سیدمرتضی پسندیده: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سیدمرتضی پسندیده'''، برادر ارشد و وکیل تام‌الاختیار [[امام‌خمینی]].

سیدمرتضی پسندیده در ۸ فروردین ۱۲۷۴ش/ ۱۷ شوال ۱۳۱۳ق، در [[خمین]] به دنیا آمد. او سومین فرزند سیدمصطفی و هاجر و پسر بزرگ آنان بود. از سیدمصطفی شش فرزند به نام‌های مولوده آغاخانم، فاطمه‌خانم، آقازاده‌خانم، سیدمرتضی پسندیده، [[سیدنورالدین هندی]] و سیدروح‌الله خمینی به جا ماند و سیدروح‌الله هفت سال کوچک‌تر از سیدمرتضی پسندیده بود<ref>پسندیده، خاطرات، ۷۳–۷۴</ref> {{ببینید|متن=ببینید|خانواده امام‌خمینی}}

 

سیدمرتضی در سال ۱۳۰۴ در اداره ثبت احوال خمین به دلیل تکرار نشدن نام خانوادگی در ایران، پسندیده را انتخاب کرد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۸۱</ref> وی در هنگام [[شهادت]] پدر، ۷ سال بیشتر نداشت<ref>پسندیده، خاطرات، ۹۹</ref> و پس از آن تحت سرپرستی مادر و عمه خود صاحبه‌خانم قرار گرفت.<ref>کاظمی، خمین و فعالیت‌های سیاسی، ۳۴</ref> او برای پیگیری [[مجازات]] قاتل پدر به همراه مادر، عمه و خواهر بزرگ، به‌رغم سن کم با [[لباس روحانیت]] حاضر می‌شد و این پیگیری در پایان به [[قصاص]] قاتل منجر شد.<ref>کاظمی، خمین و فعالیت‌های سیاسی، ۳۴–۳۵</ref> به گفته امام‌خمینی او در دوره جوانی تفنگ‌انداز بوده و با اشرار منطقه خمین مقابله می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۵۹</ref>

پسندیده پس از خواندن ادبیات عرب در خمین نزد میرزامحمود «افتخار العلما» و برخی دیگر از دروس نزد مادر افتخار العلما، در سال ۱۲۸۸ در چهارده‌سالگی همراه برادر خود سیدنورالدین به [[اصفهان]] رفت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳۵</ref> و در مدرسه ملاعبدالله ساکن شد. وی در [[حوزه علمیه اصفهان]] دروس هیئت، نجوم، حساب و شرائع را نزد عمه‌زاده و شوهرخواهرش [[میرزارضا نجفی]] و سطوح متوسطه و عالی را نزد [[آقامیرزاعلی یزدی]]، [[سیدمهدی درچه‌ای]]، [[سیدمحمدباقر درچه‌ای]]، [[سیدمحمدعلی تویسرکانی]] و [[محمدصادق خاتون‌آبادی]] فرا گرفت<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۰۴–۱۰۷</ref>؛ سپس در درس خارج [[محمدصادق خاتون‌آبادی]] و [[آقارحیم دهکردی]] شرکت کرد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۰۷–۱۰۸</ref> پس از هشت سال تحصیل در اصفهان برای ادامه تحصیل به [[نجف]] رفت و پس از مدتی از [[آقا ضیاءالدین عراقی]] اجازه اجتهاد گرفت.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۲۱–۱۲۲ و ۱۷۲</ref>

او پس از بازگشت به خمین، به [[امامت جماعت]] و تدریس علوم حوزوی پرداخت و از نخستین [[استادان امام‌خمینی]] در مباحث [[منطق]]، [[نحو]]، [[کلام]]، [[فقه]] و خط نستعلیق بود.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۲۲؛ امام‌خمینی، ۱۹/۴۲۶؛ کاظمی، خمین و فعالیت‌های سیاسی، ۳۶</ref>

