امام‌علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

حضرت علی(ع) بنابر گفته مشهور در روز جمعه ۱۳ رجب، سی سال پس از [[عام‌الفیل]] (۶۰۰ م)، در درون [[کعبه]] به دنیا آمد.<ref>مفید، الارشاد، ۱/۵؛ اربلی، کشف الغمة، ۱/۶۰.</ref> کنیه مشهور ایشان «ابوالحسن» است و «امیرالمؤمنین» و «مرتضی» از معروف‌ترین القاب ایشان می‌باشد.<ref>مفید، الارشاد، ۱/۵؛ اربلی، کشف الغمة، ۱/۶۷.</ref> [[امام‌صادق(ع)]] به مردم سفارش کرده‌است پس از شهادت به وحدانیت خدا و نبوت پیامبر(ص)، از علی(ع) با لقب «امیرالمؤمنین» یاد کنند.<ref>طبرسی، احمد، الاحتجاج، ۱/۱۵۸.</ref>

علی(ع) چنان‌که خود ایشان نیز خاطرنشان کرده،<ref>نهج البلاغه، خ۲۳۴، ۳۶۸.</ref> از کودکی در دامان [[پیامبر اکرم(ص)|پیامبر اکرم(ص)]] پرورش یافت<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۵.</ref> و همواره در کنار آن حضرت بود. در هنگام نزول [[وحی]] بر پیامبر(ص) آنچه را آن حضرت می‌دید و می‌شنید، او نیز می‌دید و می‌شنید.<ref>مفید، الارشاد، ۱/۶.</ref> بر اساس نقل‌ها و روایات فراوان ایشان نخستین شخصی بود که به پیامبر(ص) ایمان آورد و [[ایمان]] ایشان پیش از [[خدیجه(س)]] و [[ابوبکر]] و [[عمر]] بوده‌است.<ref>←ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۲/۴–۱۳.</ref> برخی ایشان را نخستین مردی شمرده‌اند که به پیامبر(ص) ایمان آورد و با پیامبر(ص) [[نماز]] گزارد.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۱/۲۴۵؛ اسکافی، المعیار و الموازنه، ۶۶–۷۱؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۳/۱۰۹۱.</ref> در سال ۱۳ بعثت پس از هم‌پیمان‌شدنِ مشرکان [[قریش]] بر کشتن پیامبر(ص) با وجود خطر جانی، علی(ع) برای حفظ جان پیامبر(ص) در بستر ایشان خوابید و ایشان شبانه مکه را به قصد هجرت به مدینه ترک کرد.<ref>طوسی، التبیان، ‏۲/۱۸۳ و ‏۵/۱۰۹.</ref> پیامبر(ص) پس از هجرت به مدینه، در میان مهاجران و انصار پیمان برادری بست و علی(ع) را برادر خود قرار داد<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۲/۵۰۴–۵۰۵؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۳/۲۲.</ref> و در سال دوم هجرت، دختر خود [[حضرت فاطمه زهرا(س)|فاطمه (س)]] را به [[ازدواج]] علی(ع) درآورد.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۳/۳۵۷.</ref>

[[امام‌خمینی]] نیز با اشاره به آیات و روایات یادشده تأکید کرده‌ است که [[وحی]] و [[بعثت]] با امامت امیرالمؤمنین(ع) پشتوانه پیدا کرد و دین با ولایت وی تداوم یافت و کامل شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۵۰.</ref> به اعتقاد [[شیعه|شیعیان]] امام‌علی(ع) افزون بر [[ولایت تشریعی]] دارای [[ولایت تکوینی]] نیز بوده‌است و این مقام معنوی چنان‌که امام‌خمینی یادآور شده، مقام خلافت کلی الهی و تکوینی و مقرب‌تر از جایگاه [[فرشتگان]] است و به موجب آن، همه ذرات در برابر «ولی امر» خاضع‌اند و او می‌تواند به اذن خدا در طبیعت تصرف کند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۵۴.</ref> ایشان خاطرنشان کرده که اعلام ولایت امیرالمؤمنین(ع) در غدیر خم افزون بر اعلام مقام معنوی وی، به معنای نصب و [[حکومت]] و اداره [[جامعه]] نیز بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۱۲–۱۱۳.</ref> {{ببینید|امامت}}. افزون بر مقام امامت و ولایت، در اینجا تنها به گوشه‌هایی از زندگی و شخصیت امیرالمؤمنین علی(ع) که در آثار مختلف امام‌خمینی و به صورت پراکنده بیشتر بازتاب داشته اشاره می‌گردد.

