غائله چهارده اسفند: تفاوت میان نسخه‌ها

'''غائله چهارده اسفند'''، رویارویی آشکار موافقان و مخالفان [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]]، نخستین [[رئیس‌جمهور]] [[کشور ایران|ایران]] و پیامدهای آن.

[[انقلاب اسلامی ایران]] که در [[۲۲ بهمن ۱۳۵۷]] به رهبری [[امام‌خمینی]] و همراهی روحانیان و عموم مردم به پیروزی رسید، مانند بسیاری از انقلاب‌های دیگر، چندین گروه، طبقه و حزب با عقاید ناهمگون را متحد ساخت. این اتحاد با وجود توصیه‌های مؤکد امام‌خمینی بر حفظ [[وحدت]] نیروهای حاضر در انقلاب که به‌ویژه در آستانه پیروزی و پس از آن روزبه‌روز افزایش می‌یافتند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۱۱؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۵۲؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۹۴؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۷؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۴۷، ۴۶۶.</ref> پس از پیروزی چندان نپایید و رویدادهای ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ و تا تیر ۱۳۶۰ در ایران، موجب شکل‌گیری مرزبندی‌های جدیدی میان نیروهای حاضر در انقلاب شد.{{ببینید|متن=ببینید|سازمان مجاهدین خلق ایران|حزب جمهوری خلق مسلمان}}{{سخ}}

یکی از تأثیرگذارترین مرزبندی‌های پس از پیروزی، میان [[حزب جمهوری اسلامی]] با محوریت گروهی از روحانیان بلندپایه (خط امام) و گروه‌های دیگر مانند [[دولت موقت]]، گروه‌های معارض و مخالف و سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور به‌وجود آمد. قدرت نفوذ بالای حزب جمهوری اسلامی در نیروهای مردمی و نهادهای مختلف انقلاب و نیز حمایت برخی گروه‌های اسلام‌گرا مانند [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]]، [[سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی]] و انجمن‌های اسلامی از این حزب، موجب موفقیت و ایفای نقش محوری آن در تحولات دوران گذار شد.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی، ۱/۳۹۴؛ میرسلیم، جریان‏شناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۱۴۵ـ۱۴۶.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|حزب جمهوری اسلامی}} چهاردهم اسفند ۱۳۵۹، یکی از مقاطع شاخص در مرزبندی میان نیروهای مختلف سیاسی وقت بود که در تنشی آشکار میان موافقان و مخالفان نخستین رئیس‌جمهور ایران، بروز یافت.

نخستین برخورد فکری میان سیدابوالحسن بنی‌صدر و روحانیان به‌ویژه حزب جمهوری اسلامی، در [[مجلس خبرگان قانون اساسی]]، به‌ویژه در بررسی اصل پنجم با موضوع [[ولایت فقیه]] روی داد.<ref>بنی‌صدر، اولین رئیس‌جمهور، ۹۱ـ۹۲؛ حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۵۵ـ۱۵۷؛ انقلاب اسلامی، روزنامه، ۱/۷/۱۳۵۸، ۴.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|مجلس خبرگان قانون اساسی}} همچنین وجود نهادهای مختلف انقلاب و فعالیت گسترده آنها،<ref>بنی‌صدر، نامه‌ها، ۲۸ـ۳۲.</ref> تصرّف [[سفارت امریکا]]، حل و فصل مشکل گروگان‌های امریکایی و مسئولیت آن، از اختلافات مهم میان بنی‌صدر و مخالفان او بود.<ref>بنی‌صدر، خاطرات، ۲۹۷ـ۳۰۰؛ فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی، ۱/۳۲۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|تسخیر لانه جاسوسی امریکا}}{{سخ}}

بنی‌صدر حزب جمهوری اسلامی را به بی‌برنامگی، انحصارطلبی، قدرت‌طلبی و استفاده از پوشش حزب برای این منظور، استفاده از شیوه‌های تخریبی برای از میدان به‌درکردن رقبا، تلاش برای ایجاد استبداد حزبی در کشور و رعایت‌نکردن [[اخلاق اسلامی]] متهم می‌کرد.<ref>بنی‌صدر، اولین رئیس‌جمهور، ۹۷ـ۱۰۰ و ۱۱۳.</ref> در برابر، اعضای حزب و مخالفان نیز بنی‌صدر را به داشتن کیش شخصیت، خودبزرگ‌بینی بیش از حد، خودمحوری، تحقیر و افترازدن به مخالفان، بدبینی و [[سوء ظن]] شدید به حزب و افراد حزب، تک‌روی، اعتقادنداشتن به ظواهر شرع، بی‌اعتقادی به ولایت فقیه، تفکر لیبرالی و غیر مکتبی‌بودن متهم می‌کردند.<ref>بنی‌صدر، اولین رئیس‌جمهور، ۸۷؛ حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۲۷ـ۱۲۸، ۱۳۱ـ۱۳۲، ۱۳۶، ۱۴۲ و ۱۵۴ـ۱۵۵.</ref>{{سخ}}

