۲۱٬۳۲۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(ابرابزار) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
== مفهوم‌شناسی == | == مفهوم‌شناسی == | ||
تقریرات جمع تقریر، به معنای بیان، قول، شرح و تفصیل است<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۴/۶۰۲۳–۶۰۲۴</ref> و در اصطلاح، عنوانی عام به معنی نوشته‌های شاگردان از درس‌های استادان خود است. این سبک نگارش، از اواخر قرن دوازدهم پدید آمد و به مرور گسترش یافت. بعضی، تقریرات را مانند | تقریرات جمع تقریر، به معنای بیان، قول، شرح و تفصیل است<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۴/۶۰۲۳–۶۰۲۴</ref> و در اصطلاح، عنوانی عام به معنی نوشته‌های شاگردان از درس‌های استادان خود است. این سبک نگارش، از اواخر قرن دوازدهم پدید آمد و به مرور گسترش یافت. بعضی، تقریرات را مانند «أمالی» می‌دانند؛ با این فرق که شاگرد أمالی را در مجلس املای شیخ حدیث می‌نویسد و کتاب حدیثی را به نام شیخ حدیث منتشر می‌سازد؛ برخلاف تقریرات که دربردارنده مباحث استاد است و شاگردان از مباحث القاشده استادان استفاده کرده، مطالب را با قلم خود نوشته، کتاب جزو تصانیف خود شاگردان به‌شمار می‌آید.<ref>آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۴/۳۶۶</ref> | ||
{{سخ}} | {{سخ}} | ||
تاکنون تقریرهای بی‌شماری از درس‌های استادان بزرگ حوزه‌ها به قلم شاگردان‌شان نوشته شده‌است. ازجمله تقریرات برجسته در آغاز دوره تقریرنویسی، می‌توان به تقریرات اصولی شاگردان | تاکنون تقریرهای بی‌شماری از درس‌های استادان بزرگ [[حوزه‌های علمیه|حوزه‌ها]] به قلم شاگردان‌شان نوشته شده‌است. ازجمله تقریرات برجسته در آغاز دوره تقریرنویسی، می‌توان به تقریرات اصولی شاگردان [[شریف‌العلما]]، [[سیدابراهیم موسوی]] (صاحب ضوابط الاصول)، [[محمدحسین حائری اصفهانی]] (صاحب الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیه) و [[شیخ‌مرتضی انصاری]] اشاره کرد<ref>آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۴/۳۶۷</ref>؛ چنان‌که [[امام‌خمینی]] نیز درس‌های اصول فقه استاد خود [[سیدحسین بروجردی]] را تقریر کرده‌است {{ببینید|متن=ببینید|لمحات الاصول}} و با ملاحظه تقریرات یکی از شاگردان خود نکاتی را در لزوم دقت در نگارش مطالب و شیوه نگارش به وی تذکر داده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۱۶</ref> | ||
{{سخ}} | {{سخ}} | ||
امام‌خمینی پنجاه سال در حوزه‌های علمیه [[حوزه علمیه قم|قم]] و [[حوزه علمیه نجف|نجف]] به تدریس | امام‌خمینی پنجاه سال در حوزه‌های علمیه [[حوزه علمیه قم|قم]] و [[حوزه علمیه نجف|نجف]] به تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخته‌است {{ببینید|متن=ببینید|تدریس امام‌خمینی}}. آخرین دوره تدریس علوم عقلی ایشان شامل تدریس شرح منظومه و اسفار در دهه بیست بوده‌است که [[تقریرات فلسفه امام‌خمینی|تقریرات فلسفه]] به قلم [[سیدعبدالغنی موسوی اردبیلی]]، دستاورد این درس‌هاست.{{ببینید|متن=ببینید|تقریرات فلسفه امام‌خمینی}}. ایشان همچنین در سال‌های ۱۳۲۴–۱۳۴۳ سه دوره خارج اصول فقه تدریس کرده‌است: دوره اول، تنها مباحث [[امارات|أمارات]] و [[اصول عملیه]] تا [[اجتهاد و تقلید]]، دوره دوم از آغاز تا پایان مسائل [[اصول فقه|علم اصول]] و دوره سوم از آغاز تا مباحث اشتغال از اصول عملیه، بحث اقل و اکثر ارتباطی. با آغاز مبارزات، حبس، حصر و [[تبعید امام‌خمینی]]، این فرایند ناتمام ماند. با توجه به حضور پرشمار طلبه‌های مستعد در درس‌های ایشان و با توجه به فرهنگ رایج تقریرنویسی در حوزه‌ها، علاوه بر فلسفه، تقریرهای پرشماری از درس‌های اصول فقه و فقه نیز به قلم شاگردان نوشته شده‌است. بیشتر این تقریرات فقهی و اصولی، به زبان عربی نگاشته شده‌اند. | ||
