۴؛ امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۰.</ref> و تخریب چهره روحانیت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۴ ـ ۴۵.</ref> انگلستان به هدف پیشبرد سیاست‌های استعماری خود قسمت‌هایی از زمین‌های شهرها و ممالک اسلامی را نیز به اقوام غیر مسلمان واگذار کرد و واگذاری اداره [[فلسطین]] از طرف انگلستان به یک یهودی ـ انگلیسی به نام هربرت ساموئیل از مهم‌ترین آنهاست. <ref>صفاتاج، دانشنامه فلسطین، ۲/۱۵۷.</ref> امام‌خمینی این اقدام انگلستان و تجهیز نظامی و حمایت‌های این کشور از [[اسرائیل]] را موجب بسیاری از منازعات و آشوب‌های این منطقه ‌می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۳۷.</ref><br>

انگلستان همچنین در طول تاریخ استعماری خود، گاه برای حفظ جایگاه و منافعش، با توسل به زور، با کشورهای مختلف دچار تنش شده است. اشغال هند، [[چین]] (جنگ تریاک) و تصاحب بخش بزرگی از افریقا از جمله این تنش‌هاست. <ref>مؤسسه فرهنگی مطالعات، کتاب اروپا (ویژه مسائل انگلستان)، ۶۹؛ مهیمنی، نخبه‌شناسی در جامعه‌کشی، ۳۲.</ref> امام‌خمینی معتقد بود شیوه برخورد انگلیسی‌ها با نیروهای مخالف، به‌ویژه نیروهایی که برای آنان قدرتی قائل بودند، انحراف و سرکوب با قوه قهریه بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۷۷ و ۱۳/۵۱۹.</ref> و جنایت‌های انگلیس علیه مردم هند و پاکستان ازجمله اقدامات آنان و دلیل خوبی برای دروغین‌بودن ادعای دموکراسی‌خواهی این کشور است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۳۳.</ref>

انگلستان با دستیاری عوامل خود در ایران مانند [[سیدضیاءالدین طباطبایی]] و افسران انگلیسی، کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ را طراحی و اجرا کرد و رضاخان میرپنج را با لقب «سردارسپه» به قدرت رساند. <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۶۷؛ سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۲۶۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|رضا پهلوی}} انگلستان نخستین کشوری بود که [[رژیم پهلوی]] را مشروط به تثبیت همه قراردادها و پیمان‌های گذشته به رسمیت شناخت و در سال ۱۳۰۵ در مراسم تاجگذاری رضاشاه پهلوی، فعالانه حاضر شد. همچنین با پرداخت وام و مساعده‌های مختلف به پشتیبانی و همکاری خود با این رژیم ادامه داد. <ref>مهدوی، سیاست خارجی، ۲۲؛ محمدی، مروری بر سیاست خارجی ایران دوران پهلوی، ۵۹.</ref> بر همین اساس امام‌خمینی، رژیم پهلوی را حکومتی وابسته، دست‌نشانده انگلستان و مأمور اجرای مقاصد و سیاست‌های غرب می‌دانست، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۹۰.</ref> چنان‌که قراردادِ تیر ۱۳۱۶ در سعدآباد [[تهران]] که با هدف جلوگیری از نفوذ شوروی به خلیج فارس و حل‌شدن اختلافات مرزی کشورهای منطقه منعقد شد و در آن، قسمت‌هایی از خاک ایران ازجمله ارتفاعات آرارات به [[ترکیه]] واگذار شد و قسمت‌هایی از شط‌العرب (اروندرود) نیز به [[عراق]] تعلق گرفت، یکی از نتایج تلاش‌های سیاسی انگلستان در این منطقه بود. <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۷۴؛ محمدی، مروری بر سیاست خارجی ایران دوران پهلوی، ۶۱ ـ ۶۳.</ref> انگلیس در حالی‌که خود بانی سلطنت پهلوی اول بود، با تغییر سیاست‌های وی در جنگ جهانی دوم، او را وادار به استعفا کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۹۸ و ۳۳۳؛ سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۲۶۷.</ref> و [[محمدرضا پهلوی]] را به شرط اطاعت از انگلیس، در شهریور ۱۳۲۰ به تخت نشاند. <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۸۰؛ مهدوی، سیاست خارجی، ۷۷؛ سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۲۶۷.</ref><br>