بنی‌صدر پس از در دست‌گرفتن پست ریاست‌جمهوری، در نخستین مصاحبه مطبوعاتی که مواضع خود درباره مسائل کشور را در آن مطرح کرد، تأکید کرد تسلیم قوه قهریه هیچ گروه سیاسی نخواهد شد.<ref>انقلاب اسلامی، روزنامه، ۸/۱۱/۱۳۵۸، ۱ و ۳؛ کیهان، روزنامه، ۸/۱۱/۱۳۵۸، ۳.</ref> در عین حال وی نخستین وظیفه رئیس‌جمهور را ایجاد تفاهم در کشور می‌دانست.<ref>انقلاب اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۱/۱۳۵۸، ۹.</ref> در برابر، [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] [[رئیس دیوان عالی کشور]] در عین تأکید بر اطاعت از فرمان امام‌خمینی بر حمایت از رئیس‌جمهور، انتقاد از اشتباهات او را منتفی ندانست.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۱/۱۱/۱۳۵۸، ۴.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در [[حکم تنفیذ ریاست‌جمهوری]] بنی‌صدر در ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ ضمن اشاره به این نکته که تنفیذ رأی مردم از جانب ایشان، محدود به تخلف‌نکردن بنی‌صدر از احکام اسلام و پیروی از [[قانون اساسی]] است، از قشرهای مختلف و احزاب سیاسی نیز درخواست کرد در شرایط حساس کشور و تا زمانی که رئیس‌جمهور بر محور عدل حرکت می‌کند، با حسن‌نیت به پشتیبانی از وی بپردازند و از تفرقه، اختلاف و کارشکنی پرهیز کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۳۹ـ۱۴۰.</ref> ایشان همچنین در مراسم تنفیذ، در سخنان کوتاهی، دنیادوستی را سرمنشأ همه اشتباهات دانست و ضمن فانی‌خواندن مقامات دنیوی، غرورنداشتن و تفاوت در رفتار میان پیش و پس از کسب مقام را به بنی‌صدر و دیگر مقامات لشکری و کشوری توصیه کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۱ـ۱۴۲؛ انقلاب اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۱/۱۳۵۸، ۹.</ref>{{سخ}}

پس از پیروزی بنی‌صدر در انتخابات، به هدف تثبیت موقعیت وی، امام‌خمینی ریاست شورای انقلاب<ref>کیهان، روزنامه، ۲۸/۴/۱۳۵۹، ۱۶.</ref> و [[فرماندهی کل قوا]] را به وی سپرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۷.</ref> بنی‌صدر همچنین در اردیبهشت ۱۳۵۹ در نامه‌ای به امام‌خمینی، تفویض برخی اختیارات ازجمله انتخاب [[نخست‌وزیر]] با تصویب امام‌خمینی، در اختیار و به فرمان بودن قوای انتظامی و آزادی مطبوعات در حدود قانون را از ایشان درخواست کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۶؛ بنی‌صدر، نامه‌ها، ۱۸.</ref> که با موافقت امام‌خمینی همراه شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۶.</ref>{{سخ}}

پس از پیروزی چشمگیر ائتلاف حزب جمهوری اسلامی در مرحله اول انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی{{ببینید|متن=ببینید|مجلس شورای اسلامی}} بنی‌صدر انتخابات را ناسالم خواند و حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی را به تقلب گسترده متهم کرد.<ref>انقلاب اسلامی، روزنامه، ۲۵/۱۲/۱۳۵۸، ۱ و ۲؛ بنی‌صدر، خاطرات، ۲۶۴.</ref>. پس از آغاز به کار مجلس نیز انتخاب نخست‌وزیر و تشکیل دولت، موضوع جدی اختلافات شد.<ref>یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، ۲/۳۹۶؛ بنی‌صدر، خاطرات، ۲۶۳ـ۲۶۴.</ref> بنی‌صدر در نامه‌ای به امام‌خمینی، فرزند ایشان را مناسب‌ترین فرد برای پست نخست‌وزیری دانست و موافقت امام‌خمینی را خواستار شد؛<ref>کیهان، روزنامه، ۱/۵/۱۳۵۹، ۱۶.</ref> و ایشان در پاسخ با رد این درخواست، بر دخالت‌نکردن منسوبان خود در این امور تأکید کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۶.</ref>{{سخ}}

پس از آغاز به کار نخست‌وزیر، مهم‌ترین محورهای اختلاف نظر میان وی و رئیس‌جمهور، مواردی مانند انتصابات در پاره‌ای از وزارتخانه‌ها، تعیین وزرای دولت (به‌ویژه در وزارتخانه‌های مهم امور خارجه، بازرگانی و اقتصاد و دارایی)، تفسیر قانون اساسی و حدود مسئولیت رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر در برابر ملت و مجلس و واگذاری حساب ۸۸۸ ریاست‌جمهوری برای کمک به جنگ‌زدگان به دولت بود.<ref>صابری، مکاتبات شهید رجایی، ۹۸ـ۱۱۴، ۱۲۴ـ۱۲۶، ۱۲۹ـ۱۳۵ و ۲۱۹ـ۲۳۴.</ref> بنی‌صدر پس از به تفاهم‌نرسیدن با نخست‌وزیر درباره انتخاب وزرا، نامه‌ای به امام‌خمینی در ۱۱/۶/۱۳۵۹ نوشت و نظر ایشان را جویا شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۷۵.</ref> ایشان در پاسخ با توصیه مجدد به تفاهم، از دخالت بیشتر در موضوع پرهیز کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۷۵.</ref>{{سخ}}