در نگاهی کلی امام‌علی(ع) بزرگ‌ترین شخصیت دنیای اسلام پس از [[پیامبر اکرم(ص)]] است. اسلام ایشان از همه پیش‌تر و عمل ایشان از همه فزون‌تر و شرف ایشان از همگان والاتر و [[زهد]] ایشان از دیگران برتر است و با وجود پنهان‌کردن فضایل ایشان از ترس یا از [[حسد]]، شرق و غرب عالم پر از فضایل اوست.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۶–۱۷.</ref> چنان‌که امام‌خمینی نیز خاطرنشان کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۲۲–۲۲۳.</ref> همه گرایش‌ها و فرقه‌های اسلامی از [[عارفان]] و فیلسوفان و ادیبان، خود را وابسته به ایشان می‌شمرند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۶–۱۷، ۱/۲۸–۲۹.</ref> به گواهی مفسران بزرگی چون [[ابن‌عباس]]، سیصد آیه [[قرآن]] در منزلت ایشان نازل شده است.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد او مدینة السلام، ۶/۲۱۹.</ref> امام‌خمینی نیز به‌شماری از این آیات اشاره کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۵۱–۵۵۲ و ۶۳۶؛ امام‌خمینی، دعاء السحر، ۶۶.</ref> رسول خدا(ص)، علی(ع) را شریک همه مناقب و فضایل خود به جز [[نبوت]] شمرده‌است<ref>ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ۱/۶۶–۶۷.</ref>؛ همچنین پیامبر(ص) ایشان را نخستین مؤمن و وفادارترین مردم به پیمان‌های خدا و استوارترینِ آنان در دین خدا و بیناترین داور و دادگرترینِ مردم،<ref>ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ۱/۶۶–۶۷.</ref> صدیق اکبر و جداکننده حق از باطل و نخستین همراه خود در [[قیامت]]،<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۲/۶.</ref> عضو اهل بیت(ع)<ref>احمدبن‌حنبل، مسند، ۴/۳۶۷.</ref> و مشمول [[آیه تطهیر]]<ref>سیوطی، الدر المنثور، ۵/۱۹۸–۱۹۹.</ref> خوانده‌است.

در نگاه امام‌خمینی نیز امیرالمؤمنین علی(ع) برترین شخصیت [[اسلام]] پس از [[پیامبر(ص)]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۳۸.</ref> و مظهر اسم جمع الهی است که همه [[اسما و صفات|اسما و صفات الهی]] با واسطه رسول اکرم(ص) در ایشان ظهور کرده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۶۳–۶۴.</ref> و از آغاز آفرینش تا ابد به جز رسول اکرم(ص) فضیلت هیچ‌کس به اندازه ایشان نیست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۳–۳۴۴.</ref> به اعتقاد ایشان، [[قرآن کریم]] و [[سنت|سنت پیامبر(ص)]] با ولادت امام‌علی(ع) مفسر پیدا کرد، اسلام قوت گرفت و بعثت پیامبر(ص) با وجود ایشان ریشه یافت. علی(ع) باب وحی، تفسیر وحی و پشتوانه اسلام<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۵۰.</ref> و حقیقت ناشناخته<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۴۷.</ref> است؛ شخصیتی که پس از اسلام و پیش از آن و بعدها نیز کسی مانند او نیست. علی(ع) انسانی است که صفات متضاد را از [[عبادت]]، [[زهد]]، [[شجاعت]] و عاطفه در خود گرد آورده بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۰ و ۲۰/۲۲.</ref> ایشان معجزه اسلام و دلیل حقانیت راه پیامبر(ص) بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۸.</ref> امام‌خمینی یادآورشده است که پیامبر اسلام(ص) اگر تنها علی(ع) را به جامعه تحویل داده بود، برای درستی راه پیامبر(ص) کافی بود و اگر تنها فلسفه [[بعثت]] ایشان تربیت شخصی مانند علی(ع) بود، برای حضرت(ص) بس بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۱.</ref> برخی از ابعاد شخصیت و کمالات امیرالمؤمنین علی(ع) عبارت‌اند از:

امیرالمؤمنین(ع) چنان‌که [[امام‌خمینی]] نیز بدان اشاره کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، جواهر الاصول، ۴/۵۰۰–۵۰۱.</ref> در همه حال همراه پیامبر(ص) بود و همه گفته‌های ایشان را به یاد داشت و شأن نزول آیات [[قرآن]] و شرایط نزول آنها را می‌دانست<ref>نهج البلاغه، خ۲۳۴، ۳۶۷–۳۶۸.</ref> و لیاقت یافت دروازه ورود به شهر [[علمِ]] پیامبر اکرم(ص) معرفی شود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۰/۱۲۰.</ref> پیامبر هزار باب دانش برای امام‌علی(ع) گشود که از هر کدام آنها هزار باب گشوده شد.<ref>کلینی، کافی، ۱/۲۳۹؛ امام‌خمینی، جواهر الاصول، ۴/۵۰۱.</ref> امام‌علی(ع) بارها از مردم خواست تا هنگامی که در میان آنان است، از هر علم و دانشی که می‌خواهند بپرسند.<ref>نهج البلاغه، خ۲۳۱، ۳۴۶؛ متقی هندی، کنز العمال، ۲/۵۶۹.</ref> ابن‌عباس دانش خویش و علم تمام اصحاب پیامبر(ص) را در برابر علم علی(ع) قطره‌ای در برابر هفت دریا شمرده‌است<ref>مفید، الامالی، ۲۳۶.</ref> و [[امام‌صادق(ع)]] آن حضرت را مصداق بارز کتاب مبین در آیه «لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فی کتابٍ مُبینٍ»<ref>انعام، ۵۹.</ref> نامیده‌است.<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱/۷۲۳.</ref> علی(ع) باب و امانتدار [[وحی]] و مفسر قرآن و سنت پیامبر(ص) بود<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۴۰/۲۰۴.</ref> و در همه علوم اسلامی از قرآن، [[علم کلام|کلام]]، [[عرفان]]، [[فقه]] و [[قضاوت]] ممتاز و از بنیان‌گذاران آن بود.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۷–۲۷.</ref> امام‌خمینی نیز علی(ع) را حامل علم فعلی حق و ولایت کبری شمرده<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۷۳–۲۷۴.</ref> و با اشاره به دانش بیکران ایشان، از مهلت‌نیافتن حضرت برای عرضه علوم اسلامی به امت پیامبر(ص)، اظهار تأسف شدید کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۷.</ref>

بزرگ‌ترین شاخصه امیرالمؤمنین(ع) چنان‌که امام‌خمینی تأکید کرده [[عبودیت]] وی برای خدا بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۴۷.</ref> آن حضرت خدا را نه با اندیشه که با چشم دل و [[شهود]] درونی شناخت<ref>نهج البلاغه، خ۱۷۸، ۲۶۱.</ref> و خدا را هفت سال پیش از دیگران پرستید.<ref>←ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۲/۱۶.</ref> به تعبیر خود آن حضرت هیچ‌کس از [[امت اسلامی]] پس از پیامبر خدا(ص) به اندازه وی خدا را [[عبادت]] نکرده‌است<ref>نسائی‏، ویژگی‌های امیرمؤمنان(ع)، ۲۷.</ref> و بدین جهت از آن حضرت به حقیقت «[[صراط مستقیم]]» و «راه خدا» تعبیر شده است.<ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۲/۱۷۱؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۶۰.</ref> عبادت علی(ع) عبادت آزادگان بود؛ زیرا خدا را شایسته پرستش دید، پس پرستش کرد، نه برای ترس از [[دوزخ]] و طمع در [[بهشت]].<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۶۷/۱۹۷.</ref>

