کاربر:Salehi/صفحه تمرین۵: تفاوت میان نسخه‌ها

'''روحانیت'''، صنفی اجتماعی از عالمان علوم اسلامی در سطوح مختلف برای تبیین و تبلیغ اسلام و شریعت و انجام وظایف مرتبط دینی.

واژه «روحانیت» مصدر جعلی از «روحانی»، از ریشه «روح» و به معنای معنویت در برابر مادیت،<ref>ازهری، تهذیب اللغه، ۵/۱۴۵ ـ ۱۴۶؛ حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۳/۴۹۱ ـ ۴۹۲؛ آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، ۲۵۲.</ref> فرشته،<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۳/۲۹۱.</ref> مقدس، پاکیزه، پارسایی،<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۸/۱۰۸۵۰.</ref> صفا و معنویت<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۷۱۷.</ref> و رحمت<ref>ازهری، تهذیب اللغه، ۵/۱۴۵؛ ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ۲/۲۷۲.</ref> است. در اصطلاح اجتماعی، روحانیت عالمان دینی‌اند که در راه تزکیه و آموزش تعالیم الهی و رساندن آن به مردم می‌کوشند و مسئولیت نشان‌دادن راه سعادت و زندگی سالم بر پایه آموزه‌های خداوند را بر عهده دارند.<ref>حسینی بهشتی، ولایت، رهبری، ۳۱۲؛ یعقوبی، معناشناسی واژه روحانیت، ۷.</ref> واژه روحانی در این معنا تازه و نوظهور است<ref>معصومی، تعامل روحانیت و دولت اسلامی، ۳۶؛ یعقوبی، معناشناسی واژه روحانیت، ۷ ـ ۸.</ref> و کاربرد آن بیشتر در دوره‌های اخیر و پس از نهضت مشروطه و متأثر از ادبیات غرب به کار رفته است.<ref>دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۱/۱۱؛ یعقوبی، معناشناسی واژه روحانیت، ۸ و ۱۰ ـ ۱۱.</ref>

در منابع شفاهی و مکتوب گذشته اسلامی به جای روحانی بیشتر واژه‌های عالم و علما،<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۵ ـ ۳۶.</ref> ملا،<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۴/۱۷۳۱.</ref> طلبه و طلاب<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱/۱۷۲؛ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱/۱۹۲، ۱۹۳ و ۵۷۰.</ref> و آخوند<ref>صدر، تکملة امل الامل، ۲/۳۲۷.</ref> به‌ویژه برای عالمان شیعه رایج بوده است. همچنین از عالمان دینی با عناوین و القابی مانند فقیه،<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۶؛ تنکابنی، زندگی دانشمندان، ۴۳.</ref> شیخ،<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱۰۵/۱۳۴.</ref> مرجع، نایب و عارف،<ref>یعقوبی، معناشناسی واژه روحانیت، ۸.</ref> حجةالاسلام<ref>کربلایی، تاریخ دخانیه یا تاریخ وقایع تحریم تنباکو، ۳۶ ـ ۱۰۹.</ref> و آیت‌الله<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱۰۷/۱۰۰.</ref> یاد می‌شده است.

پیشینه روحانیت به پیدایش دین بر می‌گردد و همه ادیان دارای متولیانی بوده‌اند. برهمنان روحانیان دین بودایی به حساب می‌آمدند.<ref>حسینی بهشتی، ولایت، رهبری، روحانیت، ۳۶۵ ـ ۳۶۶.</ref> یهودیان عالمان خود را «احبار»<ref>مائده، ۴۴.</ref> می‏نامیدند؛<ref>مقاتل، تفسیر مقاتل‌بن‌سلیمان، ۱/۴۷۹.</ref> ولی اکنون به آنان خاخام می‌گویند. روحانیت یهود نیز دستگاه بسته‌اى بود که جز فرزندان لاوى کسى نمی‌توانست وارد آن شود.<ref>حسینی بهشتی، ولایت، رهبری، ۳۶۶.</ref> در قرآن به عالمان دین مسیح، قسیس ـ عربی «کشیش» ـ گفته شده است.<ref>مائده، ۸۲.</ref> روحانیان مسیحی که در رأس آنان پاپ قرار دارد و در واتیکان مستقر است، دارای تشکیلات مفصل و سلسله‌مراتبی مانند کاردینال، اسقف، اسقف اعظم، کشیش و دیکون (شماس)اند.<ref>نجات‌نیا و قنبری، آداب و مراتب روحانیت در کلیسیای کاتولیک و انگلیس، ۷۰.</ref>

پیدایش روحانیت به عنوان عالمان دین، در اسلام با گسترش اسلام همراه بود. بر اساس دستور قرآن کریم لازم است گروهی از مسلمانان برای تبلیغ دین برای مردم آماده شوند<ref>توبه، ۱۲۲.</ref> و این خود هسته اصلی شکل‌گیری علمای دین و روحانیت را تشکیل داد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۸/۲۴۱.</ref> پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) تشویق‌کننده طلاب علوم دینی بودند.<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱/۲۱۷؛ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۴/۳۸۶؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۹ ـ ۳۰.</ref> پس از پیامبر(ص) مردم برای فراگیری علم به مدینه می‌آمدند و حلقه‌های درس و بحث در مسجد پیامبر(ص) تشکیل می‌شد.<ref>ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱/۴۱۲؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۳۲.</ref>