در پی اختلافات مربوط به معرفی هیئت دولت به مجلس، سخنان بنی‌صدر در ۱۷/۶/۱۳۵۹ در میدان شهدای تهران، منشأ بسیاری از تحولات بعدی شد. وی با اشارات و کنایات روشن، به رؤسای قوای [[قوه مقننه|مقننه]] و [[قوه قضاییه|قضاییه]] و روحانیان خط امام که منتقد او بودند، حمله کرد و با انتقاد از تلاش گروه مخالف در تصاحب رهبری همه نهادهای انقلاب، مهم‌ترین مشخصه خط امام را احترام به خواست مردم برشمرد.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۸/۶/۱۳۵۹، ۱ و ۲۰؛ یوسفی اشکوری، سیری در زندگی، ۲/۳۹۸.</ref> این سخنان با واکنش صریح و انتقادی نخست‌وزیر، مسئولان حزب جمهوری اسلامی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی مواجه شد.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۹/۶/۱۳۵۹، ۱.</ref>{{سخ}}

بنی‌صدر در نامه‌ای خطاب به امام‌خمینی در ۹/۸/۱۳۵۹، ضمن شرح وضع ناگوار کشور، به تفاهم‌ نداشتن خود با جریان اسلامی اشاره کرد و با ذکر تمام موارد اختلاف دیدگاه‌های خود و مخالفان در مسائل مهم اقتصادی و جنگ تحمیلی و رابطه با [[امریکا]] و غیر آن به صراحت تأکید کرد هیچ‌یک از روش‌های جریان اسلامی را طبق اصول علمی نمی‌داند. او همچنین با متهم‌کردن دولت رجایی و نمایندگان امام‌خمینی در رادیو و تلویزیون به بی‌لیاقتی و بی‌کفایتی، تلویحاً درخواست کنارگذاشتن این افراد و نیز بازگذاشتن دست فرمانده کل قوا در مسئله [[جنگ]] را مطرح کرد.<ref>بنی‌صدر، نامه‌ها، ۹۶ـ۹۹.</ref> مخالفت با تشکیل [[شورای عالی قضایی]] که به نظر بنی‌صدر غیر قانونی بود نیز از محورهای مهم اختلاف بود.<ref>بنی‌صدر، نامه‌ها، ۱۱۳؛ بنی‌صدر، خیانت به امید، ۴۸۴.</ref>{{سخ}}

برخلاف سفارش امام‌خمینی، بنی‌صدر به نقد و مخالفت خود در سخنرانی‌های مختلف ادامه داد.<ref>بنی‌صدر، خیانت به امید، ۴۸۴ـ۴۸۵.</ref> او در سخنرانی [[روز عاشورا]] در [[میدان آزادی]]، با انتقاد از وجود زندان‌های شش‌گانه در نهادهای مختلف و اِعمالِ خلاف قانون شکنجه در آنها، گلایه‌های روز هفدهم شهریور را از سر ناچاری و رسیدن کارد به استخوان دانست.<ref>بنی‌صدر، خاطرات، ۲۵۷ـ۲۵۸؛ کیهان، روزنامه، ۲۹/۸/۱۳۵۹، ۱ و ۱۱؛ مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۲/۵۱۹.</ref> با ادامه جنجال شکنجه در روزنامه‌ها به‌ویژه نشریات گروه‌های مخالف<ref>مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۲/۵۱۹ـ۵۲۰.</ref> امام‌خمینی هیئتی را مأمور بررسی و گزارش از وضعیت زندان‌های کشور کرد. این هیئت وجود شکنجه در زندان‌ها را تکذیب کرد و تنها موارد معدودی از سوی افراد غیر مسئول گزارش شد.<ref>مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۵۲۰؛ موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، ۳۳۶ـ۳۳۷.</ref>{{سخ}}

با وجود گسترش ابعاد جنگ تحمیلی و توصیه‌های مکرر امام‌خمینی به حفظ وحدت و پرهیز از اختلاف<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۹۲ـ۳۹۳، ۴۲۶ و ۱۴/۴۷، ۱۹۹.</ref> پاییز و زمستان ۱۳۵۹ فضای سیاسی ایران با درگیری‌های میان گروه‌های مختلف، به‌شدت متشنج بود.<ref>مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۲/۵۲۱ـ۵۲۲.</ref> در همین حال یکی از حوادثی که به اختلاف‌ها دامن زد، درگیری در سخنرانی [[حسن لاهوتی]] در کوچصفهان گیلان بود که واکنش‌های زیادی در محکومیت پدیده چماقداری و لزوم ریشه‌کنی آن در پی داشت <ref>مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۲/۵۲۱؛ کیهان، روزنامه، ۲۸/۱۱/۱۳۵۹، ۱، ۳ و ۳۰/۱۱/۱۳۵۹، ۱۴.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|حسن لاهوتی}} امام‌خمینی در سخنانی ضمن محکوم‌کردن چماقداری به ‌طور کلی و در هر شکل آن، چماق زبان و چماق قلم را از بدترین انواع چماق شمرد که فسادی به مراتب بیشتر از انواع دیگر آن دارد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۴۵.</ref> ایشان ایجاد اختلاف و نفاق در کشور را بزرگ‌ترین معصیت خواند و با توصیه به گویندگان و نویسندگان به حفظ آرامش و وحدت در کشور<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۴۹.</ref> همت در کاهش اختلاف‌ها و ایجاد تفاهم، به‌ویژه در شرایط جنگی کشور را نشانه رشد افراد و پیشگیری از ایجاد غائله ارزیابی کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۷۱ـ۱۷۸.</ref>؛ با این حال، سخنرانی برخی از اعضای [[نهضت آزادی]] در حمایت از بنی‌صدر و مخالفت با روحانیان حزب، همچنان با تنش و شعارهای مخالف و موافق همراه بود.<ref>کیهان، روزنامه، ۷/۱۲/۱۳۵۹، ۲ و ۹/۱۲/۱۳۵۹، ۱۵.</ref>{{سخ}}