از نگاه امام‌خمینی مناجات‌های امام‌علی(ع) همچون «صبرتُ علی عذابکَ فَکیفَ اَصبِرُ علی فِراقِک» که در [[دعای کمیل]] آمده‌است، گویای [[محبت و عشق|عشق]] او به عبادت بود.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۵۵؛ امام‌خمینی، تفسیر حمد، ۱۲۴.</ref> آن حضرت روزها [[روزه]] و شب‌ها به [[عبادت]] مشغول بود. شبی هزار رکعت [[نماز]] به جای می‌آورد.<ref>طبرسی، فضل، مجمع البیان، ۹/۱۳۳؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۰.</ref> ایشان در بحبوحه نبرد با دشمن نیز به نماز اهمیت می‌داد<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۲۷.</ref> و به تمام معنا [[عرفا|عارف]] و واصل به حق و پاکباز بود و حقایق هستی برایش آشکار بود<ref>←نهج البلاغه، خ۴، ۲۵–۲۶.</ref>؛ به گونه‌ای که به گفته خود ایشان کناررفتن پرده‌های غیب نیز بر یقین وی نمی‌افزود.<ref>آمدی، تصنیف غرر، ۱۱۹.</ref> ایشان شیفته دیدار خدا بود و از [[مرگ]] هراسی نداشت و اشتیاق ایشان به مرگ بیش از شوق کودک به پستان مادرش بود.<ref>نهج البلاغه، خ۵، ۲۷.</ref> در برابر خداوند، خود را بنده‌ای کوچک می‌شمرد و هنگامی که وقت نماز فرا می‌رسید، به خود می‌پیچید.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۴/۹۴.</ref> ایشان در حال عبادت چنان غرق در عبادت خدا می‌شد که در حال نماز بدون آنکه متوجه شود، تیر از پای ایشان کشیدند.<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۲/۲۱۷.</ref> [[امام‌خمینی]] نیز خاطرنشان کرده‌است که امتیاز نماز حضرت علی(ع) نه به قرائت، طول رکوع و سجود و بیشتری اذکار که به حضور [[قلب]] او بود. هیچ‌کس توان درک او را نداشته و همه بشر و [[فرشتگان]] مقرب و پیامبران الهی ـ به جز رسول خاتم(ص) ـ توان گفتن یک «لا اله الا الله» امام‌علی(ع) را نداشتند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۷۶.</ref>

امیرالمؤمنین(ع) بنده خالص خدا بود و همه کارهایش برای خدا انجام می‌گرفت.<ref>نهج البلاغه، خ۵۵، ۷۲.</ref> امام‌خمینی ایشان را سرباز گمنام و فداکار خدا شمرده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۱.</ref> و ستایش خداوند از ایشان در جریان نزول آیه «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ»<ref>انسان، ۸.</ref> را نه برای دادن غذای اندک به بینوایان بلکه برای [[اخلاص]] ایشان دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۱۶.</ref> ایشان با اشاره به سخن پیامبر(ص) «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین»،<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک، ۳/۳۲؛ ← مجلسی، بحارالانوار، ۳۹/۲.</ref> در شأن علی(ع) در روز [[جنگ خندق]]، یادآور شده است اهمیت این ضربت به جهت اخلاص و قلب الهی و موحد علی(ع)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۵۲۱–۵۲۲.</ref> و سیر این حرکت به سوی خدا<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۷۵.</ref> بود؛ چنان‌که [[عمروبن‌عبدود]] پس از شکست از حضرت در نبرد خندق به طرف ایشان آب دهن افکند و حضرت از ترس اینکه مبادا در آن وقت، کشتنِ او برای خدا نباشد، در جداکردن سر وی تأخیر کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۵۸؛ ← مجلسی، بحارالانوار، ۴۱/۵۰–۵۱.</ref>