پسندیده در دوران نخست‌وزیری رضاخان سردار سپه (پهلوی) در سال‌های ۱۳۰۲ و ۱۳۰۳ همراه سه تن دیگر برای حل برخی مشکلات محلی با او دیدار کرد و از وی نامه‌ای خطاب به دفتر نخست‌وزیری جهت اصلاح کارش گرفت؛ اما در ادامه با مشکل روبه‌رو شد که با دخالت [[سیدحسن مدرس]] حل شد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۵۸–۱۶۰</ref>

وی که در مسائل سیاسی کشور فعال بود، در برخی جلسات مدرس شرکت می‌کرد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۵۳–۱۵۴</ref> در روزهای آخر سال ۱۳۰۳، در ماجرای مخالفت مدرّس با قدرت‌گیری رضاخان که باعث سیلی‌خوردن [[سیدحسن مدرس|مدرس]] از [[حسین بهرامی]] معروف به احیاءالسلطنه گردید و انتشار خبر آن موجب تعطیلی بازار تهران و تظاهرات مردم علیه سردارسپه شد، پسندیده از شرکت‌کنندگان در این برنامه بود.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۵۵–۱۵۶</ref> او در دوره [[رضاشاه پهلوی]] در زمان قانون یکدست‌شدن لباس (۱۳۰۹) به دلیل داشتن [[اجتهاد|اجازه اجتهاد]]، اجازه پوشیدن لباس روحانیت را گرفت.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۷۲</ref>

پس از سقوط پهلوی، پسندیده همراه علمای خمین ازجمله، [[صدرالدین نجفی]]، [[زین‌العابدین احمدی]] و [[حاج‌میرزارضا نجفی]] در ۲۲ شهریور ۱۳۲۰ در تلگرامی از [[محمدعلی فروغی]] نخست‌وزیر خواست دولت مانعِ حجاب‌داشتن [[زن|زنان]] نشوند و از فساد اخلاقی جلوگیری کنند.<ref>مرادی‌نیا، خمین در گذر تاریخ، ۱۲۳</ref>پسندیده با [[سیدابوالقاسم کاشانی]] و [[محمد مصدق]] نیز ارتباط داشت که می‌توان به شکایت پسندیده در سال ۱۳۳۱ نزد مصدق از دخالت [[بختیار|تیمور بختیار]] در [[انتخابات]] و فرستادن نامه به مصدق دربارهٔ مسائل سیاسی اشاره کرد؛ همچنین وی با کاشانی دیدار می‌کرد و نامه‌های خصوصی دربارهٔ شرایط کشور به او می‌نوشت.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۹۲ و ۲۰۰–۲۰۲</ref> وی در یکی از نامه‌ها از کاشانی خواست با مخالفان داخلی سازش کند و دربارهٔ مصدق که [[شوروی]] و [[انگلیس]] با وی مخالف بودند، نگرانی نداشته باشد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۲۰۵</ref>

در سال ۱۳۴۱ که امام‌خمینی با سیاست‌های [[رژیم پهلوی]] در اعلام [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] مخالفت کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۸۲</ref> پسندیده همراه [[حسین بهرامی]] و [[میرزاعلی جلالی]] با تحریک کشاورزان در خمین به جمع‌آوری طومار و ساماندهی اعتراض‌ها علیه [[اصلاحات ارضی]] پرداخت.<ref>مرادی‌نیا، خمین در انقلاب، ۲۷؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۲/۷۵</ref> وی که در آن زمان دفتر اسناد رسمی داشت، حاضر به ثبت اسناد مربوط به اصلاحات ارضی نشد و اعلام کرد این کار را خلاف شرع می‌داند. این اقدام در [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) به منزله مخالفت با فرمان [[محمدرضا پهلوی]] به‌شمار رفت و ساواک از دادگستری خواستار برچیدن‌شدن دفتر وی گردید.<ref>پسندیده، یاران امام، ۱ و ۳۴</ref>

پس از سخنرانی امام‌خمینی در سال ۱۳۴۲ در [[مدرسه فیضیه]] و بازداشت ایشان، پسندیده در جمع مردم خمین سخنرانی و از رژیم پهلوی [[انتقاد]] کرد؛ از این‌رو به دادگاه احضار و بازجویی شد.<ref>مرادی‌نیا، خمین در انقلاب، ۳۹–۴۰</ref>