پس از ارائه طرح دوفوریتی مجلس در تعیین تکلیف وزارتخانه‌های بی‌سرپرست، بار دیگر چالش میان بنی‌صدر و مخالفانش اوج گرفت. گفتگوهای مجلس میان موافقان و مخالفانِ طرح، باب جدیدی در سیر انتقاد و دفاع از بنی‌صدر گشود.<ref>مشروح مذاکرات، لوح مشروح، ۱/۱۹۴۰، ۱۹۵۹، ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳ و ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱؛ مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۲/۵۲۲.</ref> برای پایان‌دادن به بحران هیئت دولت، مسئولان تراز اول کشور در ۱۱/۱۲/۱۳۵۹ در خانه [[سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی]] [[دادستان کل کشور]]، تشکیل جلسه دادند<ref>مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۲/۵۲۲.</ref> و ۱۲۲ نماینده مجلس نیز در نامه‌ای به بنی‌صدر در ۱۳/۱۲/۱۳۵۹ او را از تداوم اختلافات برحذر داشتند.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۳/۱۲/۱۳۵۹، ۲ و ۳.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| سیدابوالحسن بنی‌صدر}}{{سخ}}

در فضای یاد شده دفتر رئیس‌جمهور به ‌مناسبت سالگرد درگذشت [[محمد مصدق]]، تجمع روز چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ را برنامه‌ریزی کرد. نهضت آزادی ایران نیز با صدور اطلاعیه، ضمن دعوت از عموم مردم مسلمان تهران برای شرکت در این مراسم و بزرگداشت یاد مصدق، از مردم خواست تا از ورود در مباحث تفرقه‌افکنانه پرهیز کنند و بهانه به دست دشمنان [[اسلام]] و ملت ندهند.<ref>نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت آزادی ایران، ۱۱/۳۰۲ـ۳۰۶.</ref>{{سخ}}

صبح چهاردهم اسفند گروه‌های مختلف مردم به همراه سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور، گروهی از نمایندگان مجلس و اعضای نهضت آزادی، ازجمله [[مهدی بازرگان]]، [[یدالله سحابی]] و [[هاشم صباغیان]]، با حضور در آرامگاه مصدق در احمدآباد قزوین، به وی ادای احترام کردند. بنی‌صدر پس از دیدار با خانواده مصدق، به تهران بازگشت و در ساعت ۱۴:۳۰ در دانشگاه حضور یافت. جایگاه سخنرانی در یکی از بالکن‌های ساختمان مشرف بر زمین چمن دانشگاه قرار داشت.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref>. مهم‌ترین گروه‌های حاضر در مراسم چهارده اسفند عبارت بودند از:

# سازمان مجاهدین خلق ایران.

# [[حزب رنجبران]].

# [[سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر]] (سازمان کمونیستی).

# [[اتحادیه کمونیست‌ها و توفان]].

# دفتر هماهنگی مردم با رئیس‌جمهور و گروه‌های حزب‌اللهی.<ref>موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، ۴۵۸ و ۴۶۱ـ۴۶۳.</ref>{{سخ}}

سخنرانی بنی‌صدر در ساعت ۱۵:۴۰ دقیقه آغاز شد. وی در این سخنرانی، پس از تجلیل از مصدق، به مسائلی چون استقلال و آزادی در اسلام، مسئله جنگ و مذاکرات هیئت نمایندگی سران کشورهای اسلامی با ایران برای خاتمه جنگ و دیگر مسائل روز کشور پرداخت.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۱۴؛ علی‌بابایی، بیست ‌و پنج ‌سال در ایران چه گذشت، ۴/۱۰۳۸ـ۱۰۵۳.</ref> هنگام سخنرانی، در خیابان ضلع جنوبی و شرقی زمین چمن همچنان شعارهای موافق و مخالف ادامه داشت.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref> در دقایق نخست سخنرانی، پس از قطع سیم بلندگوها، بنی‌صدر اعلام کرد اگر نیروهای انتظامی از عهده برقراری نظم برنیایند، این کار را به مردم خواهد سپرد.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref> تحقیقات بعدی پلیس تهران، عامل قطع بلندگوهای دانشگاه را مخالفان بنی‌صدر اعلام کرد.<ref>موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، ۵۰۰.</ref> در این هنگام، درگیری با چوب، چاقو و حتی سرنیزه میان جمعیت آغاز شد و با پرتاب سنگ و فشفشه به طرف جایگاه و داخل جمعیت، به اوج رسید<ref>موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، ۵۰۰.</ref> و شعارهای جدیدی مانند «اخلال در میتینگ‌ها کار حزبه»، «مرگ بر بهشتی»، «نصر من الله و فتح قریب، مرگ بر این حزبک مردم فریب» و «بنی‌صدر بنی‌صدر افشا کن» سر داده شد.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref>{{سخ}}