امیرالمؤمنین(ع) در [[شجاعت]] و شهامت ضرب‌المثل بود. پهلوانان عرب در عرصه‌های نبرد از هماوردی با ایشان ناتوان بودند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۲۰–۲۱.</ref> ایشان چنان‌که خود گفته‌است همانند درختِ کوهسار سخت، مقاوم و باصلابت بود.<ref>نهج البلاغه، ن۴۵، ۴۴۳.</ref> شجاعت ایشان در میان [[صحابه|اصحاب پیامبر(ص)]] مانند نداشت. در جنگ‌ها پشت به دشمن نمی‌کرد.<ref>نهج البلاغه، ن۴۵، ۴۴۳.</ref> ایشان پرچمدار سپاه [[اسلام]] بود<ref>مفید، الارشاد، ۱/۷۹ و ۱۲۶.</ref> و پهلوانان مشرکِ بسیاری در این غزوه‌ها با شمشیر حضرت(ع) از پای درآمدند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۹۹/۱۰۶.</ref> در [[جنگ احد]] پس از گریز بسیاری از اصحاب از صحنه نبرد، ایشان در نهایتِ رشادت، خود را سپر پیامبر(ص) کرد که [[جبرئیل]] در حق آن حضرت ندای «لَا سَیفَ إِلَّا ذُو الْفَقَارِ وَ لَا فَتَی إِلَّا عَلِی» سر داد.<ref>کلینی، کافی، ۸/۱۱۰؛ صدوق، علل الشرائع، ۱/۷.</ref> امام‌علی(ع) درِ بزرگ قلعه خیبر را که چندین نفر از برداشتن آن ناتوان بودند، از جا کند و به یک‌سو افکند. در غزوه خندق [[عمرو بن‌عبدود]]، شجاعِ معروف عرب و در [[جنگ خیبر]] مرحب خیبری به دست ایشان از پای درآمدند<ref>مفید، الارشاد، ۱/۱۲۵–۱۲۷؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۲۰.</ref> و امام‌خمینی نیز به این نمونه‌های شجاعت ایشان اشاره کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۱–۲۰.</ref>

