عبدالله جوادی آملی: تفاوت میان نسخه‌ها

عبدالله جوادی آملی در سال ۱۳۱۲ در خانواده‌ای روحانی در [[آمل]] متولد شد. پدرش میرزاابوالحسن آملی آقاجانی از علمای آمل بود.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۸.</ref> در پی علاقه فرزند و تشویق پدر، جوادی آملی پس از تحصیلات ششم ابتدایی، مشغول به تحصیل علوم دینی شد و به توصیه پدر نزد ابوالقاسم فرسیو ادبیات عربی و فارسی را فرا گرفت.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۲۴.</ref>{{سخ}}

وی در سال ۱۳۲۵ به مدرسه مسجد جامع آمل و سپس به مدرسه امام‌حسن عسکری(ع) وارد شد.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۳۹؛ جوادی آملی، میراث ماندگار، ۱۳۳.</ref> جوادی آملی تا سال ۱۳۲۹ در مدارس یادشده نزد پدر، ضیاءالدین آملی؛ فرزند محمدتقی آملی، میرزامهدی غروی، عزیزالله طبرسی و استادان دیگر دروس مقدماتی و متوسطه را تکمیل کرد.<ref>لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۶۸–۵۶۹؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۳۷.</ref> و در شهریور ۱۳۲۹ با [[مشورت]] محمدتقی آملی وارد [[مدرسه مروی تهران]] شد.<ref>جوادی آملی، میراث ماندگار، ۱۳۳؛ مرکز نشر اسراء، ۵۴.</ref> و دروس سطح عالی حوزه را نزد [[سیدعباس فشارکی]] و [[اسماعیل جاپلقی]] فرا گرفت.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۶۰؛ لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۷۴.</ref>{{سخ}}

جوادی آملی در شهریور ۱۳۳۴ به [[حوزه علمیه قم]] رفت و در درس خارج [[سیدحسین بروجردی]] و امام‌خمینی حاضر شد.<ref>مرکز نشر اسراء، ۹۷–۹۸؛ جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۴۳.</ref> استادِ اصلی وی در فقه [[سیدمحمد محقق داماد]] بود که به مدت دوازده سال از او بهره برد.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۹۸.</ref> وی تقریرات درس این استاد را در موضوع [[حج]] و [[خمس]] نوشته و منتشر کرده‌است. جوادی آملی در طی هفت سال یک دوره کاملِ درسِ خارج اصول را از محضر امام‌خمینی فرا گرفت.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۹۸؛ جوادی آملی، میراث ماندگار، ۱۳۶.</ref> همچنین در حکمت، عرفان و [[تفسیر]] بیش از ۲۵ سال در درس [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] شرکت کرد و در بحث‌های تفسیری و پاسخ به نامه‌ها با ایشان همکاری داشت.<ref>لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۷۹؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۱۶–۱۳۶.</ref>

منش و رفتار امام‌خمینی و حضور جوادی آملی در درس ایشان و ارتباط با مبارزان، وی را در مسیر مبارزه قرار داد. او در دوازدهم محرم ۱۳۸۲ق مصادف با [[قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲|حادثه قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]] برای خیزش مردم آمل و بستن بازار این شهر تلاش زیادی کرد.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۹۶.</ref> و طی سخنرانی به دفاع از امام‌خمینی و حرکت انقلابی مردم و افشای ستم [[حکومت پهلوی]] پرداخت. این مسئله موجب شد [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) او را تعقیب کند؛ ولی با همکاری مردم آمل از دست مأموران رژیم رهایی یافت.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۹۷.</ref> وی به همین دلیل چندین بار ممنوع‌المنبر شد که یک بار آن در جریان قتل [[حسنعلی منصور]] نخست‌وزیر وقت رژیم پهلوی بود. او همچنین چندبار در اداره ساواک ساری یا شهربانی آمل به دلیل ترویج افکار امام‌خمینی بازجویی و تهدید شد.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۹۲؛ لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۸۳.</ref>