نهادهایی که بنی‌صدر به عنوان منابع چماق‌داری معرفی کرد، عبارت بودند از کمیته مرکزی و حزب جمهوری اسلامی قزوین، بنیاد مسکن اردبیل، بسیج مستضعفین خوزستان، [[ستاد جنگ‌های نامنظم]]، نیروی ویژه نخست‌وزیری، مرکز تربیت معلم تهران، واحد تحقیقات ایدئولوژیک سیاسی.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۹.</ref> وی همچنین چند عدد کارد و زنجیر و یک قبضه کلت را که گفته شد از بازداشت‌شدگان گرفته شده به مردم نشان داد. علاوه بر این روزنامه‌های کیهان، روزنامه، اطلاعات، مجله اطلاعات هفتگی و رادیو و تلویزیون را هم متهم به سانسور و نشر مطالب علیه خود کرد.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۹؛ شادلو، انقلاب اسلامی از پیروزی تا تحکیم، ۲۳۷ـ۲۳۸.</ref> مخالفان نیز در برابر، طرفداران بنی‌صدر را بازداشت و آنان را به کمیته کنار [[دانشگاه تهران]] منتقل کردند<ref>موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، ۵۰۰ و ۵۰۲.</ref> در این حال بنی‌صدر خطاب به جوانانی که با کوبیدن پا به زمین شعار می‌دادند «بنی‌صدر بنی‌صدر حکم تهاجم بده»، از آنان خواست با تخلیه اطراف اخلال‌کنندگان، آنان را مشخص و از دانشگاه بیرون کنند.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref>{{سخ}}

پس از پایان سخنرانی در ساعت هجده، تظاهرات گروه‌های حدود پانصد نفره، در خیابان جنوبی دانشگاه آغاز شد<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۹.</ref>. گروهی نیز با حمل پلاکارد «چادر وحدت مرکز چماقداری»، چادر نمایشگاه عکس و کتاب (ازجمله [[قرآن]] و [[نهج‌البلاغه]]) را جلوی درِ جنوبی دانشگاه به آتش کشیدند.<ref>کیهان، روزنامه، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref> شعارها و درگیری‌ها تا پاسی از شب ادامه داشت. در این درگیری چهار تن کشته و بیش از ۱۵۰ تن مجروح شدند.<ref>کیهان، روزنامه، روزنامه، ۱؛ جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۹.</ref>{{سخ}}

پس از پایان مراسم، گروهی از معترضان به بازداشت افراد حزب‌الله، در ساختمان مرکزی دانشگاه تحصن کردند. موسوی اردبیلی که به همراه برخی از مسئولان کشور ازجمله [[مهدی شاه‌آبادی]] نماینده مردم تهران و [[اکبر حمیدزاده]] نماینده امام‌خمینی در ژاندارمری، برای ملاقات با متحصنان در دانشگاه حضور یافت، ضمن دعوت آنان به آرامش، نظر امام‌خمینی و دادستانی را بر پیگیری به‌حق مسئله اعلام کرد<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۹.</ref> و متحصنان در ساعت ۱۰:۳۰ روز پانزدهم اسفند، دانشگاه را ترک کردند.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۹؛ موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، ۵۲۱.</ref> موسوی اردبیلی همچنین با حضور در کلانتری و دیدار با بازداشت‌شدگان، از صدمه‌دیدگان خواست برای ثبت شکایت خود به دادستانی مراجعه کنند.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۹.</ref>

پس از وقوع حادثه چهارده اسفند ۱۳۵۹ در دانشگاه تهران، بنی‌صدر با صدور اطلاعیه‌ای خطاب به مردم، با شرح حوادث این روز اعلام کرد از شب پیش و صبح مراسم، با دریافت اخطارهایی مبنی بر قصد ایجاد اغتشاش در مراسم، به [[وزارت کشور]] دستور رسیدگی داده است. وی در این اطلاعیه مدعی شد دلیل درخواست وی از مردم برای اخراج اغتشاشگران از دانشگاه، مجهز نبودن [[نیروی انتظامی]] و دستِ خالی پلیس بوده است. وی همچنین با اشاره به کارت‌های شناسایی، سلاح سرد و گرم و شیشه‌های اسید که از افرادِ بازداشت‌شده به دست آمده از حاضران در مراسم خواست به این حادثه بی‌توجه نباشند و برای ادای شهادت به دادگستری مراجعه کنند.<ref>کیهان، روزنامه، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref>{{سخ}}

بنی‌صدر پس از غائله چهارده اسفند، در نامه‌ای به امام‌خمینی، منشأ غائله را سازماندهی رهبران حزب جمهوری اسلامی شمرد و ضمن اعلام آمادگی کامل برای استعفا و ترک مقام ریاست‌جمهوری، شرط باقی‌ماندن در این مقام را دخالت‌نکردن رهبران حزب در امور دانست. وی همچنین وجود نیرویی به نام نیروی گارد را تکذیب و اعلام کرد نیروهای محافظ وی، تنها بیست نفر بودند که در داخل ساختمان به امر حفاظت پرداختند و از ساختمان بیرون نرفتند.<ref>بنی‌صدر، نامه‌ها، ۱۶۸ـ۱۶۹.</ref> او در نامه دیگری خطاب به موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، دادستان کل کشور و مسئول رسیدگی به غائله چهارده اسفند، در بی‌طرفی دادستانی تردید کرد و مدعی شد وزارت کشور و دستگاه‌های انتظامی با وجود اطلاع از وقوع این درگیری، نیروهای انتظامی را مجهز نکردند و شرایط درگیری را فراهم کردند. وی در این نامه وظیفه رئیس‌جمهور را موضع‌گیری علیه برهم‌زنندگان نظم دانست و حضور چماق‌داران را دلیل اصلی تحرکات ارزیابی کرد.<ref>بنی‌صدر، نامه‌ها، ۱۷۵ـ۱۷۶.</ref> افزون بر این، وی در ۱۷/۱۲/۱۳۵۹ در پیامی به مردم تهران، آنان را به آرامش فرا خواند و رسیدگی بی‌طرفانه به قضایا و [[عدالت]] را از دادستان درخواست کرد.<ref>کیهان، روزنامه، ۱۷/۱۲/۱۳۵۹، ۱۴.</ref>{{سخ}}