پس از درگذشت پیامبر(ص) [[جامعه اسلامی]] چنان‌که علی(ع) اشاره کرده‌است از مسیر اصلی خود منحرف شد<ref>نهج البلاغه، خ۳، ۲۱–۲۲ و خ۱۶۳، ۲۳۴–۲۳۵.</ref> و مردم از رهبری آن حضرت(ع) محروم شدند<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۲/۲۶۹؛ مفید، الجمل، ۱۲۶–۱۲۷.</ref> و امام‌خمینی به این [[انحراف]] اشاره کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۲۰.</ref> امام‌علی(ع) همانند کسی که تیر یا خاری در چشم و استخوان در گلو داشته باشد، برای [[حفظ اسلام]] و [[وحدت]] امت اسلامی [[صبر]] و سکوت کرد و نگذاشت تا نظام نوپای اسلامی با اختلاف‌های داخلی مسلمانان از میان برود.<ref>←نهج البلاغه، خ۳، ۲۲.</ref> ایشان چنان‌که امام‌خمینی خاطرنشان کرده، در زمان خلفای سه‌گانه برای [[مصلحت]] اسلام و وحدت امت اسلامی با آنان همکاری<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۶۶.</ref> و در نماز جماعت آنان شرکت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۱۹/۶۶ و ۳/۲۴۱.</ref> می‌کرد و به آنان در جنگ با مشرکان [[مشورت]] می‌داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۲.</ref>؛ حتی فرزندان خود را نیز برای دفاع از سرزمین اسلام همراه آنان به جنگ روانه می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۴.</ref> پس از کشته شدن عثمان انبوه مردم برای [[بیعت]]، به سوی علی(ع) آمدند. حضرت با اتمام حجت به همداستانی مردم با خلافت خود، آن را پذیرفت<ref>نهج البلاغه، خ۳، ۲۳–۲۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۳/۱۹۰–۱۹۱؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۲۰۲.</ref> و پس از بیعت مردم به سامان‌دادن کارها پرداخت وکارگزارانی برای اداره امور نصب کرد.<ref>منقری، وقعهٔ صفین، ۱/۱۵–۲۷.</ref> یاران باوفایی چون [[عثمان‌بن‌حنیف]]، [[سهل‌بن‌حنیف]]، [[قیس‌بن‌سعد]]،<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۳/۲۰۱.</ref> [[عماربن‌یاسر]]، [[میثم تمار]] و [[مالک اشتر]] حضرت را در این راه کمک کردند.<ref>ثقفی، الغارات، ۱/۲۵۹–۲۶۴؛ مفید، الارشاد، ۱/۳۲۳–۳۲۵.</ref> امام‌خمینی بارها از حمایتِ بی‌دریغ یاران حضرت از ایشان و راه ایشان یاد کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۴؛ ۳/۴۶۵؛ ۵/۲۱؛ ۷/۴۷۸ و ‏۱۳/۲۰۳.</ref>

امام‌علی(ع) دشمنان سرسختی نیز داشته که سه جنگ بزرگ را بر وی تحمیل کردند. در آغاز خلافت، ناراضیان از سیره عادلانه آن حضرت و در رأس آنان [[طلحه]] و [[زبیر]]، بیعت خود را شکستند و با جمع‌آوری نیرو به قصد مبارزه با ایشان به [[بصره]] رفتند.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسه، ۱/۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۸–۱۵۰.</ref> آنان که به ناکثین شهره شدند، [[جنگ جمل|جنگ خونین جمل]] را بر حضرت تحمیل کردند و امام‌علی(ع) در بصره فتنه آنان را خاموش کرد<ref>سبط ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۶۶–۷۹.</ref> و پس از شکست آنان، در [[کوفه]] مستقر شد.<ref>دینوری، اخبارالطوال، ۱۴۳–۱۴۴.</ref> امام‌خمینی نیز به تحمیل جنگ بر حضرت و فتنه [[ناکثین]] اشاره کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۵۹؛ ۱۱/۱ و ۱۸/۱۵۲.</ref>

از سوی دیگر، [[معاویةبن‌ابی‌سفیان]] از دوره خلافت [[خلیفه دوم]]، بر شام حکومت می‌کرد.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد او مدینة السلام، ۱/۲۲۲؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۵۹/۱۱۷.</ref> امام‌علی(ع) چنان‌که امام‌خمینی یادآور شده،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۰.</ref> پس از رسیدن به خلافت چون ماندن معاویه را بر خلاف موازین [[شرع]] و [[عقل]] و موجب انهدام [[اسلام]] می‌دید، حتی یک روز هم اجازه ماندن به او نداد و او را عزل کرد.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسه، ۱/۱۱۳.</ref> ایشان اشاره کرده‌است که معاویه هرچند به ظواهر اسلام عمل و [[نماز جماعت]] و [[نماز جمعه|جمعه]] برگزار می‌کرد، فردی ستمگر و حیله‌گر بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۹.</ref> و مردم را [[استعمار و استثمار|استثمار]] و اموال [[بیت‌المال]] را چپاول می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۵۱.</ref> معاویه که به بهانه خونخواهی عثمان از دستور امام‌علی(ع) سرپیچی کرد و [[جنگ صفین]] را بر حکومت نوپای حضرت تحمیل کرد، با نشانه‌های پیروزی حضرت برای فریب مردم قرآن‌ها را بر نیزه کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۰۲.</ref> و گروهی از سپاهیان حضرت که بعداً به نام [[خوارج]] نامیده شدند، فریب خوردند و [[صلح]] ناخواسته‌ای را بر حضرت تحمیل کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۱–۳۹۲ و ۲۰/۱۱۸.</ref> خوارج پس از آن در منطقه [[نهروان]] با امام‌علی(ع) وارد جنگ شدند که شکست خوردند.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۳/۳۴۱–۳۴۷.</ref>