در دوره ائمه اهل بیت(ع) به‌ویژه دوران امام‌باقر(ع) و امام‌صادق(ع) فراگیری علوم اسلامی و تشکیل محافل علمی به اوج رسید و بستری برای شکل‌گیری تشکلی از عالمان دینی پس از عصر غیبت کبری فراهم شد.<ref>آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۲/۱۳۱ ـ ۱۳۲؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۴۰ ـ ۲۵۲.</ref> در دوران غیبت، تشکیلات روحانیت گسترش پیدا کرد و در سده چهارم در شهر‌های بغداد، نجف، حلب و قم حوزه‌های علمیه رشد کردند و علمای دین با استفاده از فرصت حکومت‌های شیعی توانستند گام‌های مؤثری در جهت گسترش اسلام و فرهنگ اهل بیت(ع) بردارند.<ref>رضوی، نگاهی به کارنامه حوزه‌های قدیم، ۴۴۱ ـ ۴۴۳.</ref> همچنین حوزه علمیه حلّه از اواسط قرن ششم تا هشتم از معتبرترین و پرکارترین حوزه‌های علمیه شیعی بود.<ref>مزینانی، حوزه علمیه حلّه، ۱۵۰.</ref> در دوره صفویه نیز روحانیان با استفاده از فرصت ایجادشده توانستند مذهب شیعه را نشر و گسترش دهند و مدارس علوم دینی را آکنده از طالبان علم کنند<ref>رضوی، نگاهی به کارنامه حوزه‌های قدیم، ۴۴۴.</ref> و با مهاجرت ‌عبدالکریم حائری یزدی به قم در آغاز سال ۱۳۰۱ حوزه علمیه رونق دوباره گرفت<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۴۵ ـ ۴۶.</ref> و سازمان روحانیت انسجام بیشتری یافت.

رضاشاه پهلوی که در سال ۱۳۰۴ به پادشاهی رسید، در آغاز سلطنت به جهت نفوذ علما آشکارا با آنان مخالفت نمی‌کرد و حتی خود را متدین و حامی شرع نشان می‌داد،<ref>مکی، تاریخ بیست‌ساله ایران، ۴/۳۸.</ref> پس از رسیدن به سلطنت و استحکام پایه‌های قدرت خود، در جهت حذف ارزش‌ها، باورهای مذهبی و نابودی روحانیت گام برداشت و از راه‌های مختلف ازجمله تربیت روحانیِ درباری، تحقیر روحانیت مبارز و متهم‌کردن آنان به ارتجاع تلاش کرد.<ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ...، ۱۲۸ ـ ۱۳۱.</ref> در این دوره مدارس دینی بسیاری بسته شد<ref>مهدوی کنی، گذشته، حال، ۶۱.</ref> و عده‌ای از روحانیان تبعید شدند یا به قتل رسیدند و اعتراض‌های آنان سرکوب شد<ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ...، ۱۳۲؛ بشارتی، ۵۷ سال اسارت، تجزیه و تحلیل دوران پهلوی، ۱/۱۶۹ ـ ۱۷۲ و ۲۵۰.</ref> و در نتیجه روحانیان و طلابِ مدارس علوم دینی تعدادشان از حدود ۶ هزار به کمتر از ۸۰۰ تن رسید.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۳.</ref>

امام‌خمینی با اشاره به اینکه رضاشاه پهلوی مأمور اجرای اهداف استعمار بود و وقتی سر کار آمد، مأمور بود اسلام را بشکند و روحانیت را خرد کند و این دو سد را از سر راه بیگانگان بردارد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۷.</ref> خاطرنشان کرده است که وی با محدودیت‌های تحمیل‌شده بر نهاد روحانیت و حوزه‌های علمیه، باعث تعطیل‌شدن برخی حوزه‌ها و تخریب و واگذاری برخی از مدارس دینی شد<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۳۳۲.</ref> و اقدامات رژیم پهلوی درباره خلع لباس روحانیت، طلاب و روحانیان را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرد.<ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ...، ۴۹۱ ـ ۵۰۸.</ref> به نظر ایشان تعطیل‌کردن مجالس سوگواری اهل بیت(ع) و خطابه‌های مذهبی به دستور رضاشاه به هدف حذف روحانیت انجام می‌گرفت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۷۸؛ ‌۱۰/۳۰۷ و ۱۶/۱۷۷.</ref> ایشان دلیل دشمنی شدید وی با علما را مخالفت روحانیان با زمامداری و برنامه‌های دین‌ستیزانه او شمرده است.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۹.</ref>

رژیم بعثی عراق نیز برای زمین‌گیرکردن مرجعیت شیعه و تضعیف حوزه نجف با اقداماتی مانند ضمیمه‌کردن عتبات و مکان‌های دینی به اوقاف،<ref>تبرائیان، احیاگر حوزه نجف، زندگی و زمانه آیت‌الله العظمی حکیم، ۴۸۷.</ref> ترور و بازداشت روحانیان و بهره‌گیری از روحانی‌نمایان و مطرح‌کردن آنان به عنوان رجال دین و نمایندگان مذهب تشیع<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۵۶۳ ـ ۵۶۸.</ref> نیز در همین راستا قدم بر می‌داشت. امام‌خمینی با ناگوارشمردن اقدامات رژیم بعثی علیه حوزه و مخالفت با آن، حوزه‌ها را به آمادگی و مقاومت فرا خواند.<ref>امام‌خمینی، جهاد اکبر، ۶۰ ـ ۶۱؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۵۷۹.</ref>