از سوی دیگر، [[روزنامه جمهوری اسلامی]]، ارگان حزب جمهوری اسلامی هم ضمن متهم‌کردن دفتر هماهنگی و دفتر ریاست‌جمهوری برای ایجاد بحران عمومی در کشور، هدف واقعه چهاردهم اسفند را بیرون‌کردن نیروهای مذهبی و [[روحانیت]] از صحنه سیاست ارزیابی کرد. این روزنامه با متفاوت‌خواندن ساختمان فکری بنی‌صدر با مایه اصلی انقلاب اسلامی و مردم، حمله‌کنندگان به روحانیت، مجلس و دولت و متهم‌کردن آنان به ضعف و ایجاد بحران عمومی را تحت حمایت رئیس‌جمهور دانست.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۹/۱۲/۱۳۵۹، ۱ و ۲.</ref>{{سخ}}

همچنین پس از حوادث چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ در دانشگاه تهران که در مسجد سید اصفهان هم تکرار شد، نهضت آزادی در اطلاعیه‌ای در ۱۷/۱۲/۱۳۵۹ تشنج ایجادشده در دانشگاه را از پیش طراحی‌شده و از سوی مدعیان حمایت از امام‌خمینی خواند که برخلاف توصیه‌های ایشان و تنها به نفع [[استعمار]] شرق و غرب بود. این اطلاعیه با انتقاد از موضع‌گیری بعدی طرفداران حزب که در عین حمایت از برهم‌زنندگان نظم، نهضت آزادی و گروه‌های دعوت‌کننده به مراسم را مقصر خواندند، از امام‌خمینی خواست پیش از آنکه دیر شود با رهنمودهای سازنده خود، به رفع بن‌بست‌های موجود اقدام کند.<ref>نهضت آزادی ایران، اسناد نهضت آزادی ایران، ۱۱/۳۰۷ـ۳۰۹.</ref>{{سخ}}

علاوه بر این واکنش‌ها، متحصنان دانشگاه تهران هم در نامه‌ای خطاب به سه تن از مراجع تقلید و علما [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] و حسینعلی منتظری، بلوای چهاردهم اسفند را برنامه‌ای از جانب گروه‌های چپ و ملی‌گرایان وابسته به قدرت‌های استکباری دانستند که در حمایت رئیس‌جمهور نیز قرار دارند. این نامه با اشاره به سوزانده‌شدن قرآن و پاره‌شدن نهج البلاغه در سرزمین اسلامی، اذعان کرد گارد ریاست‌جمهوری در همراهی با میلیشیای سازمان مجاهدین خلق، فداییان و دیگر گروه‌های ضد انقلاب که در دو سال گذشته کردستان را به آتش کشیده‌اند، تنها به جرم دفاع از روحانیت و شعار درود بر خمینی به ضرب و جرح مردم پرداختند. متحصنان در این نامه، ضمن اشاره به تعداد چهار کشته، چهارصد زخمی و نزدیک به هشتاد مفقودالاثر، ادعای طرف مقابل در مسئول‌دانستن نیروها و نهادهای انقلابی در برهم‌زدن مراسم، و کارت‌های شناسایی اعلام‌شده را بی‌اساس و کذب خواند و واکنش مناسب از سوی علمای اعلام در برابر این اهانت را خواستار شد.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۹، ۳.</ref>{{سخ}}

سیدمحمد حسینی بهشتی رئیس دیوان عالی کشور و دبیرکل حزب جمهوری اسلامی نیز که بیش از همه مورد هجمه بنی‌صدر و گروه‌های مخالف قرار داشت، در ۲۲/۱۲/۱۳۵۹ نامه‌ای محرمانه به امام‌خمینی نوشت و در آن، ضمن تشریح اختلاف میان مسئولان، این دوگانگی را اختلاف دو بینش شمرد؛ بینش معتقد به فقاهت و اجتهاد و بینش بینابین که نه به‌کلی از وحی بریده و نه آن‌چنان‌که باید متعبد به آن است. وی ادامه وجود این دو بینش در اداره جامعه را به صلاح ندانست و ضمن اعلام آمادگی کامل بینش اول برای اداره جامعه، تأکید کرد در صورتی که امام‌خمینی صاحبان بینش دوم را برای اداره جامعه اصلح بداند، روحانیان صاحب بینش اول آماده‌اند به امور طلبگی خویش بپردازند و بیش از این شاهد تلف‌شدن نیروها در جریان این دوگانگی فرساینده نباشند<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۴۰۵ـ۴۱۲.</ref>{{سخ}}

