استفتائات (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

«استفتاء» به معنای درخواست [[فتوا]] از فقیه، <ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲/۱۸۳۷.</ref> سنتی دیرینه در عرصه فقاهت و [[مرجعیت]] بوده است. عموم [[شیعیان]]، از قرن‌های نخست، مسائل جدید و مورد ابتلا را از علما و فقها سؤال می‌کرده‌اند. رسائلی با عنوان‌های جوابات المسائل الوارده از [[شیخ صدوق]] (م۳۸۱ق/ ۳۷۰ش) و جوابات اهل الموصل و المسائل السرویّه از [[شیخ مفید]] (م۴۱۳ق/ ۴۰۱ش) در این موضوع نوشته شده‌اند؛ چنان‌که جامع الشتات [[میرزای قمی]] (م۱۲۳۱ق/ ۱۱۹۵ش) نیز از آثار معروف این عرصه است.

[[امام‌خمینی]] همانند دیگر مراجع تقلید پیشین و معاصر خود، از آغاز [[مرجعیت امام خمینی|مرجعیت]] تا زمان [[رحلت امام خمینی|رحلت]]، به استفتائات مقلدان، از قشرها و طبقات مختلف مردم ایران و سایر کشورها، پاسخ داده است. ایشان در سال‌های نخست مرجعیت، خود شخصاً به استفتائات پاسخ می‌داد، اما پس از رحلت [[سیدمحسن حکیم]] در سال ۱۳۹۰ق/ ۱۳۴۹ش و افزایش شمار استفتائات، به پیشنهاد بعضی از یاران و شاگردان و موافقت ایشان «هیئت استفتائات» در [[نجف اشرف]] تشکیل شد و [[سیدعباس خاتم یزدی]]، [[سید جعفر کریمی|سیدجعفر کریمی]]، [[حسین راستی کاشانی]] و [[محمدحسن قدیری]] وظیفه پاسخگویی به پرسش‌های رسیده را بر اساس مبانی و فتاوای امام‌خمینی برعهده گرفتند. پاسخ‌ها پس از ملاحظه، تصحیح و تایید امام‌خمینی، به دست ایشان مُهر می‌شد، سپس برای سؤال‌کنندگان فرستاده می‌شد.<ref>کریمی، بایگانی مؤسسه.</ref>

از آنجاکه در آغاز مرجعیت امام‌خمینی، رونوشت یا آماری از استفتائات تهیه نشده است، شمار دقیق آنها مشخص نیست. از استفتائات انجام‌شده در سال‌های اقامت امام‌خمینی در نجف اشرف-در مقطع تشکیل هیئت استفتاء-تنها پیش‌نویس جواب که امام‌خمینی آن را ملاحظه و اصلاح کرده است، موجود می‌باشد که سیدجعفر کریمی از آنها نگهداری کرده است. از مجموع بیش از پانصد سند که حاوی یک یا چند پرسش است، نزدیک به دو هزار پاسخ ارسالی موجود است. در موارد پرشماری از این پاسخ‌ها، ملاحظه امام‌خمینی و تصحیح و تکمیل مواردی از آنها به چشم می‌خورد. نسخه‌ای از این مجموعه در [[کتابخانه تخصصی امام‌خمینی و انقلاب اسلامی|کتابخانه تخصصی امام‌خمینی و انقلاب اسلامی قم]]، موجود است. استفتائات برجای‌مانده یا به قلم ایشان است و یا هیئت استفتا؛ در عین ‌حال تمامی پاسخ‌ها به دست خود ایشان مهر شده است.<ref>بایگانی مؤسسه.</ref> در سال‌های نخست پیروزی [[انقلاب اسلامی]] نیز استفتائات به صورت منظم و کامل ثبت و ضبط نشده است؛ اما از سال ۱۳۶۰ بایگانی بزرگی از پرسش‌های شرعی و پاسخ آنها فراهم آمده است.<ref>بایگانی مؤسسه.</ref>