 

پس از [[بازداشت امام‌خمینی]] در [[قیام پانزده خرداد|۱۵ خرداد ۱۳۴۲]]، پسندیده همراه علمای شهرهای مختلف برای تأیید مرجعیت ایشان و جلوگیری از اقدامات رژیم پهلوی علیه ایشان به [[تهران]] رفت و همچنین با ایشان در پادگان عشرت‌آباد دیدار کرد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۲۲۷–۲۲۹</ref> وی که از سخن‌گفتن در امور سیاسی در دیدار با امام‌خمینی منع شده بود، به صورت ماهرانه‌ای فعالیت‌های بیرون از پادگان مانند جمع‌شدن علمای بلاد، تعطیلی بازار و دروس حوزه را به ایشان منتقل کرد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۲۲۹</ref> در مرداد ۱۳۴۲ وی همراه ۳۶ تن از علما طی اعلامیه‌ای [[مرجعیت امام‌خمینی]] را تأیید کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۲/۱۳۰–۱۳۲</ref> او در روزهای حبس و حصر امام‌خمینی، به سبب فعالیت‌های سیاسی به دادگاه نظامی احضار و محاکمه شد.<ref>حضور، مجله، ۳۴۱</ref>

 

امام‌خمینی در اردیبهشت ۱۳۴۲ طی تلگرامی به پسندیده یادآوری کرد چند روزی است از طرف دولت برای اغفال ایشان پیام‌هایی داده شده‌است؛ اما ایشان به آن توجهی نمی‌کند و می‌داند تا دولت [[اسدالله علم]] بر سر کار است نمی‌شود تفاهمی کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۰۳</ref> پسندیده ازجمله کسانی بود که اقدام پنهانی رژیم پهلوی برای تصویب [[لایحه کاپیتولاسیون]] را به امام‌خمینی اطلاع داد که باعث سخنرانی ایشان در مخالفت با آن شد<ref>پسندیده، مصاحبه، ۱/۳۸</ref> {{ببینید|متن=ببینید|کاپیتولاسیون}}

چنان‌که بر اساس گزارش ساواک با [[تبعید امام‌خمینی]] از ایران، پسندیده وکالت ایشان را عهده‌دار شد و برای انجام امور بیت ایشان از [[خمین]] به [[قم]] رفت و در خانه ایشان ساکن شد.<ref>پسندیده، یاران امام، ۴۵–۷۴</ref> در سال ۱۳۴۵ امام‌خمینی طی نامه‌ای به [[سیدابراهیم تنکابنی]]، به وکالت پسندیده از جانب خود تصریح و تأکید کرد مردم می‌توانند از وی رسید [[وجوه شرعی]] خودشان را دریافت کنند و در ضمن، یادآوری کرد هرکسی از جانب پسندیده وکالت دارد، به همان گونه که وی در وجوهات شرعی اجازه داده‌است عمل کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۹۸</ref>

 

پسندیده که از گذشته مورد اعتماد امام‌خمینی بود و در وکالت‌نامه‌ای که ایشان در سال ۱۳۱۶ در موضوع فروش سهم خود از یک زمین در خمین برای پسندیده نوشته، امضای او را امضای خود شمرده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۳</ref> در جایگاه وکیل تام‌الاختیار امام‌خمینی فراهم‌ساختن و پرداخت شهریه ایشان و کمک به خانواده مبارزان، زندانیان و تبعیدشدگان را عهده‌دار شد.<ref>حضور، مجله، ۳۴۲</ref> فعالیت‌های وی موجب شد [[ساواک]] او را تعقیب کند.<ref>پسندیده، یاران امام، ۹۵ و ۱۱۴</ref> [[رژیم پهلوی]] با هدف قطع پرداخت [[شهریه امام‌خمینی]] و بسته‌شدن خانه و دفتر ایشان به روی مراجعان، پسندیده را در ۲۲ مهر ۱۳۴۶ در [[قم]] بازداشت و به [[تهران]] و سپس به خمین منتقل کرد<ref>پسندیده، یاران امام، ۱۲۸ و ۱۳۰؛ پسندیده، خاطرات، ۲۴۵–۲۴۷</ref>؛ اما وی پس از مدتی به قم بازگشت و با برگزاری مراسم‌های مذهبی در [[خانه امام‌خمینی]]، فعالیت خود را دوباره آغاز کرد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۴۷</ref>