جوادی آملی همراه علمای مازندران در سال ۱۳۴۴ طی نامه‌ای به [[امیرعباس هویدا]]، نخست‌وزیر وقت، به ادامه [[تبعید امام‌خمینی]] اعتراض و از مقام مرجعیت ایشان دفاع کرد.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۵۸–۱۶۰.</ref> وی همچنین [[پیام‌ها و اعلامیه‌های امام‌خمینی|اعلامیه‌ها، پیام‌ها]] و سخنان بیدارکننده امام‌خمینی را به گوش مردم می‌رسانید و در نشر و تبلیغ اندیشه‌های ایشان اهتمام می‌ورزید و فتاوای ایشان را در جاهای مختلف بازگو می‌کرد و علاقه‌مندان را به [[تقلید]] از ایشان ترغیب می‌کرد.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۹۱.</ref> و با تبیین اندیشه‌های امام‌خمینی و تربیت نیروهای فکری، در برابر افکار الحادی که در نواحی شمالی کشور رایج بود مبارزه می‌کرد<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۹۹؛ لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۸۴.</ref> با ادامه مبارزات امام‌خمینی و گسترش تظاهرات مردمی، ازجمله مردم شهرستان آمل در سال ۱۳۵۷ جوادی آملی در پاییز این سال برای شرکت در [[تظاهرات]] درس‌های [[حوزه علمیه قم]] را تعطیل کرد و به آمل رفت. بر اثر تلاش ایشان و علمای آمل، مردم آن شهر به شکل جدّی و همه‌جانبه در عرصه‌های [[انقلاب اسلامی]] حاضر شدند. ایشان مسئولیت تنظیم قطعنامه راهپیمایی، سازماندهی و نظارت بر ستاد برگزاری مراسم را نیز بر عهده داشت.<ref>لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۸۳؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۹۹.</ref>

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جوادی آملی در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۵۸ با حکم امام‌خمینی، به سمت ریاست [[دادگاه‌های انقلاب اسلامی|دادگاه‌های انقلاب]] و حاکم شرع آمل منصوب شد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۶۴.</ref> چنان‌که منتخب مردم مازندران در [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] شد و در تدوین [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]] شرکت داشت<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۲۰۰.</ref> وی همچنین در شورای عالی قضایی عضویت داشت.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۲۰۱.</ref> و تدوین لوایح قضایی به‌ویژه تهیه و تدوین لایحه قصاص در پاسخ به ایراد برخی افراد و گروه‌ها دربارهٔ حکم [[قصاص]] به درخواست ایشان از امام‌خمینی<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۹/۱۸۰.</ref> و دفاع از آن با کمک [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، از کارهای فقهی ـ قضایی ایشان در شورای یادشده است.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۲۰۰–۲۰۳؛ لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۸۴.</ref>

رابطه جوادی آملی با امام‌خمینی به سال‌های نخست ورود وی به [[قم]] و حضوریافتن در درس اصول امام‌خمینی بر می‌گردد. وی امام‌خمینی را حکیمی قوی و عارفی نیرومند یافت که مسائل اصولی را استوار، معقول و متقن ارائه می‌کرد.<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۴۳.</ref> او که امام‌خمینی را در زمینه‌های علمی و سیاسی از دیگر علما اعلم می‌دانست، بر این باور بود که اندیشه‌های ایشان آسمانی است، حصرها را شکسته، [[علوم]] و معارف اسلامی را از انزوا رهانیده و وارد عرصه زندگی مردم کرده‌است.<ref>جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، ۱/۲۰.</ref> به عقیده وی [[تقوا]]، آزادمنشی و استقلال فکری امام‌خمینی از روح بلند حکیمانه او حکایت داشت<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۶۰–۱۶۶؛ لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۷۹.</ref> که با [[اخلاص]] عمل به مقام منیع و مرحله والای محبت رسیده بود؛<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۶۴.</ref> به همین دلیل صیانت از دین را نه تنها فهمیده بود، بلکه دریافت کرده بود و آن را وظیفه خود می‌دانست<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۹۳–۹۴.</ref> و باور کرده بود زمامداری و رهبری مردم سکه‌ای دو روست که یک وجه آن خلافت الهی است و وجه دیگرش متاع ناچیز دنیایی<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۹۴.</ref> بر همین اساس امام‌خمینی با نگاه به وجه خلافت‌اللهی، شریعت و دیانت را عین سیاست خواند و حقیقت و طریقت را به سیاست تفسیر کرد.<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۱۰۴.</ref>{{سخ}}

جوادی آملی که امام‌خمینی را جامع علوم عقلی و نقلی و اعلم می‌دانست<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۴/۸۷.</ref> تأکید کرده‌است که ایشان در حوزه، شخص حکیم و فقیه آگاه و عاملی بود که در میان علمای ربانی به مانند ستاره فروزانْ تمامِ رفتار، گفتار، کردار، قیام و قعودش با حُسن فعلی و فاعلیِ عادلانه همراه بود<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲۲؛ مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۶۰–۱۶۱.</ref> که جان‌ها را احیا کرد و فداکاری، تبعید و حبس برای احیای ارزش‌ها را در میان اقشار مردم، متداول ساخت.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۶۹.</ref> به باور وی، امام‌خمینی سخنگوی [[قرآن]] و [[اهل بیت(ع)|عترت]] بود و این دو را از غربت و هجرت بیرون آورد.<ref>مرکز نشر اسراء، مهر استاد، ۱۶۹؛ جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۵۰.</ref> و [[خداوند]] نیز ایشان را با [[امداد غیبی|امدادهای غیبی]] هدایت کرد<ref>لطیفی، جوادی آملی، ۳/۵۸۰.</ref>