== تقریرات اصولی == | == تقریرات اصولی == | ||
از سال‌ها | از سال‌ها تدریس خارج اصول فقه امام‌خمینی، تقریرات فراوانی برجا مانده‌است که برخی هنوز منتشر نشده‌است. تقریراتی که تاکنون (۱۳۹۹) منتشر شده اینهاست: | ||
=== تهذیب الاصول === | === تهذیب الاصول === | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
=== تنقیح الاصول === | === تنقیح الاصول === | ||
[[تنقیح الاصول]] تقریر [[حسین تقوی اشتهاردی]]،<ref>مؤسسه تنظیم، آرشیو، ۴/۳۱۴ و ۴۵۷ و ۶۵۲ و ۷۱۷</ref> دربردارنده همه مسائل اصول فقه. این تقریر مربوط به دوره دوم تدریس امام‌خمینی است و نگارش آن در سال ۱۳۷۷ق/ ۱۳۳۷ش به پایان رسیده، به دست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، در سال ۱۴۱۷ق/ ۱۳۷۵ش منتشر | [[تنقیح الاصول]] تقریر [[حسین تقوی اشتهاردی]]،<ref>مؤسسه تنظیم، آرشیو، ۴/۳۱۴ و ۴۵۷ و ۶۵۲ و ۷۱۷</ref> دربردارنده همه مسائل اصول فقه. این تقریر مربوط به دوره دوم تدریس امام‌خمینی است و نگارش آن در سال ۱۳۷۷ق/ ۱۳۳۷ش به پایان رسیده، به دست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، در سال ۱۴۱۷ق/ ۱۳۷۵ش منتشر شده‌است. | ||
=== معتمد الاصول === | === معتمد الاصول === | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
=== جواهر الاصول === | === جواهر الاصول === | ||
[[جواهر الاصول]] تقریر [[سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی]]،<ref>مؤسسه تنظیم، آرشیو، ۶/۳۷۶ و ۳۷۶ و ۴۸۲ و ۵۸۱ و ۵۱۴ و ۴۰۰</ref> دربردارنده مباحث اصول فقه از آغاز تا مبحث | [[جواهر الاصول]] تقریر [[سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی]]،<ref>مؤسسه تنظیم، آرشیو، ۶/۳۷۶ و ۳۷۶ و ۴۸۲ و ۵۸۱ و ۵۱۴ و ۴۰۰</ref> دربردارنده مباحث اصول فقه از آغاز تا مبحث اقل و اکثر ارتباطی. این تقریر مربوط به تدریس دوره سوم امام‌خمینی است و [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] از سال ۱۳۷۶ تا سال ۱۳۹۱ به تدریج آن را منتشر کرده‌است؛ | ||
=== محاضرات فی الاصول === | === محاضرات فی الاصول === | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
از سوی دیگر، تقریرات اصولی بسیاری از درس‌های امام‌خمینی شکل گرفته‌است که برخی از آنها در دوره خفقان [[رژیم پهلوی]] از میان رفته‌اند و اکنون در دسترس نیستند؛ ازجمله، تقریرات [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] که دوره کامل اصول امام‌خمینی را درک کرده‌است.<ref>هاشمی رفسنجانی، هاشمی رفسنجانی دوران مبارزه، ۱/۹۵</ref> وی تقریرات کامل اصول را به فارسی نوشته بوده‌است؛ ولی تمامی آنها از میان رفته و تقریرات [[محمد امامی کاشانی]] نیز در محل اختفا از میان رفته‌است.<ref>مؤسسه تنظیم، آرشیو</ref> | از سوی دیگر، تقریرات اصولی بسیاری از درس‌های امام‌خمینی شکل گرفته‌است که برخی از آنها در دوره خفقان [[رژیم پهلوی]] از میان رفته‌اند و اکنون در دسترس نیستند؛ ازجمله، تقریرات [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] که دوره کامل اصول امام‌خمینی را درک کرده‌است.<ref>هاشمی رفسنجانی، هاشمی رفسنجانی دوران مبارزه، ۱/۹۵</ref> وی تقریرات کامل اصول را به فارسی نوشته بوده‌است؛ ولی تمامی آنها از میان رفته و تقریرات [[محمد امامی کاشانی]] نیز در محل اختفا از میان رفته‌است.<ref>مؤسسه تنظیم، آرشیو</ref> | ||