 

امام‌خمینی در بهمن ۱۳۴۹ با استقرار دوباره پسندیده در قم بر وکالت پسندیده از خود در امور [[وجوه شرعی]] تأکید کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۳۰</ref> و در دی ۱۳۵۳ طی نامه‌ای به [[جعفر صبوری]] با اعلام وکالت پسندیده تأکید کرد دست وی دست ایشان و مهر و امضای وی، مهر و امضای ایشان است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۶۴</ref>؛ چنان‌که در تیر ۱۳۵۴ به علمای کشورها، مردم [[ایران]]، [[افغانستان]]، [[پاکستان]] و دیگر کشورهای اسلامی اعلام کرد پسندیده وکیل ایشان است و آنان می‌توانند وجوه خود را به وی پرداخت کنند و باز تأکید کرد امضا و مهر وی به منزله امضا و مهر ایشان است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۹۵</ref> امام‌خمینی دربارهٔ گرفتن و خرج‌کردن وجوه شرعی ده‌ها نامه به پسندیده داده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۳۰، ۴۴۲ و ۳/۴۱، ۷۸، ۸۲، ۹۸، ۱۲۳، ۱۳۸، ۱۴۰–۱۴۱، ۱۵۰، ۱۵۴</ref>؛ ازجمله در نامه‌ای از فرستادن وجوه شرعی برای بنای مدرسه در کویته پاکستان به نام [[سیدیوسف حکیم]] و پرداخت شهریه از جانب ایشان در کویته اظهار رضایت کرد؛ اما فرستادن وجوه شرعی برای لاهور را لازم ندانست و دربارهٔ [[سوریه]] از وی خواست اقدام نکند و دربارهٔ به [[لبنان]] گفت خود ایشان هرگاه تصمیم گرفت، اقدام خواهد کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱۷۵</ref>

امام‌خمینی در فروردین ۱۳۴۸ در پاسخ نامه پسندیده، به نُه پرسش<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۲۷</ref> و در سال ۱۳۵۱ به هفت پرسش،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۷۶</ref> و در سال ۱۳۵۷ در دو مرحله به یازده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۳۹</ref> و سه<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۸۰</ref> پرسش وی در امور مختلف پاسخ گفته‌است و ازجمله دربارهٔ موضع‌گیری‌های نادرست برخی علما در ایران و حمایت از [[محمدرضا پهلوی]] و مشکلات ناشی از آن نیز در نامه‌ای به پسندیده تأکید کرد به اقدام آنان اهمیت ندهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۷۸</ref>

در سال ۱۳۵۰، سیدناصرالدین پسر پسندیده از همسر اولش، در [[مشهد]] به‌طور مرموزی کشته شد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱۲۲–۱۲۳</ref> در مجلس ختم او، [[محمدتقی فلسفی]] نخستین بار پس از [[تبعید امام‌خمینی]]، نام ایشان را در سخنرانی به زبان آورد و حاضران که به حدود دو هزار تن می‌رسیدند با فرستادن صلوات وی را همراهی کردند.<ref>فلسفی، خاطرات و مبارزات، ۳۲۱</ref> گزارش ساواک در سال ۱۳۵۴، نشان‌دهنده کمک‌های مالی پسندیده از وجوه شرعی به خانواده‌های زندانیان سیاسی است. براساس تحلیل مأمور ساواک، در این کمک‌ها که با نظر امام‌خمینی صورت می‌گرفت، وی به دلیل دوری از اعتراض برخی علما که احتمالاً صرف وجوه در این‌گونه امور را جایز نمی‌دانستند و نیز برای مدرک‌ندادن به دستگاه‌های امنیتی، جانب احتیاط و پنهان‌کاری را رعایت می‌کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۱۹/۹۷–۹۸</ref> او که همواره از طریق نامه و پیام با [[امام‌خمینی]] در ارتباط بود، ایشان را از خبرهای نهضت، وضع کشور و مسائل مربوط به شهریه باخبر می‌کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۱۷/۳۱۸–۳۲۰</ref>