مهم‌ترین اقدامات سیاسی انگلیس در دوران محمدرضا پهلوی عبارت‌ بودند از:

#  

# دخالت در مجالس مختلف ازجمله مجلس چهاردهم در جهت حمایت از نمایندگان طرفدار خود. <ref>ذوقی، ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم، ۱۱۲ ـ ۱۱۱.</ref>

#  

# طرح‌ریزی کودتا با کمک امریکا و برخی عوامل خود پس از [[ملی‌شدن صنعت نفت]] در ایران در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲. <ref>امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۱۵۲ ـ ۱۵۴.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|ملی‌شدن صنعت نفت}}

#  

# تلاش برای نزدیکی سیاسی ـ امنیتی میان ایران و انگلستان در چارچوب [[پیمان بغداد]] و نیز تصویب قانون سازمان اطلاعات و امنیت کشور ([[ساواک]]) در سال ۱۳۳۵ با هدف حفظ کشور از تهدیدات داخلی با کمک انگلستان. <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۱۰۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|ساواک}}

#  

# پذیرش برتری سیاسی امریکا در سال ۱۳۴۱ با ابراز خشنودی از تصویب لوایح شش‌گانه انقلاب سفید و آغاز همکاری با امریکا علیه ایران به عنوان قدرت دوم.

#  

# جداسازی بحرین از ایران در ۲۵ آذر ۱۳۵۰. <ref>امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۱۰۴ ـ ۱۰۵ و ۱۰۷؛ امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۲۰۶ ـ ۲۰۸.</ref>

#  

# تلاش برای نفوذ شبکه [[فراماسونری]] تا بالاترین سطوح [[مجلس سنا]] و وزارتخانه‌های کلیدی. <ref>مرکز اسناد، فراماسونرها، روتارین‌ها و لاینزهای ایران، ۳۲.</ref>

#  

# نفوذ گسترده بهائیان در پست‌های مهم سیاسی در زمان محمدرضا پهلوی. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۶۰ ـ ۴۶۱؛ مؤسسه مطالعات، جستارهایی از، ۲/۳۷۴ ـ ۳۷۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|بهائیت}}<br>

امام‌خمینی یکی از حامیان اصلی حکومت رژیم پهلوی را که صراحتاً از این رژیم حمایت می‌کرد، انگلستان می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۵۰۵.</ref> و تلاش‌های این کشور و دولت‌های غربی را برای حفظ رژیم پهلوی، تنها با هدف حفظ جایگاه خود در ایران ارزیابی می‌کرد. <ref>مؤسسه مطالعات، جستارهایی از، ۵/۶۶ و ۸/۱۶۵.</ref> از این‌رو پس از راهپیمایی میلیونی [[تاسوعا]] و عاشورای تهران در سال ۱۳۵۷ و مشاهده قدرت بالای مخالفت‌های مردمی در ایران، انگلستان از مواضع خود دست کشید و نه تنها حمایتی از محمدرضا پهلوی نکرد، بلکه در نشست رهبران کشورهای صنعتی در کنفرانس گودالوپ در ۱۳۵۷/۱۰/۱۴ که با حضور کشورهای امریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان برگزار شد، اعلام کرد محمدرضا پهلوی دیگر قادر به کنترل اوضاع نیست و راه حلی برای جانشینی او وجود ندارد. <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۱۲۱ و ۱۲۳.</ref> آنتونی پارسونز سفیر وقت انگلیس در ایران نیز استقرار حکومت جمهوری اسلامی را اجتناب‌‌ناپذیر دانست و پس از رفتن محمدرضا پهلوی، مأموریت در تثبیت نظام پهلوی در ایران را پایان‌یافته خواند و تهران را ترک کرد. <ref>سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۴۱۲ و ۴۱۴.</ref>