دادستانی کل کشور در اطلاعیه در ۲۵/۱۲/۱۳۵۹ ضمن اعلام گواهی حدود ۱۵۱۹ تن تا آن روز و دعوت از دیگر شاهدان ماجرا، حادثه دانشگاه را حادثه‌ای عمدی دانست که از دو ماه پیش گروه‌ها و اشخاص مختلف آن را برنامه‌ریزی کرده بودند<ref>کیهان، روزنامه، روزنامه، ۲۵/۱۲/۱۳۵۹، ۱ و ۱۵.</ref>. در پی این حادثه جامعه روحانیت مبارز تهران نیز که در انتخابات ریاست‌جمهوری از حامیان بنی‌صدر بود، در بیانیه‌ای از حوادث دانشگاه به‌ویژه اظهارات بنی‌صدر و اقدام وی در ارائه کارت‌های شناسایی و سلاح‌های سرد و گرم به مردم، پیش از بررسی مقامات قضایی، ابراز تأسف کرد و از او خواست تا هرچه سریع‌تر در صدد جبران لغزش بر آید و حساب خود را از گروه‌های فرصت‌طلب جدا کند. این بیانیه همچنین تشنج و ایجاد درگیری در اجتماعات و سخنرانی‌ها را با هر عنوان و شکلی محکوم کرد و از مردم خواست در برابر این پدیده خطرناک، هوشیار و حساس باشند و با آرامش و تبعیت از فرمان رهبری انقلاب، نقشه‌های دشمنان را خنثی کنند<ref>موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، ۶۲۷ـ۶۲۹.</ref>{{سخ}}

اغتشاش چهاردهم اسفند چالش سیاسی ‌اجتماعی گسترده‌ای درباره مشروعیت و صلاحیت سیاسی و فکری بنی‌صدر پدید آورد و حمایت‌نکردن بیشتر مردم از فراخوان‌های بعدیِ وی و گروه‌های سیاسی مؤتلف وی، این غائله را به نقطه عطف سرنوشت سیاسی او تبدیل کرد و از آن پس عملاً رئیس‌جمهور، به رئیس یک جبهه محدود گروه‌های سیاسی برای مقابله با نیروهای پیرو خط امام تبدیل شد.<ref>مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق، ۲/۵۲۳ـ۵۲۴.</ref> نخستین جلسه مجلس شورای اسلامی پس از چهاردهم اسفند که در ۱۷/۱۲/۱۳۵۹ برگزار شد، جوی کاملاً ضد بنی‌صدر داشت و نمایندگان، تقاضای رسیدگی جدی به ریشه‌های حادثه را مطرح کردند.<ref>مشروح مذاکرات، لوح مشروح، ۱/۲۰۱۲ـ۲۰۲۰.</ref>{{سخ}}

در ۲۵ اسفند جلسه‌ای مشترک با حضور امام خمینی، سیدمحمد حسینی بهشتی، مصاحبه، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، غائله چهارده اسفند ۱۳۵۹، سیدعلی خامنه‌ای، رجایی، بنی‌صدر، [[سیداحمد خمینی]] و مهدی بازرگان تشکیل شد.<ref>کیهان، روزنامه، ۲۵/۱۲/۱۳۵۹، ۱.</ref> در این جلسه، پیشنهادهای مختلفی برای خاتمه‌دادن به بحران ارائه شد که مهم‌ترین آن کنار رفتن یک طرف به نفع طرف دیگر (پیشنهاد بهشتی و خامنه‌ای)<ref>بنی‌صدر، خیانت به امید، ۳۱۲ و ۳۱۸ـ۳۱۹.</ref> و تشکیل هیئتی بی‌طرف و حل مشکلات به صورت کدخدامنشی و مسالمت‌آمیز (پیشنهاد بازرگان) بود.<ref>بنی‌صدر، خیانت به امید، ۳۱۶ و ۳۱۸ـ۳۱۹.</ref> بنی‌صدر در این جلسه، نهادهایی مانند مجلس شورای اسلامی، [[شورای نگهبان]]، شورای عالی قضایی و دولت را غیر قانونی خواند.<ref>بنی‌صدر، خیانت به امید، ۳۱۳ـ۳۱۵.</ref> در نهایت به دستور امام‌خمینی کمیته سه‌نفره‌ای متشکل از محمدرضا مهدوی کنی {{ببینید|متن=ببینید|محمدرضا مهدوی کنی}} به نمایندگی از امام‌خمینی، محمد یزدی {{ببینید|متن=ببینید|محمد یزدی}} به نمایندگی از حزب جمهوری اسلامی و شهاب‌الدین اشراقی {{ببینید|متن=ببینید|شهاب‌الدین اشراقی}} به نمایندگی از بنی‌صدر تعیین شد. این کمیته موظف بود اختلافات موجود را بررسی و عوامل اختلاف‌انگیز را معرفی کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۴۸ـ۲۴۹؛ بنی‌صدر، خاطرات، ۳۲۳ـ۳۲۴.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی که خود تا پیش از اظهار نظر این هیئت، از هر گونه موضع‌گیری له یا علیه طرفین خودداری کرد، پس از این جلسه، در بیانیه‌ای ده‌ماده‌ای معیار در اعمال نهادهای مختلف را قانون اساسی شمرد و تخلف از آن را برای هیچ‌کس جایز ندانست. ایشان همچنین بر قانونی‌بودن تمامی مقامات فعلی کشور، منع توهین یا تضعیف مسئولان به هر شکل، لزوم اطاعت از رئیس‌جمهور به عنوان فرمانده کل قوا، تعیین هیئت سه‌نفره و وظیفه آن در بررسی شکایات و معرفی متخلف، اعتبار رأی اکثریت این هیئت و ضرورت همکاری و برادری مسئولان کشور تأکید کرد. ایشان در این بیانیه، به‌دلیل سوء ‌استفاده گروه‌های مخالف نظام از سخنرانیِ مقاماتْ رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، رئیس دیوان عالی کشور و رئیس مجلس شورای اسلامی را تا پایان جنگ تحمیلی از سخنرانی منع کرد و ائمه جمعه و جماعات را به پرهیز از سخنان تفرقه‌آمیز یا نگران‌کننده سفارش کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۰۱ـ۲۰۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|سیدابوالحسن بنی‌صدر}}{{سخ}}