پس از درگذشت مشکوک [[سیدمصطفی خمینی]] و برگزاری مجالس ختم برای وی، بر اساس گزارش ساواک، پسندیده از محرک‌های اصلی برگزارکنندگان این جلسات در دی ۱۳۵۶ در شهر قم معرفی شده‌است.<ref>مرکز بررسی اسناد، نوزده دی به روایت اسناد، ۳۹</ref> اسناد ساواک، پسندیده را مردی مسن شمرده‌است که به ظاهر از خانه خارج نمی‌شود، ولی بسیاری از تحریکات و وقایع از جانب او و به‌ویژه با کمک‌های مالی او صورت می‌گیرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۱۷/ ۳۳۵</ref> در سال ۱۳۵۷ به سبب فعالیت‌ها و حمایت‌های وی از امام‌خمینی، [[رژیم پهلوی]] پسندیده را به مدت سه سال به انارک تبعید کرد؛ اما پس از مدت کوتاهی به [[خمین]] منتقل شد.<ref>پسندیده، خاطرات، ۲۴۷</ref> در مرداد ۱۳۵۷، امام‌خمینی به کمک [[عبدالعلی قرهی]] نماینده خود<ref>پسندیده، خاطرات، ۲۴۸</ref> به پسندیده پیام داد حکم تبعیدی لغو شده‌است و از خمین به قم بازگردد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۴۰</ref>

به نظر پسندیده، [[امام‌خمینی]] از همان دوران کودکی نبوغ و استعدادی فوق‌العاده داشت و حتی در بازی‌های دوران کودکی از همسالان خود برتر بود و پس از آنکه وارد حوزه شد این توانایی بر همه آشکار شد.<ref>پسندیده، مصاحبه، ۱/۳۰</ref> به باور وی، شرکت امام‌خمینی در درس [[سیدحسین بروجردی]] به سبب تکریم و ترویج ایشان بود وگرنه امام‌خمینی از نظر علمی در سطح بالایی قرار داشت.<ref>پسندیده، خاطرات، ۱/۲۹</ref> پسندیده که احترام ویژه‌ای برای امام‌خمینی قائل بود،<ref>حضور، مجله، ۳۴۵ و ۳۴۷</ref> اعتقاد داشت موضع‌گیری‌های سیاسی و مبارزات امام‌خمینی اتفاقی نبود، بلکه پیش از سال ۱۳۴۱ ایشان فعالیت سیاسی و با برنامه‌های خلاف شرع با شهامت تمام مقابله می‌کرد. تدوین کتاب [[کشف اسرار]] نیز در همین راستا بود {{ببینید|متن=ببینید|کشف اسرار}} و بروجردی نیز در مسائل سیاسی نظر ایشان را جویا می‌شد و سپس اقدام لازم را انجام می‌داد.<ref>حضور، مجله، ۱/۳۰</ref>{{سخ}}امام‌خمینی نیز که در دوران کودکی، فراق از پدر و مادر را همراه برادران خود تجربه کرده بود،<ref>مرادی‌نیا، منزل به منزل، ۲۵–۲۶</ref> همیشه به برادر خود پسندیده احترام می‌گذاشت<ref>حضور، مجله، ۳۳۷ و ۳۴۴</ref> و ناراحتی وی را ناراحتی خود می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۴۰</ref> به گفته [[زهرا مصطفوی]] دختر امام‌خمینی، ایشان برای دو تن، یکی همسر خود [[خدیجه ثقفی]] و دیگری پسندیده احترام ویژه‌ای قائل بود.<ref>مصطفوی، مجله حریم امام، ۲۵</ref> امام‌خمینی برای پسندیده جایگاه پدری و استادی قائل بود و تأکید می‌کرد اگر وی نبود ایشان قادر نبود به‌راحتی درس خود را ادامه دهد.<ref>مصطفوی، مجله حریم امام، ۲۵؛ حضور، مجله، ۳۳۷</ref> امام‌خمینی در خرداد ۱۳۱۶ پسندیده را وکیل خود در فروش زمین‌های خویش در خمین قرار داد و تأکید کرد هر گونه که او صلاح می‌داند امور را سامان دهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۳</ref> ایشان در نامه‌های زیادی به فرزند خود [[سیداحمد خمینی]] دربارهٔ پسندیده سفارش کرده‌است و گاه خاطرنشان کرده که نگران سلامتی و آسایش وی است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۲۶ و ۳/۱۴۳</ref> و از او خواسته‌است خبر سلامتی پسندیده را به ایشان اطلاع دهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۴۱</ref> ایشان افزون بر اعلام وکالت فردی پسندیده، در دو وصیت‌نامه‌ای که داشت، وی را در کنار [[مرتضی حائری یزدی]]، [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] و [[حسینعلی منتظری]] وصی خود در امور وجوه شرعی معرفی کرده بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۹۵ و ۱۲/۱۲۰</ref>