برخی دیگر همچنان به صورت خطی باقی مانده که شماری از آنها در کتابخانه پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی-نمایندگی قم-گردآوری شده‌است. فهرست آنها عبارت‌اند از: | برخی دیگر همچنان به صورت خطی باقی مانده که شماری از آنها در کتابخانه پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی-نمایندگی قم-گردآوری شده‌است. فهرست آنها عبارت‌اند از: | ||
# [[عبدالعظیم محصلی خراسانی]]، | # [[عبدالعظیم محصلی خراسانی]]، کامل | ||
# [[حسین مظاهری]]، کامل، دوره دوم و | # [[حسین مظاهری]]، کامل، دوره دوم و سوم | ||
# [[یوسف صانعی]]، بیشتر مباحث اصول از دوره دوم و | # [[یوسف صانعی]]، بیشتر مباحث اصول از دوره دوم و سوم | ||
# [[محمد مومن|محمد مؤمن]]، دوره سوم، مسائل اصول از آغاز تا مبحث [[اشتغال]] | # [[محمد مومن|محمد مؤمن]]، دوره سوم، مسائل اصول از آغاز تا مبحث [[اشتغال]] | ||
# [[محمدعلی گرامی]]، دوره سوم، مباحث الفاظ و اندکی از مباحث [[قطع]] و [[ظن]] | # [[محمدعلی گرامی]]، دوره سوم، مباحث الفاظ و اندکی از مباحث [[قطع]] و [[ظن]] | ||
# [[محمدرضا توسلی]]، دوره دوم و سوم، بیشتر مباحث | # [[محمدرضا توسلی]]، دوره دوم و سوم، بیشتر مباحث اصول | ||
# [[سیدهاشم رسولی محلاتی]]، دوره دوم، [[قاعده فراغ و تجاوز]] | # [[سیدهاشم رسولی محلاتی]]، دوره دوم، [[قاعده فراغ و تجاوز]] | ||
# [[محمد یزدی]]، کامل، دوره | # [[محمد یزدی]]، کامل، دوره دوم | ||
# [[محمد نصراللهی خراسانی]]، ناقص، به صورت پراکنده، قسمت‌هایی از مباحث الفاظ و نیز امارات و اصول | # [[محمد نصراللهی خراسانی]]، ناقص، به صورت پراکنده، قسمت‌هایی از مباحث الفاظ و نیز [[اماره|امارات]] و [[اصول عملیه]]، در مجلدی ۳۵۳ صفحه‌ای | ||
# [[سیدعلی‌اکبر موسوی قره‌باغی]]، دوره سوم، ناقص، در دو مجلد: اول، از اوامر آغاز شده، دوم، ناتمام، به علت ناتمام‌بودن دوره | # [[سیدعلی‌اکبر موسوی قره‌باغی]]، دوره سوم، ناقص، در دو مجلد: اول، از اوامر آغاز شده، دوم، ناتمام، به علت ناتمام‌بودن دوره تدریس | ||
# [[محمد واعظ‌زاده خراسانی]]، دوره اول اصول، ناقص، استصحاب تا پایان اجتهاد و | # [[محمد واعظ‌زاده خراسانی]]، دوره اول اصول، ناقص، [[استصحاب]] تا پایان اجتهاد و تقلید | ||
# [[مرتضی مقتدائی]]، دوره سوم، ناقص، از اول تا اوایل بحث | # [[مرتضی مقتدائی]]، دوره سوم، ناقص، از اول تا اوایل بحث استصحاب | ||
# [[بهاءالدین محمدی عراقی]]، دوره دوم، اصول، | # [[بهاءالدین محمدی عراقی]]، دوره دوم، اصول، کامل | ||
# [[سیدجواد علم‌الهدی خراسانی]]، اصول، ناقص، از قطع تا آخر اجتهاد و | # [[سیدجواد علم‌الهدی خراسانی]]، اصول، ناقص، از قطع تا آخر اجتهاد و تقلید | ||
# تقریرات اصولی [[سیدمحمدعلی علوی گرگانی]]، شامل چهار دفتر که مباحث [[مقدمه واجب]] تا بحث اقل و اکثر در مبحث اشتغال و نیز بخش‌های پراکنده‌ای از مباحث الفاظ می‌باشد. | # تقریرات اصولی [[سیدمحمدعلی علوی گرگانی]]، شامل چهار دفتر که مباحث [[مقدمه واجب]] تا بحث اقل و اکثر در مبحث اشتغال و نیز بخش‌های پراکنده‌ای از مباحث الفاظ می‌باشد. | ||
== تقریرات فقهی == | == تقریرات فقهی == | ||
