فروع العلم الاجمالی (رساله): تفاوت میان نسخه‌ها

فروع العلم الإجمالی، رساله فقهی [[امام‌خمینی]] در تبیین هفت مسئله از فروع [[علم اجمالی]]؛ عربی.

نخستین بار [[سیدمحمدکاظم یزدی طباطبایی]] در [[کتاب العروة الوثقی]] در پایان مباحث مربوط به شک در نماز، ۶۷ مسئله متفرقه مرتبط را مطرح کرده است.<ref>یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۳/۳۲۲–۳۹۶.</ref> فقهای پس از وی نیز به‌طور معمول، پس از بیان مسائل شک در [[نماز]]، مسائلی را با عنوان «فروع علم اجمالی» مطرح کرده‌اند.<ref>بروجردی، نهایة التقریر، ۳/۸۱.</ref> ویژگی این مسائل آن است که همگی مربوط به شک در نماز و عمدتاً همراه با علم اجمالی هستند<ref>بروجردی، نهایة التقریر، ۳/۸۱.</ref>؛ به همین سبب این مباحث به «فروع العلم الاجمالی» معروف شده‌اند. این موضوع از مصادیق بحث علم اجمالی در [[اصول فقه]] به‌شمار می‌آید و به علت فراوانی صورت‌های مختلف و پیچیدگی مباحث، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ از این‌رو بررسی این مباحث نشان‌دهنده مهارت و قوّت علمی فقیه است.<ref>متین، آشنایی با مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۳۰۰.</ref>

[[امام‌خمینی]] در پایان سال تحصیلی ۱۳۷۵ق/ ۱۳۳۵ش و در فاصله یک ماه مانده به تابستان، پس از پایان یافتن مبحث اصول، بحث فروع علم اجمالی را آغاز کرده، هم‌زمان به نوشتن آن پرداخته است؛ ولی برای تکمیل نوشته‌های خود فرصتی به دست نیاورده است.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۲.</ref> ایشان در این بحث تنها به هفت مسئله اول از مسائل یادشده در این رساله ۵۵ صفحه‌ای پرداخته است. البته ایشان در [[تحریر الوسیله|کتاب تحریر الوسیله]] نزدیک به چهل مسئله از مسائل فروع علم اجمالی را ذکر کرده است.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۲۰۳–۲۱۰.</ref>

مسئله اول و دوم رساله دربارهٔ شک در اصل [[نمازهای یومیه]] و تردید در جابه‌جایی آنها است. در این دو مسئله صورت‌های مختلف شک میان نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا بررسی شده است. امام‌خمینی نخست ۳۶ صورت برای این مسئله ترسیم و در ادامه چند فرض مهم را به‌تفصیل بحث و بررسی می‌کند.<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۹۹–۱۰۷.</ref>

مسئله سوم دربارهٔ تکلیف نمازگزاری است که سجده‌های دو رکعت نمازش را انجام نداده است. دو صورت عمده برای این فرع ذکر شده است؛ یکی صورتی که نمازگزار در میانه نماز متوجه ترک دو سجده شود و دیگر پس از نماز. حکم صورت دوم، مبتنی بر تحقیق دربارهٔ سلام نماز است که آیا سلام نماز به منزله انصراف از نماز تلقی می‌شود یا نه؟ امام‌خمینی به همین مناسبت، بحث [[سلام نماز]] را به‌تفصیل بررسی کرده است.<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۱۲–۱۲۲.</ref>

مسئله پنجم، بیان حکم موردی است که نمازگزار شک کند آنچه می‌خواند رکعت آخر نماز ظهر است یا رکعت اول نماز عصر که در دو صورت وقوع شک در [[وقت مشترک]] و [[وقت مختص]] عصر، بررسی شده است<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۳۳–۱۳۷.</ref> و مسئله ششم، وظیفه نمازگزاری را بیان می‌کند که در نماز عشا، میان سه و چهار شک کند و هم‌زمان متوجه شود نماز مغرب را نخوانده است.<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۳۸–۱۴۲.</ref>

مسئله هفتم نیز بیانگر وظیفه نمازگزار است؛ هنگامی که در نماز عصر متوجه شود یک رکعت از نماز ظهر را نخوانده است.<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۴۳–۱۵۳.</ref> امام‌خمینی با استناد به روایات و مباحث و [[قواعد فقهی]] و اصولی، به استخراج احکام فقهی این موارد پرداخته، در ضمن آنها، نظریات برخی فقها، ازجمله: [[سیدمحمدکاظم یزدی طباطبایی]]، [[آقاضیاءالدین عراقی]] و [[عبدالکریم حائری یزدی]] را متعرض شده، بررسی و نقد کرده است.<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۱۱۱، ۱۱۸، ۱۲۰ و ۱۵۰.</ref>