با این همه برخی دیدگاه‌های متمایز پسندیده از امام‌خمینی در برخی نامه‌نگاری‌ها مشهود است؛ ازجمله تذکر امام‌خمینی از [[نجف]] در سال ۱۳۵۷ به وی دربارهٔ اعضای [[جبهه ملی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۳۹</ref> و تذکر دربارهٔ مصاحبه پسندیده با خبرنگاران داخلی و خارجی و بیان لزوم پیگیری مسئله [[تبعید امام‌خمینی]] از طریق [[مجلس شورای ملی|مجلس ملی]] و [[مجلس سنا|سنا]] و مناسب‌دانستن راه حل [[علی امینی]] نخست‌وزیر رژیم و پذیرایی از پیراسته را می‌توان نام برد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۸۰–۲۸۱</ref>؛ چنان‌که پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]]، در ماجرای [[تسخیر لانه جاسوسی|گروگان‌گیری کارکنان سفارت آمریکا]] در ایران در سال ۱۳۵۸، پسندیده پیامی را که در آن ابراز تمایل آمریکا برای مذاکره مطرح شده بود، برای امام‌خمینی و [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] رئیس‌جمهور فرستاد؛ اما امام‌خمینی با این پیشنهاد موافقت نکرد.<ref>پسندیده، مصاحبه، ۱/۴۲</ref> در این زمینه می‌توان به درخواست وی از امام‌خمینی برای آزادی یکی از شخصیت‌های ملی‌گرای نزدیک به [[نهضت آزادی]] در اواخر دهه ۱۳۶۰ و نامه وی به امام‌خمینی در [[انتقاد]] از اوضاع جاری کشور در سال ۱۳۶۲ اشاره کرد<ref>تاریخ ایرانی، پایگاه اطلاع‌رسانی</ref>؛ چنان‌که برخی موضع‌گیری عمومی و علنی پسندیده، گله تلویحی امام‌خمینی از وی را در پی داشت، با این عبارت که «[[موسی(ع)]] به [[خداوند]] گفت من تنها اختیار خود و برادرم را دارم ولی ما که اختیار برادر خود را نداریم».<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۴۵–۱۴۶</ref> با وجود این اختلاف نظرها، از میزان اطاعت و ارادت پسندیده به امام‌خمینی کاسته نشد، بلکه وی نظر خود را به‌طور صریح می‌گفت و نظر امام‌خمینی را جویا می‌شد تا به آن عمل کند.<ref>حضور، مجله، ۳۴۵</ref>

پسندیده در ۲۲ آبان ۱۳۷۵ و در سن ۱۰۱سالگی در [[تهران]] درگذشت. پیکر وی طی مراسم باشکوهی در قم [[تشییع]] شد و [[محمدتقی بهجت]] از مراجع تقلید وقت بر [[جنازه]] وی [[نماز میت|نماز]] خواند و سپس در مسجد بالاسر [[حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>حضور، مجله، ۳۶۳</ref>

 

* سیدحمید موسویان، [https://books.khomeini.ir/books/10003/313/ سیدمرتضی پسندیده]، [[دانشنامه امام‌خمینی|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۱۱۰–۱۱۵.