امام‌خمینی در نزدیک به سی سال تدریس | امام‌خمینی در نزدیک به سی سال تدریس خارج فقه در حوزه‌های علمیه [[حوزه علمیه قم|قم]] و [[حوزه علمیه نجف|نجف]]، مباحث فقهی چندی تدریس کرده‌است و با توجه به حضور صدها تن از فضلا در درس ایشان، تقریرهای پرشماری از درس‌های ایشان شکل گرفته‌است {{ببینید|متن=ببینید|تدریس امام‌خمینی}}. تاکنون از میان ده‌ها تقریر از درس‌های فقه امام‌خمینی شمار اندکی را مقرِّران یا مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی منتشر ساخته‌اند و شماری هنوز منتشر نشده‌است. این تقریرها در ابواب [[خیارات]]، [[زکات]]، [[طهارت]]، [[مکاسب محرمه]]، [[بیع]] و [[مسائل مستحدثه]] است. تقریرهای فقهی که تاکنون (۱۳۹۹) منتشر شده اینهاست: | ||
=== الدماء الثلاثه === | === الدماء الثلاثه === | ||
[[الدماء الثلاثه]] تقریر [[محمدصادق خلخالی]]، دربردارنده بخشی از مباحث | [[الدماء الثلاثه]] تقریر [[محمدصادق خلخالی]]، دربردارنده بخشی از مباحث [[کتاب الطهاره]] است و چاپخانه مهر قم در سال ۱۴۰۳ق/ ۱۳۶۲ش آن را در ۴۷۹ صفحه منتشر کرده‌است. مقرِّر در مقدمه یادآور شده امام‌خمینی تقریرات او را مرور و مواردی از آن را اصلاح کرده‌است. وی یادآور شده‌است بحث‌های اواخر [[نفاس]] برای تکمیل مبحث، از نوشته استاد آورده شده‌است. همچنین مطالبی در تقریر او آمده‌است که در نوشته استاد نیست<ref>امام‌خمینی، کتاب الطهاره، مقدمه، پنجم</ref>؛ | ||
=== کتاب الطهاره === | === کتاب الطهاره === | ||
کتاب الطهاره تقریر [[محمد فاضل لنکرانی]]، دربردارنده مسائل آب‌ها تا مسائل [[وضو]].<ref>امام‌خمینی، کتاب الطهاره، مقدمه، ۱</ref> مقرِّر نوشته‌های خود را به امام‌خمینی عرضه داشته، ایشان در یک مورد بر نوشته شاگرد حاشیه نوشته که در نسخه چاپی بازتاب یافته‌است.<ref>امام‌خمینی، کتاب الطهاره، مقدمه، ۱ و ۱۶۴</ref> این تقریر را نخستین بار مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی تحقیق کرده، در سال ۱۳۸۰ در ۶۲۱ صفحه منتشر کرده‌است؛ | |||
=== کتاب الطهاره === | === کتاب الطهاره === | ||
کتاب الطهاره تقریر محمدصادق خلخالی، با تکمیل افتادگی‌های اندک آن با استفاده از تقریرات [[سیدهاشم رسولی محلاتی]] و [[محمد نصراللهی]]، دربردارنده بحث وضو تا اول دماء ثلاثه. این تقریر در [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] تحقیق و در سال ۱۳۹۸ منتشر شده‌است. این دو جلد از تقریرات کامل‌کننده نوشته‌های امام‌خمینی در مبحث طهارت است که بخش عمده آن به قلم امام‌خمینی در چهار جلد شکل گرفته، منتشر شده‌است{{ببینید|متن=ببینید|کتاب الطهاره}}؛ | [[کتاب الطهاره]] تقریر محمدصادق خلخالی، با تکمیل افتادگی‌های اندک آن با استفاده از تقریرات [[سیدهاشم رسولی محلاتی]] و [[محمد نصراللهی]]، دربردارنده بحث وضو تا اول دماء ثلاثه. این تقریر در [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] تحقیق و در سال ۱۳۹۸ منتشر شده‌است. این دو جلد از تقریرات کامل‌کننده نوشته‌های امام‌خمینی در مبحث طهارت است که بخش عمده آن به قلم امام‌خمینی در چهار جلد شکل گرفته، منتشر شده‌است{{ببینید|متن=ببینید|کتاب الطهاره}}؛ | ||
=== البیع تقریر طاهری === | === البیع تقریر طاهری === | ||