به اعتقاد جوادی آملی مهم‌ترین عامل محبوبیت امام‌خمینی در میان مردم، نوع هدایت و رهبری و اطمینان وی به مردم بود که در پیروزی انقلاب اسلامی مؤثر واقع شد.<ref>گلی زواره، فرازهای فروزان، ۵۱۷.</ref> امام‌خمینی برای انهدام [[طاغوت]] و کشف نقاب از [[اسلام ناب محمدی|اسلامِ ناب محمدی]] جز رضای خداوند هدفی نداشت و به امور [[جامعه اسلامی]] اهتمام می‌ورزید؛<ref>جوادی آملی، سرگذشتهای ویژه، ۴/۱۰–۱۱.</ref>؛ به همین دلیل در انتخابات [[انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] طی اعلامیه‌ای [[محمدرضا پهلوی]] و دولتِ او را عوام خطاب کرد. خواندن این اعلامیه امام‌خمینی حتی برای مراجع نیز رعب‌آور بود.<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۴۶.</ref> این اعلامیه جان تازه‌ای در سطح حوزه علمیه و تمام ایران دمید.<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۴۷.</ref> و سیره شهادت‌طلبی و مبارزه در راه دین را بار دیگر در حوزه زنده کرد؛<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۴۹.</ref> حال آنکه علمای دیگر بر اثر شدت خفقان جز «توسل» راه دیگری نمی‌شناختند.<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۵۲.</ref>{{سخ}}

جوادی آملی خاطرنشان کرده‌است که امام‌خمینی با اتکا به خداوند مبارزه خود را از [[حوزه علمیه قم]] آغاز کرد و در برابر رژیم [[طاغوت]] ایستاد؛<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۵۲.</ref> و سیر تحول را در میان علمای دین و جامعه ایجاد کرد؛<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۲۴۴.</ref> بنابراین فرق امام‌خمینی با علمای دیگر، از نظر جوادی آملی در این بود که آنان از مردم می‌خواستند قیام و حرکت کنند و آنان حمایت می‌کنند؛ اما امام‌خمینی تأکید داشت که او حرکت کرده‌است و مردم نیز می‌توانند قیام کنند<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۲۵۳.</ref> این سخن امام‌خمینی برای همه تازگی داشت که با الگوپذیری از [[نهضت عاشورای حسینی]] برای حفظ عزت و استقلال مسلمانان ایران و جهان تلاش می‌کرد که توانست [[نظام سلطنتی|رژیم شاهنشاهی]] را ساقط کند<ref>جوادی آملی، بنیان مرصوص، ۴۱؛ جوادی آملی، شکوفایی عقل، ۲۲۵.</ref>{{سخ}}

با توجه به جایگاه بالای علمی جوادی آملی و شناخت امام‌خمینی از وی، ایشان، در ۱۳ دی ۱۳۶۷، او را در صدر هیئتی به نمایندگی خود به مسکو فرستاد تا پیام مهم ایشان را به [[میخائیل گورباچف]] آخرین رهبر [[اتحاد جماهیر شوروی]] در دعوت وی به مطالعه و تحقیق دربارهٔ [[اسلام]] ابلاغ کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۲۶.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|نامه به میخائیل گورباچف}}

جوادی آملی پس از بازگشت از سفر به مسکو، شرح مبسوطی بر پیام امام‌خمینی به گورباچف نوشت که [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] آن را با عنوان [[آوای توحید (کتاب)|آوای توحید]] در سال ۱۳۷۳ به چاپ رسانید.

جوادی آملی به عنوان یک فیلسوف، فقیه و مفسّر برجسته، علاوه بر تدریس علوم عقلی و مباحث فقهی و تفسیری و تربیت شاگردان فراوان، تاکنون (۱۳۹۸) حدود دویست جلد کتاب تألیف کرده‌است. برخی از مهم‌ترین آثار علمی ایشان عبارت است از:

# تفسیر ترتیبی و بسیار گسترده تسنیم.

# تفسیر موضوعی قرآن، ولایت در قرآن.

# قرآن حکیم از منظر امام‌رضا(ع).

# نزاهت قرآن از تحریف.

# [[مقدمه‌ای بر سرالصلوة امام‌خمینی|مقدمه‌ای بر سرّ الصلوة امام‌خمینی]].

# ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره).

# رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه).

# شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی.

# عقل در هندسه معرفت دینی، انتظار بشر از دین.

# بنیان مرصوص.

# حکمت عبادات.

# وحدت جوامع در نهج البلاغه.

# حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه.

# ولایت فقیه.

# سروش هدایت.

# سرچشمه اندیشه.

# مفاتیح الحیاة.

# بنیاد بین‌المللی.

 

* غلامرضا گلی زواره، [https://books.khomeini.ir/books/10004/181/ «عبدالله جوادی آملی»]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۱۸۱–۱۸۵.