به ‌طور کلی ایران برای انگلستان در دوره پهلوی، متحدی باارزش و بازاری پرمنفعت بود <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۱۱۶.</ref> و این کشور اولویت خود را افزایش صادرات و حفظ منافع اقتصادی، بازرگانی و مالی انگلستان به ایران می‌دانست. <ref>سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۳۰۶ و ۳۰۹.</ref> امضای قرارداد ۱۹۳۳ در خرداد ۱۳۱۳ که تا شصت سال امتیاز نفت ایران را به انگلستان واگذار کرد، یکی از پیروزی‌های بزرگ اقتصادی انگلستان بود که در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی انجام شد. <ref>محمدی، مروری بر سیاست خارجی ایران دوران پهلوی، ۶۱.</ref> امام‌خمینی نیز به همین دلیل معتقد بود رضاخان همه قدرت‌ها را در اختیار انگلیس قرار داد و اگر چند سال دیگر پهلوی در ایران حکومت می‌کرد تمامی منابع ایران را به انگلیسی‌ها و دیگر کشورهای قدرتمند غربی واگذار می‌کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۰۷ و ۱۶/۳۴۰.</ref><br>

پس از آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی و اشغال نظامی ایران، با توجه به آمارهای موجود، تراز بازرگانی ایران از سال ۱۳۳۳ بدون احتساب [[نفت]]، ۲۵ میلیون دلار بود که در سال ۱۳۴۰ یعنی سال [[قانون اصلاحات ارضی]] به منفی ۴۹۴ میلیون دلار رسید. <ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ۲۵۲.</ref> این بدان معنا بود که صادرات محصولات سنتی کاهش و به جای آن واردات محصولات کشاورزی، صنعتی، لوکس و به‌خصوص تجهیزات نظامی چندین برابر شده بود که این رویداد باعث فقیرترشدن هرچه بیشتر روستاییان شد، <ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ۲۵۴.</ref> به طوری که در سال ۱۳۵۱ حدود ۴۴ درصد از جمعیت کشور دچار سوء تغذیه بودند. <ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ۳۱۷.</ref> همچنین مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرهای بزرگ، افزایش یافت <ref>کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ۳۱۷؛ سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۲۷۰.</ref> و با وجود کارخانجات پیشرفته، بازار همچنان قدیمی بود، <ref>سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۲۷۱.</ref> تضاد طبقاتی، <ref>سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۲۷۲.</ref> [[تورم]] و گرانی بی‌سابقه نیز سبب رنج طبقه متوسط شده بود. <ref>سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۲۷۰ ـ ۲۷۱.</ref> امام‌خمینی که محمدرضا پهلوی را در حوزه صنعت و اقتصاد، وابسته می‌‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۵۵.</ref> واگذری مراتع مرغوب ایران از نظر دامداری، به ملکه انگلستان و در عوض وابسته‌شدن کشور به خارج برای تأمین گوشت را از بزرگ‌ترین خیانت‌های پهلوی می‌دانست. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۶۷ و ۱۱۵.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|تولید و صنعت}} ایشان با توجه به معضلات اقتصادی کشور، واردات انبوه تجهیزات نظامی غربی و به تبع آن حضور مستشاران انگلیسی و امریکایی را خطری بزرگ برای ایران بر می‌شمرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۷۴ و ۵/۱۷۴، ۳۸۳ ـ ۳۸۴، ۴۸۸.</ref><br>

از سوی دیگر، در سال‌های ۱۳۵۲ ـ ۱۳۵۷ ایران به یکی از وسیع‌ترین بازارهای واردات محصولات انگلیسی در خاورمیانه درآمد. <ref>امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۲۵۰؛ معبادی و خداوردی، قدرت‌های بزرگ و جمهوری اسلامی ایران، ۱۱۷.</ref> بیشتر فعالیت انگلستان در جهت حفظ و گسترش منافع اقتصادی و بازرگانی کشور متبوعش صرف شد و بیش از هر کشوری از رژیم پهلوی استفاده کرد. <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۱۱۷.</ref> ازجمله مهم‌ترین فعالیت‌های انگلستان در این سال‌ها عبارت بودند از:

# مشارکت در بهره‌کشی از [[نفت]] ایران و فروش بیشتر در بازارهای جهانی؛

# فروش جنگ‌افزارهای انگلیسی (یکی از اولویت‌های انگلستان) از قبیل تانک چیفتن، اسکورپیون و ناوهای جنگی و هورکرافت که به سفارش ایران در انگلستان ساخته شد و میزان خرید سلاح ایران از این کشور در سال ۱۳۵۴ به بیش از یک میلیارد لیره رسید؛

# گسترش روابط صنعتی از طریق فروش قطعات خودرو پیکان که در تهران مونتاژ شد و توانست هشتاد درصد بازار ایران را قبضه کند؛

# تشویق شرکت‌های انگلیسی برای بازاریابی و مشارکت در امور صنعتی و خدماتی؛

# تلاش برای جذب بیشتر دلارهای نفتی از طریق دریافت وام و سپرده‌گذاری ایران در بانک‌های انگلستان. <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۱۱۷؛ امینی، تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی، ۲۳۴؛ سولیوان و پارسونز، خاطرات دو سفیر، ۳۰۷.</ref>

امام‌خمینی در این زمینه معتقد بود در دوران سلطنت پهلوی بسیاری از ذخایر نفتی به طور غاصبانه به بیگانگان ازجمله انگلستان داده شده و هیچ سودی از آن به ملت فقیر ایران نرسید. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۳ و ۵/۱۰۳.</ref> ایشان با بیان این مطلب که نفت ایران را به بهای ‌اندک بردند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۱.</ref> بر غیر قانونی‌بودن تمام قراردادهای زمان رضا و محمدرضا پهلوی تأکید کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۰.</ref><br>

پس از کشتار [[هفده شهریور ۱۳۵۷]] از سوی رژیم پهلوی{{ببینید|متن=ببینید|هفده شهریور}} سفیران انگلستان و امریکا ضمن قول مساعد به محمدرضا پهلوی برای همکاری با وی، به نقش مهم ایران به عنوان بزرگ‌ترین بازار صادرات انگلستان در قاره آسیا اشاره کردند و با تأیید سیاست وی، اقدامات دولت ایران برای حفظ امنیت کشور بریتانیا را دلگرم‌کننده دانستند. ملکه انگلیس نیز در آبان همان سال بقای رژیم سلطنتی ایران را آرزو کرد، <ref>مهدوی، نقش امریکا و انگلیس، ۱۱۸ ـ ۱۱۹.</ref> به همین دلیل امام‌خمینی با اشاره به اعتراف دولت‌مردان انگلیسی و امریکایی به منافع فراوانی که از روابط با ایران دارند و تکذیب‌نکردن این سخنان از سوی پهلوی، دولت ایران را دولتی وابسته به انگلستان و [[امریکا]] خواند و تلاش این دولت‌ها برای حفظ پهلوی را نیز تلاش برای بقای منافع خود ارزیابی کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۶۶ و ۸/۱۶۵.</ref>

==انگلستان پس از انقلاب اسلامی==

==منابع==

* اطلاعات ۸۰ سال، ۸۰ سال حضور مستمر در صحنه اطلاع رسانی کشور، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، امام‌خمینی، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.

* حائری، عبدالهادی، نخستین رویارویی‌های‌ اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران، سپهر، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.

* شاملویی، حبیب‌اللّه‌، جغرافیای کامل جهان، تهران، بنیاد، ۱۳۵۴ش.

* لمبتون، آ. ک. س، ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، مشهد، جاودان خرد، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.

* مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، ۱۳۰۰ ـ ۱۳۵۷ش، تهران، البرز، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.

* مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ)، نقش امریکا و انگلیس در انقلاب ایران، (مجموعه مقالات)، به انضمام کتابشناسی دکتر مصدق و نهضت ملی، تهران، ذهن‌آویز، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.

==پیوند به بیرون==

امید حسینخانی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/439/ انگلیس]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۴۳۹-۴۴۹.