[[البیع]] تقریر [[سیدحسن طاهری خرم‌آبادی]] در دو جلد. این تقریر را که امام‌خمینی دیده و ستوده‌است،<ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۱۲</ref> مربوط به تدریس مبحث بیع ایشان در [[حوزه علمیه قم]] است که تا مبحث | [[البیع]] تقریر [[سیدحسن طاهری خرم‌آبادی]] در دو جلد. این تقریر را که امام‌خمینی دیده و ستوده‌است،<ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۱۲</ref> مربوط به تدریس مبحث بیع ایشان در [[حوزه علمیه قم]] است که تا مبحث بیع فضولی را دربردارد. این دو جلد در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی تحقیق شده، مؤسسه در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۹ آن را منتشر ساخته‌است؛ | ||
=== البیع تقریر قدیری === | === البیع تقریر قدیری === | ||
البیع تقریر [[محمدحسن قدیری]] در یک جلد، دربردارنده مطالب درس بیع امام‌خمینی در [[حوزه علمیه نجف]]، از اول مبحث بیع تا اواسط مبحث بیع فضولی. این تقریر به‌اختصار نوشته شده و مقرِّر در موارد پرشماری در پاورقی به حاشیه‌نویسی بر مطالب و نظرهای استاد پرداخته‌است. این تقریر را نخست در سال ۱۴۰۷ق/ ۱۳۶۶ش مؤسسه چاپ و نشر | البیع تقریر [[محمدحسن قدیری]] در یک جلد، دربردارنده مطالب درس بیع امام‌خمینی در [[حوزه علمیه نجف]]، از اول مبحث بیع تا اواسط مبحث بیع فضولی. این تقریر به‌اختصار نوشته شده و مقرِّر در موارد پرشماری در پاورقی به حاشیه‌نویسی بر مطالب و نظرهای استاد پرداخته‌است. این تقریر را نخست در سال ۱۴۰۷ق/ ۱۳۶۶ش مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بار دوم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در سال ۱۳۷۶ در ۶۴۱ صفحه منتشر کرده‌است؛ | ||
=== البیع تقریر صدر === | === البیع تقریر صدر === | ||
کتاب البیع تقریر [[سیدمحمد صدر]] در یازده جلد. این تقریر از مبحث «[[معاطات]]» آغاز شده، تا اوائل مبحث خیارات (بخشی از | کتاب البیع تقریر [[سیدمحمد صدر]] در یازده جلد. این تقریر از مبحث «[[معاطات]]» آغاز شده، تا اوائل مبحث خیارات (بخشی از خیار مجلس) را که در حوزه علمیه نجف تدریس شده‌است، دربردارد. مقرِّر عرب‌زبان در همان مجلس درس، مطالب فارسی استاد را به زبان عربی نگاشته‌است و گاهی در این تقریر، مباحث القاشده‌ای آمده که در [[کتاب البیع امام‌خمینی]] و دیگر تقریرات نیامده است. | ||
از سوی دیگر، تقریرات فقهی منتشرنشده امام‌خمینی تا آنجا که در دسترس بوده‌است در کتابخانه پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی-نمایندگی قم-نگهداری می‌شود و برخی از آنها عبارت‌اند از: | از سوی دیگر، تقریرات فقهی منتشرنشده امام‌خمینی تا آنجا که در دسترس بوده‌است در کتابخانه پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی-نمایندگی قم-نگهداری می‌شود و برخی از آنها عبارت‌اند از: | ||
# تقریر مباحث طهارت، تقریر [[سیدجواد علم‌الهدی خراسانی]] که از ماء الحمام تا پایان احکام النجاسات را دربر می‌گیرد؛ | # تقریر مباحث طهارت، تقریر [[سیدجواد علم‌الهدی خراسانی]] که از ماء الحمام تا پایان احکام النجاسات را دربر می‌گیرد؛ | ||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۳۰: | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
محمدکاظم تقوی، [https://books.khomeini.ir/books/10003/462/ تقریرات اصولی و فقهی]، دانشنامه امام | |||
* محمدکاظم تقوی، [https://books.khomeini.ir/books/10003/462/ تقریرات اصولی و فقهی]، [[دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۴۶۲–۴۶۶. | |||
[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | [[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] | ||