انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

در بررسی تاریخ [[علم اصول فقه]]، دوره پس از [[شیخ‌مرتضی انصاری]] را دوران تکامل‌یافته این علم می‌دانند. [[آخوندمحمدکاظم خراسانی]] در همین دوره، نقش محوری دارد؛ چنان‌که بر کتاب معروف ایشان، کفایة الاصول بیش از یکصد شرح و تعلیقه نوشته شده‌است.<ref>فضلی، دروس فی اصول الفقه الامامیه، ۱/۱۳–۲۹.</ref> امام‌خمینی درس‌های اصول فقه خود را بر پایه کفایة الاصول بیان کرده، بخشی از دیدگاه‌های خود را در کتاب انوار الهدایه، به صورت تعلیقه‌های تفصیلی نگاشته‌است.{{سخ}}

کتاب انوار الهدایه حاصل بخشی از تدریس ایشان در دوره یادشده است<ref>ذاکری، طلوع خورشید، سالشمار زندگانی امام‌خمینی قدس سره، ۱۲۳.</ref> و ایشان در دوره‌های بعدی تدریس، آن را تکمیل و در برخی نظریات خود نیز تجدید نظر کرده‌است. در پاورقی این کتاب، به این تغییرات اشاره شده‌است.<ref>←امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۳۱ و ۲/۱۸۵.</ref>

این کتاب در دو جلد تنظیم شده‌است.

جلد اول آن در قطع و ظن و شامل موضوعاتی مانند وجه شباهت مسایل قطع به [[علم کلام]]، تجری، اقسام قطع، جانشین‌شدن طرق و اصول به جای اقسام قطع، موافقت التزامی و علم اجمالی است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۳–۱۸۳.</ref> در بحث ظن نیز از امکان تعبد به أمارات، مصلحت سلوکیه، وجوه جمع میان [[حکم ظاهری]] و [[حکم واقعی|واقعی]]، تأسیس اصل در مواردی که اعتبار آن مشخص نیست، موضوع علم اصول و ادله حجیت و عدم حجیت [[خبر واحد]]، بحث شده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۸۹–۳۸۸.</ref> امام‌خمینی به دلیل بحث و مناقشه علمای علم اصول دربارهٔ به شماررفتن و نرفتن حجیت خبر واحد از مباحث علم اصول، در آستانه بحث حجیت خبر واحد، متعرض موضوع علم اصول شده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۶۷–۲۷۰.</ref>

جلد دوم دربارهٔ مباحث شک است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۷.</ref> که در آن با ارائه ترتیبی نو در تنظیم مباحث اصول، بیان وجه تقدیم [[اماره|امارات]] بر اصول، [[اصول عملیه]] و ادله آنها، دوَران امر میان تعیین و تخییر، دوَران امر میان [[واجب عینی]] و [[واجب کفایی|کفایی]]، دوَران امر میان متباینین، برخی از مباحث علم اجمالی، اشکالات بحث [[برائت]]، دوَران امر میان اقل و اکثر، دوَران امر میان مطلق و مشروط و ادله وجوب فحص، بحث و بررسی شده‌است.{{سخ}}

کتاب به شیوه تعلیقه‌نگاری است، اما امام‌خمینی به مطالب متن بسنده نکرده، به بحث و بررسی برخی مسایل مورد نظر خود پرداخته، با بیان و نقد آرای کسانی مانند شیخ انصاری، [[محمدحسین نایینی]] و [[عبدالکریم حائری یزدی]]، نظر متفاوت خود را اثبات کرده‌است. ایشان در نقل و نقد اقوال مختلف، برای پرهیز از طولانی‌شدن مباحث اصولی در هر مسئله، نظری که شایسته ارزیابی تشخیص داده، طرح کرده، با ملاحظه قلمرو بحث، آن را به نقد کشیده‌است. در این میان، بیشترین چالش علمی ایشان با نایینی است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۹۴–۲۲۱ و ۲/۱۰۵–۱۱۲، ۱۷۲–۱۹۷.</ref> در این تعلیقه، برخی دیدگاه‌های اصولی متفاوت امام‌خمینی با دیگر عالمان علم اصول نیز وجود دارد که ازجمله در بحث مراتب حکم، تجری، [[احتیاط]] و دَوَران امر میان اقل و اکثر آمده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۸–۴۷ و ۲/۸۳–۹۶، ۳۰۵–۳۱۰.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در این اثر، به مباحثی غیر از مباحث اصول فقه، مانند اختیاری یا غیر اختیاری‌بودن اراده، غیر معلّل‌بودن ذاتی، مراتب [[بهشت و جهنم]]، اصل کثرت در وجود، علت اختلاف در افراد انسانی و مسئله [[سعادت و شقاوت]] پرداخته.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۶۰–۸۸.</ref> از آمیختن این مباحث با بحث‌های اصولی و مباحث غیر مفید خودداری و به بیان مقدار ضروری آن بسنده کرده‌است<ref>مؤسسه تنظیم، مقدمه کتاب انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه تألیف امام‌خمینی، ۱/۲۱–۲۲.</ref> ایشان به برخی عالمان علم اصول -که وقت خود را صرف مسایلی بدون ثمره عملی می‌کنند- به‌شدت [[انتقاد]] کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۴۹.</ref> ایشان در بحث حجیت ظواهر، حجیت ظاهر قرآن را بر خلاف اخباری‌ها مطرح و اثبات کرده‌است؛ چنان‌که در بحث [[تحریف قرآن]]، به [[میرزاحسین نوری]]، صاحب کتاب فصل الخطاب، انتقادهای شدیدی کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۴۳–۲۴۷.</ref>

تاریخ پایان کتاب، یازدهم [[ماه رمضان|رمضان]] ۱۳۶۸ق/ ۱۵ تیر ۱۳۲۸ش است و امام‌خمینی بدون انتخاب نامی برای کتاب، کار نگارش آن را در روستای درکه شمیران به انجام رسانیده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۴۳.</ref>

برای نخستین بار در سال ۱۳۷۲ [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] این کتاب را در دو جلد با عنوان ابتکاری انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه منتشر کرده‌است. ناشر آن را بر اساس نسخه خطی مؤلف، آماده و تحقیق کرده، سپس به استخراج منابع و مآخذ -اعم از آیات، روایات، اقوال- و شرح حال رجال و آثار، و تصحیح نص و تبیین مفردات لغوی آن پرداخته، فهرست‌های مختلف را آورده‌است.<ref>مؤسسه تنظیم، مقدمه کتاب انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه تألیف امام‌خمینی، ۱/۲۲–۲۳.</ref> ناشر در مقدمه خود افزون بر توضیح روش نویسنده، دربارهٔ علم اصول کتاب‌شناسی سودمندی ارائه کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۰–۲۲.</ref>

این کتاب در جلد ۳ و ۴ «[[موسوعة الامام‌الخمینی]]» نیز در سال ۱۳۹۲به چاپ رسیده‌است.