شیوه [[حکومت امیرالمؤمنین علی(ع)]] همانند حکومت [[پیامبر اکرم(ص)]] بود.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۶/۱۵۵.</ref> امام‌خمینی با تأکید بر تداوم خط رسالت پیامبر(ص) از سوی امام‌علی(ع)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۸.</ref> توضیح داده‌است آن حضرت(ع)، مانند پیامبر(ص)، هم به مسائل فردی مردم توجه داشت و هم به مسائل اجتماعی، هم [[احکام شرعی]] را برای مردم می‌گفت و هم در برابر دشمنان، [[جهاد]] و مبارزه می‌کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۰۳.</ref> از یک سو [[نماز جماعت]] اقامه می‌کرد و از سوی دیگر، میان مردم داوری و [[قضاوت]] می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۴۲.</ref> [[مسجد]] مرکز حکومت آن حضرت بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۸۱.</ref> و ایشان همانند پیامبر عامل و کارگزار برای اداره امور به اطراف می‌فرستاد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۱.</ref> و رئوس برنامه‌های حکومت حضرت در دستورالعمل ایشان به [[مالک اشتر]]<ref>نهج البلاغه، ن۵۳، ۴۵۲–۴۷۴.</ref> والی [[مصر]] منعکس است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۸.</ref>

حکومت امیرالمؤمنین علی(ع) چنان‌که امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۶۰ و ۲۰/۱۱۲.</ref> نماد [[عدالت اجتماعی|عدالت]]<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۲۶۹.</ref> و وسیله‌ای برای برقراری عدل و داد بود.<ref>←نهج البلاغه، خ۳۳، ۵۵.</ref> آن حضرت بهترین سیاست‌ها را عدالت‌ورزی و عدالت در فرمانروایی را جمال سیاست می‌دانست.<ref>آمدی، تصنیف غرر، ۳۳۹.</ref> از نگاه ایشان حکومت بر مردم جز برای اقامه عدالت بی‌ارزش بود.<ref>نهج البلاغه، خ۳۳، ۵۵.</ref> از این‌رو، همان گونه که امام‌خمینی اشاره کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۳۷.</ref> در آغاز خلافت برای برداشتن فاصله طبقاتی و اقتصادیِ ایجادشده در حکومت‌های گذشته، دست به کار شد و با اعلان اینکه خداوند از عالمان پیمان گرفته که گرسنگی گرسنگان و طغیان اغنیا را تحمل نکنند،<ref>نهج البلاغه، خ۳، ۲۴.</ref> [[بیت‌المال]] را به مساوات میان همه مسلمانان بدون درنظرگرفتن سابقه مسلمانی و برتری نژادی تقسیم می‌کرد<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۴۱/۱۳۷؛ ثقفی، الغارات، ۱/۴۶؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۲/۲۰۱.</ref> و با برادر خود [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]] چنان رفتار کرد که دوباره درخواست امتیاز و تبعیض اقتصادی و اضافه کمک از بیت‌المال نکند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۴۰/۳۴۷؛ امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱.</ref> امام‌خمینی نیز تأکید کرده‌است که امام‌علی(ع) به همه ابعاد عدالت (قضایی، اقتصادی و اجتماعی) توجه داشت و همه افراد جامعه در پیشگاه قانون از نگاه او مساوی بودند؛ چنان‌که خود حضرت(ع) یک‌بار به دلیل شکایت فردی یهودی، نزد قاضیِ منصوبِ خود حاضر شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۹۸ و ‏۶/۵۷.</ref>