احکام معلولین و مجروحین، <ref>حسین مهاجر، انجمن شهید سیدمحسن مهاجر، بی‌جا، ۱۳۶۰، ۷۶ صفحه.</ref> مجموعه‌ای از فتاوای جدید امام‌خمینی، <ref>م. انصاری، تهران، حقایق، ۱۳۶۱، ۹۳ صفحه.</ref> استفتائات از حضرت امام‌خمینی، <ref>پاسدار اسلام، ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲.</ref> سیصد و هشتاد استفتاء جدید از امام امت، <ref>ع. ق، قم، مؤسسه نشر فرهنگ اهل بیت(ع)، ۱۴۰۴ق، ۱۰۰ صفحه.</ref> و مناسک حج امام‌خمینی به همراه استفتائات مربوطه، <ref>انتشارات پاسدار اسلام، چاپ ۲، ۱۴۰۴ق.</ref> احکام جبهه، <ref>علی‌محمد اسدی، مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سپاه پاسداران، ۱۳۶۲، ۲۵۵ صفحه.</ref> ره‌توشه حج، <ref>علی‌محمد اسدی، قم، جهان‌آرا، ۱۳۶۲، ۱۰۰ صفحه.</ref> رساله آموزشی، <ref>رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳، ۱۱۶ صفحه.</ref> فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان انقلاب اسلامی، <ref>سیدمحمد جزائری و سیدحمید علم‌الهدی، تهران، رجاء، ۱۳۶۴، ۲۰۷ صفحه.</ref> احکام روزه، <ref>عبدالرحیم موگهی، قم، نمایشگاه و نشر کتاب، ۱۴۱۱ق، ۱۷۶ صفحه.</ref> مناسک حج همراه با استفتائات، <ref>امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۰.</ref> احکام بانوان و مادران، <ref>عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۰، ۲۴۰ صفحه.</ref> احکام ازدواج، طبق فتاوا و نظریات حضرت امام‌خمینی، <ref>عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۰، ۱۹۶ صفحه.</ref> مناسک حج امام‌خمینی به همراه استفتائات مربوطه، <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ ۱، ۱۳۷۰.</ref> تازه‌های احکام، مشتمل بر پرسش‌ها و پاسخ‌های فقهی، <ref>محمدحسن موحدی ساوجی، قم، ‌مرکز نشر علوم دانشگاهی و معارف اسلامی فاضل، ۱۳۷۳، ۲۴۳ صفحه.</ref> استفتائات رزمندگان، <ref>علی‌ شیرازی، کرمان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمان و لشکر ۴۱ ثارالله، ۱۳۷۶، ۸۴ صفحه.</ref> احکام تقلید و اجتهاد، مطابق با فتاوا و نظریات حضرت امام‌خمینی، <ref>عبدالرحیم موگهی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶، ۲۳۴ صفحه.</ref> استفتائات اختصاصی بانوان مطابق با فتاوا و نظرات حضرت امام‌خمینی، <ref>حسین متقی، قم، زائر، ۱۳۷۸، ۶۳ صفحه.</ref> احکام روابط زن و شوهر و مسائل اجتماعی آنان، <ref>سیدحجت موسوی خویی، قم، مؤلف، ۱۳۷۸، ۱۷۲ صفحه.</ref> مناسک حج مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله العظمی امام‌خمینی، با حواشی مراجع معظم تقلید<ref>حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، قم، مشعر، ۱۳۷۸، ۵۴۳ صفحه.</ref> کتابی که پیش از این بارها چاپ شده بود-احکام خانواده، مطابق با فتاوای حضرت امام‌خمینی، <ref>عبدالرحیم موگهی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۹، ۳۵۹ صفحه.</ref> آموزش فقه، <ref>محمدحسین فلاح‌زاده، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۹، ۴۴۶ صفحه.</ref> بر کرانه فقه، استفتائات جدید پیرامون روزه و تقلید، <ref>سیدحجت موسوی خویی، قم، بخشایش، ۱۳۷۹، ۲۴۰ صفحه.</ref> مجموعه‌ای نو و جامع در احکام بانوان، <ref>احمد دانایی، قم، سعید نوین، ۱۳۸۰، ۱۷۶ صفحه.</ref> ره‌توشه سفر، احکام شرعی ویژه مسافران خارج از کشور.<ref>محمد انجم شعاع، قم، مؤسسه فرهنگی خادم‌الرضا(ع)، ۱۳۸۰، ۲۰۲ صفحه.</ref>

[[دفتر انتشارات اسلامی]]، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز مجموعه‌ای از استفتائات امام‌خمینی را در سه جلد منتشر کرده است؛ جلد اول دربردارنده ۱۵۹۴ استفتاء است و در زمان حیات امام‌خمینی منتشر شده، ولی جلد دوم با ۱۲۴۳ استفتاء و جلد سوم با ۱۵۲۷ استفتاء پس از [[ارتحال امام‌خمینی|درگذشت ایشان]] در دو مرحله انتشار یافته است. ناشر در مقدمه جلد اول که در سال ۱۳۶۶ انتشار یافته، تاریخ استفتائات منتشرشده را سال‌های ۱۳۶۰-۱۳۶۲ و هم‌زمان با سال‌های آغازین پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] و فضای انقلابی-مذهبی آن زمان معرفی می‌کند.<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۳-۴.</ref>

[[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] ‌همه اسناد موجود استفتائات را در سال ۱۳۹۲ و در ده جلد تدوین کرده و در مجموعه آثار امام‌خمینی با عنوان «[[موسوعة الامام‌الخمینی]]» از جلد ۳۲ تا ۴۱ منتشر کرده است. این مجموعه، فراهم‌آمده از ۱۱۲۱۸ سند موجود در [[دفتر امام‌خمینی]] است که بیشتر آنها مربوط به پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] است. در این مجموعه تلاش شده چینش استفتائات بر اساس ابواب و مسائل [[تحریر الوسیله]] باشد؛ همچنین بر عناوین امام‌خمینی، تحریر الوسیله، عناوین دیگری برای گویایی بیشتر به آن اضافه شده است. اما استفتائاتی که ذیل ابواب تحریر الوسیله قرار نگرفته‌اند، در بخش پایانی جلد دهم، با عناوینی مناسب و به صورت ضمیمه آورده شد‌ه‌اند.

۱۳۸ استفتاء در مجموعه سه جلدی جامعه مدرسین وجود دارد که اسناد آنها در بایگانی دفتر امام‌خمینی یافت نشده‌اند؛ از این‌رو در مجموعه ده جلدی با علامت ستاره مشخص شده‌اند. تمامی استفتائات موجود در [[صحیفه امام]] نیز در این مجموعه آمد‌ه‌اند؛ همچنین استفتائاتی که از افراد حقیقی به ‌دست آمده‌اند، به آنها افزوده شده‌اند. در این مجموعه، با رعایت اصل [[امانت و امانتداری|امانتداری]]، پرسش‌ها و پاسخ‌های امام‌خمینی تنها ویرایش صوری و اطلاعات شخصی افراد نیز از پرسش‌ها حذف شده‌اند؛ هرچند اطلاعات افراد معروفی مانند [[سیدموسی شبیری زنجانی]]، [[سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی]]، [[یوسف صانعی]] و مسئولان نهادهای حکومتی آمده است.

 

* حسینعلی رحمتی، مقاله «[https://books.khomeini.ir/books/10001/680/ استفتائات]»، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۱، ص۶۸۰-۶۸۲.