ادامه اختلافات در موضوع‌های بودجه، وضعیت اقتصادی، تعیین وزرا و غیر آن موجب شد در اردیبهشت ۱۳۶۰، روزنامه «انقلاب اسلامی» وابسته به بنی‌صدر و نشریه «مجاهد» وابسته به سازمان مجاهدین خلق، گزینه همه‌پرسی و مراجعه به آرای عمومی برای خروج از بن‌بست را مطرح کنند.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی، ۱/۴۱۷؛ حق‌بین، از مجاهدین تا منافقین، ۱۷۹.</ref> امام‌خمینی در واکنش به این مسئله، ضمن نفی بن‌بست در کشور، از همه خواست به حاکمیت قانون گردن نهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۶ و ۳۸۰.</ref> بی‌توجهی بنی‌صدر به فرمان ایشان و ادامه سخنرانی و مصاحبه‌های وی، واکنش تند ایشان را در پی داشت. امام‌خمینی در ۶/۳/۱۳۶۰ در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی، ضمن تأکید دوباره بر ضرورت پایبندی همه به قانون و مقابله با هرکس که از قانون سرپیچی کند، هوای نفس را منشأ تمامی دعواها دانست و شناخت حد و مرز و تسلیم در برابر قانون را متذکر شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۶۵ـ۳۸۰.</ref> با این حال، بنی‌صدر در سخنرانی ۹/۳/۱۳۶۰ در جمع کارکنان پایگاه هوایی شیراز، بر استقامت در راه و خط خود تأکید کرد.<ref>کیهان، روزنامه، ۹/۳/۱۳۶۰، ۱ و ۱۱.</ref>{{سخ}}

سرانجام شورای حل اختلاف پس از چندین جلسه، بنی‌صدر را در مواردی مقصر تشخیص داد و عملکرد وی را خلاف قانون اساسی دانست. این موارد که در ۱۱/۳/۱۳۶۰ به اطلاع وی رسید، عبارت بود از امضانکردن مصوبه مجلس برای تعیین سرپرست وزارتخانه‌های امور خارجه، بازرگانی و اقتصاد و دارایی، تخلفات متعدد در روزنامه انقلاب اسلامی، روزنامه، مصاحبه‌ها و سخنرانی پس از بیانیه ده‌ماده‌ای امام‌خمینی در پایگاه هوایی شیراز که در آن مردم به مقاومت و ایستادگی در برابر جریان مخالف وی تشویق شدند و تخلف وی درباره ارائه‌نکردن فهرست اموال و دارایی‌های خود به قوه قضاییه طبق قانون اساسی<ref>کیهان، روزنامه، ۱۱/۳/۱۳۶۰، ۱ و ۱۰.</ref> این اطلاعیه واکنش شدید بنی‌صدر را در پی داشت؛<ref>کیهان، روزنامه، ۱۳/۳/۱۳۶۰، ۱.</ref> اما سیر حوادث بعدی سرانجام موجب برکناری او از فرماندهی نیروهای مسلح به حکم امام‌خمینی در بیستم خرداد ۱۳۶۰ شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۲۰.</ref> با بی‌نتیجه‌ماندن تلاش هیئت سه‌نفره حل اختلاف و قرارگرفتن طرح عدم کفایت رئیس‌جمهور در مجلس، شهاب‌الدین اشراقی در نامه‌ای خطاب به مردم و با کسب اجازه از امام‌خمینی، از نمایندگی بنی‌صدر در هیئت، استعفا کرد؛ بدین‌ترتیب کار هیئت به پایان رسید. مجلس نیز طرح عدم کفایت بنی‌صدر را برای مسئولیت ریاست جمهوری تصویب کرد.<ref>اطلاعات، ۲۷/۳/۱۳۶۰، ۱، ۳ و ۱۸؛ مشروح مذاکرات، لوح مشروح، ۱/۲۹۰۰ و ۳۰۵۸؛ فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی، ۱/۴۲۰.</ref> و پس از آن امام‌خمینی در ۱/۴/۱۳۶۰ به استناد اصل ۱۱۰ قانون اساسی، حکم برکناری بنی‌صدر از ریاست‌جمهوری ایران را صادر کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۸۰.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|سیدابوالحسن بنی‌صدر}}

ریحانه لطفی ـ پروین‌سادات قوامی، [https://books.khomeini.ir/books/10004/228/ «غائله چهارده اسفند»]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۲۲۸ـ۲۴۳.