غیر مسلمانان نیز در سایه حکومت علی(ع) از حقوق انسانی برخوردار بودند و همان گونه که امام‌خمینی اشاره کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‏۴/۱۶۴.</ref> حضرت(ع) از تعدی سپاهیان [[معاویه]] به زنی معاهد و غیر مسلمان در قلمرو حکومتش، ابراز تأسف شدید کرد و خاطرنشان کرد اگر مسلمانی از شنیدن این خبر از شدت تأسف بمیرد جا دارد.<ref>نهج البلاغه، خ۲۷، ۴۷.</ref> امام‌خمینی روز تولد علی(ع) را روز تولد عدالت و مظهر همه عدالت‌ها نامیده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۳–۳۴۴.</ref>

حمایت از طبقات فرودست از اولویت‌های برنامه‌های [[حکومت امیرالمؤمنین علی(ع)]] بود و آن حضرت پس از خلافت بر محرومیت‌زدایی در برنامه‌های خود تأکید<ref>نهج البلاغه، ن۱۹، ۳۹۲.</ref> و تلاش کرد تا می‌تواند امکانات اولیه زندگی از قبیل خوراک و آب آشامیدنی و آرامش را برای مردم حوزه حکومتش فراهم کند.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک، ۲/۴۴۵؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۲/۹۹.</ref> حضرت به زندگی فقیران رسیدگی می‌کرد و گاه ناشناس به دیدار خانواده‌های محروم می‌رفت و نیازمندی‌های آنان را برطرف می‌ساخت.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۴۱/۵۲.</ref> امام‌خمینی با تصریح به اینکه امیرالمؤمنین علی(ع) برای حمایت از [[مستضعفان|محرومان]] و مظلومان حکومت را پذیرفته<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۳۷.</ref> و در طول حکومت و گاه ناشناس به وضع محرومان رسیدگی می‌کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۳۲.</ref> از کارگزاران [[نظام اسلامی]] می‌خواست خود را با سیره پیامبران(ع) و امیرالمؤمنین(ع) هماهنگ سازند و از مستضعفان و پابرهنگان حمایت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۱.</ref>

مراقبت از حیف و میل [[بیت‌المال]] و سعی در گسترش و زیادکردن ثروت عمومی مسلمانان، از اولویت‌های حکومت حضرت بود. امام‌علی(ع)، چنان‌که امام‌خمینی نیز خاطرنشان کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۶۴–۱۶۵؛ امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۱.</ref> برای کارهای شخصی از بیت‌المال استفاده نمی‌کرد<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۴۱/۱۱۹–۱۲۰.</ref> و از دختر خود که از بیت‌المال گردنبندی را به [[امانت]] گرفته بود، بازخواست کرد.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۰/۱۵۱.</ref> آن حضرت برای صرفه‌جویی در بیت‌المال به [[مسئولان و کارگزاران|کارگزاران]] سفارش می‌کرد در وقت نوشتن قلم‌ها را نازک و سطرها را نزدیک بگیرند و از نوشتن چیزهای بی‌فایده دوری کنند.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۷/۴۰۴.</ref> امام‌خمینی نیز با توجه به [[سیره امام‌علی(ع)]] مراقبت از بیت‌المال را برای همه حاکمان لازم دانسته و یادآور شده است همه آنان باید بیت‌المال مسلمانان را بزرگ شمارند و در آن تصرفات بی‌جا نکنند و از مسئولان [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]] نیز خواسته‌است در بیت‌المال صرفه‌جویی کنند که کوچک‌ترین درهم آن حساب و کتاب دارد، به‌ویژه کارمندان دولت که حقوق‌بگیر بیت‌المال‌اند در وقت و کارهای خود دقت کنند و [[روزنامه|روزنامه‌ها]] نیز بیش از مورد نیاز کاغذ مصرف نکنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۷۴–۳۷۵.</ref>